شورای کتاب کودک پنجاه و چهار ساله شد

دکتر نورالله مرادی به مناسبت پنجاه و چهارمین سالگرد شورای کتاب کودک یادداشتی برای لیزنا ارسال کرده است. او در این یادداشت به نخستین سالهای تاسیس شورا اشاره داشته و پنجاه و چهارمین سالگرد تاسیس شورای کتاب کودک تبریک گفته است.

در این یادداشت آمده است: «در مورد شورا کتاب کودک، خوشبختانه، مقالات زیادی، درمحیط مجازی و نوشتاری، نوشته شده است؛ از جمله مقاله در جلد دوم دایره العمارف کتابداری و اطلاع رسانی (با امضای لیلا مکتبی فر) و مقاله ای در ویکی پدیای فارسی.

آن گونه که از این مقالات برمی آید نخستین گامها در حوزه ادبیات کودکانف درایران، در دهه های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰  برداشته شد، البته به صورت انفرادی و بی هیچ ارتباطی باهم. از جمله می‌توان از مجله دانش آموز (از انتشارات وزارت فرهنگ وقت)، اطلاعات کودکان، کیهان بچه ها و کتابهایی که پاره ای از ناشران منتشر کردند نام برد. همچنین می توان از کوشش‌های متخصصان آموزش و پرورش (چون جبار باغچه بان، ابراهیم بنی احمد) و انتشارات مقالات نظری در ادبیات کودکان و علوم تربیتی در کنار این تلاش ها نام برد.

در سال ۱۳۳۹ زنده توران میرهادی و لیلی آهی از متخصصان صاحب نام و با تجربه درحوزه آموزش و پرورش فکر تاسیس شورای کتاب کودک را عبدالرحیم احمدی (مترجم و بنیان گذار دانشگاه آزاد اسلامی ایران)، زنده یاد مرتضی ممیز(گرافیست برجسته) و ماه آفرید آدمیت (متخصص آموزش و پرورش) درمیان گذاشتند. بالاخره پس از مطالعه و مباحثه، در سال ۱۳۴۱ شورای کتاب کودک و نوجوان اعلام موجودیت کرد: به عنوان سازمانی مستقل، مردم نهاد و غیرانتفاعی، با هدف « کمک به روند شکل گیری ادبیات کودکان اصیل و غنی» و این واقعه سه سال پیش از تاسیس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود.

هیات موسس شورای کتاب کودک مرکب بود از ۳۷ نفر از کوشندگان فرهنگ و ادبیات کودکان، از جمله مهدی آذریزدی، توران اشتیاقی،منوچهر انور، لیلی آهی، معصومه سهراب، یحیی مافی، توران میرهادی، نورالدین زرین کلک، پرویز کلانتری، مرتضی ممیز، عباس سیاحی، بیژن مفید، و فریده جام.

رئوس اهداف شورا، آن گونه که در اساسنامه آن آمده، عبارتند از :

ترغیب کودکان و نوجوانان به مطالعه، کمک به تهیه و تالیف کتاب های سودمند کودکان و نوجوانان به فارسی، تقویت و توسعه ادبیات ملی خاص کودکان و نوجوانان، هماهنگی و همکاری میان دست اندرکاران تهیه کتاب های کودکان و نوجوانان، برگزاری نمایشگاه های کتاب های کودکان و نوجوانان، تعیین روز کتاب کودک، تهیه فهرست های کتاب های مناسب برای کودکان و نوجوانان، تهیه فهرست هایی از بهترین کتاب های کودکان و نوجوانان به زبان های خارجی و.....

در پنجاه و چهار سال حیات شورای کتاب کودک مسئولیت دبیری شورا در پیش از پیروزی انقلاب اسلامی با لیلی آهی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی با نوش آفرین انصاری (محقق)، استاد برجسته کتابداری، بوده است که مسئولیت اداره کتابخانه تحقیقاتی و کار اداری و مکاتبات با سازمان های داخلی و بین المللی را بر عهده دارد. شورای کتاب کودک یک سازمان مردم نهاد واقعی است که با حق عضویت اعضا و کمک های مردمی اداره می‌شود.

در سال ۱۹۵۳ (۱۳۳۲ش)، دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان که مقر آن در ژنو و هدفش ترویج ادبیات کودکان و کتاب های مناسب برای کودکان و نوجوانان در سراسر جهان است، تاسیس شد. یازده سال بعد در سال ۱۳۴۶ (برابر ۱۹۶۴) شورای کتاب کودک به عضویت این سازمان بین المللی پذیرفته شد و یکی از نخستین اعضای آن است. دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان از اعتبار ویژه ای در سطح جهانی برخوردار است. و بیش از ۷۵ کشور جهان در آن عضویت دارند.

