نشست «مفاهیم کتابخانه دیجیتال و انواع فراداده ها» +فیلم

به گزارش لیزنا، سيد مهدى طاهرى با یادآوری این موضوع که طرح های فرا داده ای در واقع همان استانداردها هستند، گفت: متادیتا (فراداده) خود بستری است برای تولید معنا و با استفاده از آنها ما معانی مستتر بین اشیاء محتوایی را بازنمون می کنیم.

او در توضیح اینکه چگونه از فراداده ها استفاده می کنیم، توضیح داد: برای استفاده از فراداده دو رویکرد کلی وجود  دارد. 1. لینک کردن پیشینه فرا داده ای با منابع اصلی 2. اینسرت کردن (جاسازی کردن) رکورد فرا داده ای در شی ء محتوایی. هر کدام از این دو روش بر اساس نیاز می تواند مورد استفاده قرار گیرد اما روش دوم از این نظر که متادیتا همیشه همراه شی ء باشد ارزش بیشتری دارد. 

وی یک توصیه کاربردی ارائه داد و بیان کرد: در این خصوص که در چه بستری می توان متادیتاها را درون شی ء اینسرت کنیم باید گفت این کار بر اساس نشانه گذاری ممکن خواهد بود؛ برای مثال در HDML  و XML.

طاهری توضیح داد: در دیتابیس ها چون رکوردها و اشیاء محتوایی متفاوت ذخیره می شدند و در محیط دیتابیس به آنها دسترسی ایجاد می شد، محدودیت وجود داشت و به همین دلیل همیشه رویکرد لینک (اتچ) مورد استفاده قرار می گرفت. اما از محاسن زبان نشانه گذاری جدید (XML) این بود که این مشکل برطرف شد. از یک طرف دیتابیس هایی ایجاد شدند که فقط XML را ساپورت می کردند  و از طرف دیگر دیتابیس هایی وجود دارند که توانایی پشتیبانی از XML را دارند.

او افزود: مثلا   www.archive.org (بزرگترین آرشیو وب) این دیتاها را از کتابخانه های مختلفی استخراج کرده است و برای نمونه در کتابخانه دیجیتال کالیفرنیا در هنگام سرچ می بینیم که خود رکوردهای فراداده‌ای داخل رکوردهای خود متنembed  شدند (جاسازی) و این باعث می شود که جستجو پذیری راحت‌تر شود.  پشت قالب های نمایش منابع در کتابخانه های دیجیتالی مانند کیندل،  دی جی ویو (DjVu) و غیره، یک فایل XML وجود دارد. سرچی که انجام می دهید در اصل در آن انجام می گیرد و به صورت هایلایت نمایش داده می شود.

وی گفت: کتابخانه های جدید قالب های مختلفی برای نمایش و انواع مختلف متادیتاها را دارند زیرا یک کتابخانه ممکن است به چند قالب فراداده ای نیاز داشته باشد.

او بهترین رویکرد را ترکیبی از دو رویکرد قبلی عنوان کرد؛ یعنی جا سازی در خود متن و ذخیره داخل دیتا بیس و توضیح داد: نوع اول یعنی جاسازی داخل متن، مبتنی بر فایل بر اساس زبان های نشانه گذاری خواهد بود. نوع دوم مبتنی بر دیتا بیس خواهد بود به صورت لینک و اتچ شدن متادیتا با شی ء محتوایی و سومین رویکرد ترکیبی از دو رویکرد قبلی است. نوع اول در صفحات استاتیک امکان پذیر است و دیگری در صفحات داینامیک.

طاهری در ادامه در مورد کارکردهای استانداردهای فرا داده ای توضیح داد و گفت: طرح های فراداده ای بر اساس نوع عناصر خود کارکردهای خاصی دارند. فراداده ها به طور کلی دو دسته اند: توصیفی و مدیریتی.  کارکرد فراداده های توصیفی، توصیف و کشف منابع و دسترس پذیر کردن هستند و کارکرد فراداده های مدیریتی، نگهداری و مدیریت، فنی و ساختاری و .. است.  

او افزود: وظایف یک کتابخانه دو گروه می شود. یکی سرویس های کاربران و دیگری مربوط به کتابداران. فراداده های مدیریتی مربوط به کتابداران و فراداده ای توصیفی مربوط به کاربران می شود.

او توضیح داد که فراداده ها در اصل به فراداده های توصیفی، وضعیت و شرایط، درجه بندی محتوا، منشا، رابطه-پیوند، ساختاری تقسیم شده اند که ما به توصیفی (توصیف خصایص شی ء و توصیف رابطه آن با اشیاء دیگر) و مدیریتی (نگهداری، مدیریت حقوقی، فنی، مخاطب، درجه بندی محتوا، منشا، ساختاری، وضعیت و ...) تقسیم کردیم.

طاهری با بیان اینکه بیشتر طرح های فراداده ای اغلب عناصر را دارند،  با توجه به عناصر دوبلین کر Dublin Core)) به عنوان نمونه کارکرد آن را توضیح داد.

به گفته وی عنوان، پدیدآورنده، موضوع، توصیف، ناشر، تاریخ، منبع، همکار، نوع منبع، زبان، ارتباط، منبع اصلی،پوشش، شناسه گر و حقوق  هسته های اصلی دوبلین کور هستند. اما کارکرد دوبلین کر توصیفی است زیرا تمرکز آن بر روی توصیف بوده و با این هدف طراحی شده است. مارک اما مدیریتی است زیرا تعداد عناطر آن بسیار زیاد است و تنها استاندارد فراداده ای که هر دو کارکرد را برای آن قایل می شوند مارک است.

به گفته او هر طرح فراداده ای بر اساس یک نیاز ایجاد شده است. برای مثال MODS برای توصیف و فهرست نویسی منابع الکترونیکی طراحی شده است اگر چه عناصری دارد که می تواند اشیاء فیزیکی را هم توضیح دهد. MODS از مارک مشتق شده است و تفاوتشان در این است که MODS برخی عناصر مارک را با هم ادغام کرده یا زیر مجموعه های بیشتری برای برخی عناصر قائل شده است، ساختار آن نیز متفاوت است و MODS برای فهرست نویسی منابع دیجیتالی بستر معنا شناختی خاص دارد.