اتمام بازنگری سرفصل‌های دروس علم‌اطلاعات از کارشناسی تا دکتری

دکتر محمد حسن زاده، رئيس كميته برنامه ريزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی در گفتگو با لیزنا درباره عملکرد این کمیته در سال ۱۴۰۳گفت: سال 1403 یک سال بسیار پربار و پرتلاش برای ما بود، ما در سال گذشته با زحماتی که همکاران ما از دانشگاه‌های مختلف کشیدند، توانستیم ۴۵ جلسه کمیته برنامه‌ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش‌شناسی برگزار کنیم. چنانچه یک حساب سرانگشتی داشته باشیم، تقریباً هر هفته یک جلسه برگزار شده است. در کنار این، جلساتی نیز توسط کمیته‌های فرعی و با حضور اعضای آنها به صورت مستقل برگزار شده است. اهمیت این جلسات زمانی بیشتر آشکار می‌شود که ۱۸ نفر از همکاران از دانشگاه‌های مختلف در این جلسات حاضر می‌شدند و در قالب یک شبکه نخبگانی تقریباً ما از همه دانشگاه‌هایی که رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی را برگزار می‌کنند، نماینده داشته‌ایم. علاوه بر آن ما افرادی را به عنوان خبره  یا نماینده کارفرمایان عمده دانش‌آموختگان رشته در بعضی از جلسات دعوت کردیم. از آن جمله می توان به نمایندگانی از کتابخانه ملی، نهاد کتابخانه های عمومی کشور، شرکت های نرم افزاری، و غیره اشاره کرد.

 رئیس پژوهشگاه علوم و فن آوری اطلاعات (ایرانداک) گفت: در طول سال ۱۴۰۳ ما توانستیم همه سرفصل‌های کارشناسی کارشناسی ارشد و دکتری را مورد بازنگری جدی قرار بدهیم. دوره کارشناسی که با عنوان علم اطلاعات و دانش‌شناسی تدوین شده مورد بازنگری قرار گرفت در مقطع کارشناسی ارشد گرایش‌های مدیریت اطلاعات، مدیریت کتابخانه‌های دانشگاهی، مطالعات کتابخانه‌های عمومی، و مدیریت کتابخانه‌های دیجیتال را مورد بازنگری قرار دادیم علاوه بر آن رشته علم سنجی را که به عنوان یک رشته در کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی ارائه می‌شود، بازنگری کردیم. 

وی افزود: میزبانی جلسات از سوی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)  انجام شد.  جلسات به صورت الکترونیکی و با استفاده از سامانه وبینارهای پژوهشگاه برگزار گردید.  جا دارد از همکاران خودم در دفتر ریاست برای هماهنگی جلسات و همچنین همکارانم در مرکز فناوری اطلاعات پژوهشگاه به خاطر پشتیبانی فنی و سامانه‌ای قدردانی کنم.  استفاده از قابلیت‌های فناوری اطلاعات  به موفقیت اقدامات ما بسیار کمک کرد.