هرسال یکبار برای دریافت جایزه «هانس کریستین آندرسن» برترین نویسندگان و تصویرگران کودک در سطح جهانی را گزینش می کند. از ایران تاکنون فرشید مثقالی (گرافیست) برنده این جایزه شده (در ۱۹۷۶) و هوشنگ مرادی کرمانی، محمدرضا یوسفی، محمدهادی محمدی، احمدرضا احمدی( درعرصه داستان) و نسرین خسروی و محمد علی بنی اسد (در عرصه تصویرگری) نامزد این جایزه شده اند.

از مهمترین کارهای شورا تاسیس کتابخانه تحقیقاتی است که مقر آن در محل شورا است. این کتابخانه از مراکز و منابع اصلی تحقیق در حوزه ادبیات کودکان است و نمونه دیگر آن در ایران کتابخانه مرجع کانون پرورش کودکان و نوجوانان است. کتابخانه تحقیقاتی شورا، در واقع یک آرشیو است که سیر تاریخی انتشار کتاب های کودکان و نوجوانان در ایران در عصر پهلوی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی نشان می دهد.

برای سهولت در بازیابی اطلاعات و کمک به پژوهشگران، علاوه بر رده بندی مجموعه کتابخانه، گروه های بررسی شورا، کتاب ها براساس میزان مناسب بودن برای کودکان ارزش گذاری کرده اند. که در پرونده  پرکتاب درج شده است. علاوه بر کتاب های کودکان و نوجوانان که درایران منتشر شده اند، این مجموعه حاوی کتاب هایی است در باب حوزه ادبیات کودکان و نوجوانان درایران تالیف یا ترجمه و منتشر شده اند. همچنین این مجموعه حاوی بخش ویژه ای از کتاب های کودکان و نوجوانان به زبان های دیگر کشورهاست که از نظر محتوا و تصویرگری می توانند مورد استفاده پژوهشگران ایرانی قرار گیرند. این آرشیو در نوع خود، در ایران اگر بی نظیر نباشد کم نظیر است.

شورای کتاب کودک دارای انتشارات متعددی است، در قالب کتاب، نشریه و فهرست کتاب های مناسب، در تارک این انتشارت فرهنگنامه کودکان و نوجوانان است، که کاری است کارستان.

فکر تدوین فرهنگنامه در نخستین همایش سراسری شورا در سال ۱۳۴۲ مطرح شد. هدف از تالیف این دانشنامه پاسخگویی به نیازهای کودکان ۱۰ تا ۱۶ ساله ایرانی و در اختیار گزاردن درست و مستند با الهام از تاریخ و فرهنگ ایرانی و منطقه با کمک تصاویر گر یادلوحی است. تدوین و تالیف این اثر از ۱۳۵۸ آغاز شد و نخستین جلد ان در ۱۳۷۱ منتشر گردید. مقایسه این دانشنامه با فرهنگنامه ای که موسسه انتشارات فرانکلین از موریس پارکر برای کودکان ترجمه و منتشر کرد. بی چشمگیر است و نشان می دهد که در تدوین فرهنگنامه شورای چه کوشش و زحمات قابل تقدیری کشیده شده است. تاکنون ۱۸ جلد این دانشنامه منتشر شده و احتمالا به طور کامل در ۲۴ یا ۲۵ جلد انتشار خواهد یافت. استادان و فرهیختگان بزرگی در تهیه و تدوین این دانشنامه نقش داشته اند. از استادان رشته کتابداری  می توان قزل ایاغ، عبدالحسین آذرنگ، کامران فانی و زنده یاد عباس حری نام برد.

بحث درباره این دانشنامه فرصت دیگری می طلبد.

اقدام مهم و ارزنده شورا تاسیس سازمان های وابسته است، بعضی از آن ها چنان رشد کرده اند که خود به سازمانی مستقل و کارا بدل شده اند. چندین موسسه مستقل با شورا همکاری و وابستگی دارند. مهم ترین سازمان های وابسته عبارتند از : خانه کتابداری کودک و نوجوان و ترویج خواندن، موسسه مادران امروز، موسسه پژوهشی کودکان دنیا، و انجمن پژوهش های آموزش پویا، کانون فرهنگی توسعه، موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان، و بالاخره موسسه مجازی کتابک: پنجره ای به جهان خواندن.

بحث درباره شورای کتاب کودک به وقت بیشتری نیاز دارد.

پنجاه و چهارمین سالگرد تاسیس شورای کتاب کودک را به خانم نوش‌آفرین انصای و همه دست اندرکاران شورا تبریک می گوییم و یاد عزیزان از دست رفته را گرامی می دارییم»