 حسن زاده ادامه داد: در کنار کمیته اصلی،  با پشتیبانی همکاران گرامی و اعضای شبکه نخبگانی ۴ کمیته فرعی هم تشکیل شد. هدف اصلی این کمیته‌ها آماده‌سازی خوراک محتوایی و همچنین توسعه ارتباط کمیته با جامعه حرفه‌ای و ذینفعان بود.  نخستین کمیته با عنوان کمیته آموزش و توانمندسازی اعضای هیئت علمی تشکیل شد. این کمیته مسئولیت شناسایی دوره‌های آموزشی مورد نیاز برای مدرسان گرامی در دانشگاه‌ها را بر عهده داشت.  نخستین دوره با عنوان کاربرد هوش مصنوعی در آموزش با همکاری انجمن کتابداری و اطلاع رسانی کرمان و دانشگاه شهید باهنر به صورت حضوری و مجازی در روزهای برگزاری کنفرانس سواد اطلاعاتی در قرن ۲۱ برگزار شد. همچنان آماده همکاری با انجمن و مجامع تخصصی هستیم.
وی افزود: کمیته فرعی دوم با عنوان کمیته اشتغال و کارآفرینی برای رصد جایگاه‌های اشتغال و راهکارهای کارآفرینی تشکیل شد.  در نتیجه فعالیت‌های این کمیته مشاغلی که دانش آموختگان علم اطلاعات و دانش‌شناسی می‌توانند  در آنها مشغول به فعالیت شوند،  شناسایی و دسته‌بندی و با نهادهای مربوطه مکاتبه شد. علاوه بر آن راهکارهای کارآفرینی و شیوه‌های تقویت آن در سرفصل‌ها نیز در این کمیته فرعی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس گفت: کمیته فرعی سوم با عنوان آینده پژوهی رشته تشکیل شد. رسالت اصلی این کمیته رصد آینده رشته و شناسایی ابَرروندها و روندهای است که در آینده رشته ما را تحت تاثیر قرار خواهند داد.  به صورت طبیعی دستاوردهای حاصل از فعالیت این کمیته برای طراحی درس‌های مناسب و همچنین اتخاذ سیاست‌های مناسب برای برنامه‌ریزی‌های آتی است.  رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی با توجه به ماهیت سیال و متغیر آن با تغییرات جدی و رادیکال رو به روست.  به همین دلیل لازم است که در این زمینه فعالیت بیشتری صورت بگیرد.
 وی ادامه داد: چهارمین کمیته با عنوان اعتبارسنجی و اعتبار بخشی ایجاد شد اعضای این کمیته به دنبال یافتن راهکارهایی برای تضمین کیفیت آموزش در گروه‌های آموزشی است.  البته این یک موضوع فراکمیته ای است.  هرچند همکاران ما ساختار و سازوکاری برای عتبارسنجی و اعتبار بخشی تدارک دیده‌اند،  اما پیاده‌سازی و به کارگیری آنها در عرصه عمل نیازمند همکاری مرکز نظارت و ارزیابی وزارت علوم،  انجمن‌های تخصصی، و گروه‌های آموزشی است.

حسن زاده یادآوری کرد: هر کدام از این کمیته‌ها در اولین جلسات خود شیوه نامه فعالیت خود را تدوین و در جلسه اصلی به تصویب رساندند.  به صورت طبیعی ورود به این کمیته‌ها و همکاری با آنها برای همه حرفه‌مندان آزاد است.  یعنی همه متخصصان و صاحب نظران  ‌توانند با کمیته‌های فرعی و همچنین کمیته اصلی در ارتباط باشند و ایده‌ها و نظرات خود را به اعضا منتقل کنند.

او گفت: در طول فعالیت دور جدید کمیته برنامه‌ریزی و گسترش رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی چند اصل بسیار مهم در سرلوحه فعالیت‌ها قرار گرفت:  نخستین اصل توجه به نیاز بازار کار و همچنین پیشرفت فناوریست.  در این زمینه در بازنگری مقاطع مختلف توجه به فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی به گونه‌ای برجسته در دستور کار قرار گرفت.  یا به عنوان نمونه ای دیگر، در بازنگری دوره کارشناسی توجه ویژه‌ای به کاربینی کارورزی و کارآموزی شد.  تعادل بین درس‌های نظری و عملی نیز مورد توجه بود. دومین اصل،  توجه به هماهنگی بین مقاطع و همچنین درون مقطع بود.  تا حد امکان تلاش شد از همپوشانی غیر ضرور بین درس‌ها در مقاطع مختلف از کارشناسی تا دکتری اجتناب شود  و در عین حال هارمونی بین درس‌ها در بین و درون مقاطع رعایت شود.  سومین اصل، ایجاد ارتباط بین برنامه‌ریزی و متولیان اجرایی و سیاست گذاری بود.  برنامه‌ریزی‌های انجام شده و تغییرات حاصل از آن در سرفصل‌های دروس بلافاصله با دست‌اندرکاران مربوطه در نهادهای مرتبط با برنامه‌ریزی و اشتغال در میان گذاشته شد. امیدواریم در نتیجه این هماهنگی و همکاری در سال جاری شاهد اشتغال پذیری بالا برای دانش‌آموختگان در سطح ملی باشیم. ما همچنان به همکاری خود با نهادهای متولی و همچنین سازمان‌های تخصصی ادامه خواهیم داد.

دکتر محمد حسن زاده درباره برنامه های سال جاری توضیح داد: در سال ۱۴۰۴ بر آن هستیم که پیگیری‌های لازم برای ابلاغ بازنگری‌های انجام شده به دانشگاه‌ها از سوی وزارت علوم تحقیقات و فناوری را انجام دهیم.  علاوه بر آن،  توجه به اتمام بازنگری‌ها تلاش خواهیم کرد که کمیته‌های فرعی را فعال تر کنیم. واقعیت این است که برنامه‌ریزی یک امر است،  اجرای آنچه که برنامه‌ریزی شده است در گروه‌های آموزشی، امریست دیگر.  تا حد امکان باید تلاش بکنیم در سه حوزه آموزش رشته را  ارتقا ببخشیم:  حوزه اول توانمندسازی مدرسان است.  برای این کار برنامه‌های ویژه‌ای را تدارک دیده‌ایم تا اعضای محترم هیئت علمی بتوانند به انتقال تجربیات و کسب تجربیات جدید بپردازند.  همکاران ما دارای ظرفیت‌های بسیار بالا و همچنین تجربیات ذیقیمتی هستند که اشتراک گذاری آنها به ارتقای آموزش رشته و اثربخشی آن خواهد انجامید. حوزه دوم، تقویت زیرساخت‌ها و امکانات گروه‌هاست. 

او تاکید کرد: واقعیت این است که گروه‌های آموزشی در سرتاسر کشور (با مقداری تفاوت با یکدیگر) با وضعیت مطلوب از منظر فناوری‌ها و زیرساخت‌ها و حتی فضاهای مکفی لازم برای آموزش اثربخش فاصله دارند. حوزه سوم، اصلاح ورودی‌هاست.  با توجه به ناشناخته بودن رشته و همچنین مسائل و نارسایی‌هایی که در فرایند کارکردی رشته وجود دارد، ورودی‌ها از شرایط فعالساز برخوردار نیستند  همین امر موجب می‌شود که تلاش‌های انجام گرفته در گروه‌ها توسط همکارانمان نتیجه‌ای کمتر و اثری پایین‌تر در مقایسه با برخی از سایر رشته‌ها ایجاد کند. هرچند در سال‌های گذشته تلاش کردیم و رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی رو در زمره رشته‌های مشمول بورس دانش قرار دهیم اما نیاز به فعالیت‌ها و اقدامات بیشتری از سوی مجامع حرفه‌ای و همچنین حرفه‌مندان داریم.  در سال ۱۴۰۴ این سه حوزه به صورت ویژه در دستور کمیته خواهد بود.

وی در پایان گفت: در پایان لازم می‌دانم از همه همکارانم از دانشگاه‌های مختلف که از اقدامات کمیته پشتیبانی کردند و با حضور در جلسات و مشارکت در بازنگری‌ها و اقدامات انجام شده عملکرد کمیته را ارتقا بخشیدند،  نهایت قدردانی را داشته باشم. همکاران من دکتر سعید رضایی شریف آبادی،  دکتر محسن نوکاریزی، دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی، دکتر مظفر چشمه سهرابی، دکتر رسول زوارقی، دکتر علی منصوری، دکتر میترا صمیعی، دکتر شهناز خادمی زاده، دکتر فاطمه مکی زاده، دکتر مژده سلاجقه، دکتر رویا پورنقی، دکتر عزیز هدایتی، دکتر امیر اصنافی، دکتر غلامرضا حیدری، دکتر سپیده فهیمی فر، دکتر جواد عباس پور، دکتر محمد زره ساز، و دکتر یعقوب نوروزی بدون هیچ چشم داشتی در این کار حرفه‌ای مشارکت کردند. 

همچنین جا دارد از همه حرفه‌مندان و صاحب نظران و دست‌اندرکاران مرتبط با امور رشته درخواست ‌کنم که با کمیته در ارتباط باشند و مطمئن هستم که این تعامل به انجام مسئولیت حرفه‌ای و تخصصی همه ماها کمک خواهد کرد. مخاطب اصلی و کانونی جمله آخر من دانشجویان گرامی است که در مقاطع و گرایش‌های مختلف رشته در حال تحصیل هستند.  این عزیزان علاوه بر اینکه سرمایه کشورمان هستند با تلاش و کوشش هدفمند خود می‌توانند به ارتقای جایگاه رشته نیز کمک کنند. به این عزیزان عرض می کنم که رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی یکی از مهم‌ترین رشته‌ها برای توسعه کشور در حال و آینده است. توسعه و به‌کارگیری دانش‌هایی مانند مدیریت اطلاعات و دانش امروز در صدر برنامه‌های توسعه کشورهای پیشرفته قرار دارد.  بنابراین تلاش و کوشش هدفمند دانشجویان گرامی تضمین کننده پیشرفت رشته و کشورمان است.