اهمیت استفاده از توئیتر در ارتباطات علمی

الهه حسینی، دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه الزهرا (س):  امروزه زندگی انسان ها با ابزارهای وب اجتماعی پیوندی عجیب خورده است. محققان و پژوهشگران نیز از انواع مختلف شبکه های اجتماعی مانند مندلی (Mendeley) ، توئیتر (Twitter)، ریسرچ گیت  (ResearchGate)، و لینکداین (LinkedIn)، وبلاگ ها و میکروبلاگ ها (Blogs & Microblogs) و ابزارهای همتراخوانی اجتماعی (Social Peer-review Tools) مانند پابلونز  (Publons) برای معرفی خود به جامعه علمی و نیز به اشتراک گذاری تولیدات علمی خود استفاده می کنند.

طبق آماری که موسسه تحقیقاتی استاتیستا (Statista) در سه ماهه سوم سال 2017 میلادی اعلام کرده است ، توئیتر 330 میلیون کاربر فعال در ماه داشته است. که با گذشت زمان، این تعداد کاربران نیز درحال افزایش است.

شبکه اجتماعی توئیتر برای کاربران شبکه های اجتماعی به دلیل ساده بودن واسط کاربری و قابلیت هایی مانند قراردادن کلمات کلیدی به عنوان هشتگ (Hashtag) ، قابل جستجوبودن هشتگ ها، و مشاهده کردن تمام پست ها (توئیت ) های مرتبط با هشتگ جستجو شده به طور یکجا، قابلیت به اشتراک گذاری انواع فرمت ها،کوتاه بودن پست های متنی به دلیل محدودیت 280 کاراکتری، قابلیت به اشتراک گذاری مجدد (ریتوئیت) یک پست با یک کلیک ساده بدون وابستگی به نرم افزاری جانبی،معرفی هشتگ های پرتعداد به عنوان ترند جهانی،  شبکه محبوب و پرکاربردی است.

این شبکه اجتماعی با اهداف گوناگون سیاسی، اقتصادی، علمی  و آموزشی مورد استفاده مردم جهان قرار دارد. اشارات این یادداشت، متمرکز بر نقش و اهمیت توئیتر با اهداف صرفا علمی است. نتایج پژوهش های مرتبط با این شبکه بر این دلالت می کند که توییتر در کنار مندلی بیشترین میزان کاربرد را برای برقراری ارتباطات علمی و به اشتراک گذاری تولیدات علمی دارد (عرفان منش، 1395؛ زاهدی، کاستاس و ووترز، 2014، حسینی، 1394). مطالبی که از طریق توئیتر با بافت علمی منتشر می شوند حاوی DOI مقالات، عنوان مقاله یا ابراز نظر کوتاهی درباره یک مقاله، کنفرانس، کتاب، کارگاه آموزشی، نرم افزارهای علمی و اخبار علمی است.

میزان و نوع مشارکت علمی در شبکه توئیتر توسط پژوهشگران رشته های مختلف، متفاوت است. هولمبرگ و ثلوال (2014) بیان کرده اند که حوزه هایی  مانند بیوشیمی  و اخترفیزیک به میزان بیشتری در مقایسه با پژوهشگران علوم اجتماعی از توییتر استفاده می کنند. کتابداران و متخصصان علم اطلاعات در سطح جهانی به دلیل آشنایی با ابزارهای وب 2 برای افزایش تعامل با جامعه علمی و کاربران کتابخانه ها اکثرا دارای حساب کاربری (اکانت) توئیتر هستند .برخی مجلات علمی، انجمن ها علمی، و سازمان های تخصصی این حوزه مانند ایفلا نیز در این شبکه اجتماعی فعالیت می کنند. ازاین رو، حلقه ای از ارتباطات تخصصی را شکل داده اند و یکدیگر را در سراسر دنیا شناسایی کرده و در انتشار و تکثیر اخبار این حوزه در سطح بین المللی، از این فضا سود می برند. بهره گیری از ابزارهایی با این نوع کارکرد، باعث می شود تأثیرات پژوهشگران مانند ارتباط عمومی و مقبولیت اجتماعی که توسط شاخص های سنتی کتابسنجی قابل سنجش نیستند، منعکس شود (هاستین و کاستاس، 2015). نتایح برخی مطالعات دیگر نیزبر این دلالت می کنند که حتی رابطه آماری معناداری میان تعداد دفعات توییت شدن مقاله و تعداد استنادهای دریافتی آن در آینده وجود دارد ( ثلوال و دیگران، 2013).

شاخص های آلتمتریکس(شاخص های رسانه های اجتماعی) تأثیر حضور و بهره مندی از رسانه های اجتماعی مختلف با اهداف علمی را منعکس می کنند.  نمره آلتمتریک که توسط این شاخص ها ارائه می شوند، برای توئیتر امتیاز مناسبی قائل هستند. مطالعات انجام شده با این دیدگاه و با استفاده از شاخص های آلتمتریک بر کمبود استفاده از توئیتر برای اشاعه مقالات ایرانی اشاره کرده اند و بر وجود این خلأ تأکید کرده اند  (ملکی ،2014؛ عرفان منش، حسینی، حبیبی (زودآیند)، حسینی ، 1394).

متاسفانه شبکه توئیتر به میزان کمی از سوی محققان ایرانی حوزه های مختلف جهت برقراری ارتباطات علمی مورد استفاده قرار می گیرد که مهم ترین دلیل این امر فیلترینگ این شبکه است. بخصوص اینکه از سایر شبکه های اجتماعی علمی مانند مندلی (Mendeley) نیز در حد مقبول بهره نمی بریم. به طوری کلی، این حضور کمرنگ، و این محدودیت دسترسی باعث می شود که نتایج بررسی اثرگذاری تولیدات پژوهشی و رؤیت پذیری (Visibility) در سطح کلان با شاخص های جایگزین (آلتمتریکس) در وضعیت مطلوبی نباشد.

این یادداشت، بهانه ای است تا ضمن تشریح وضعیت استفاده از این شبکه برای مقاصد علمی، از متخصصان علم اطلاعات، اساتید، پژوهشگران، دانشجویان، و کتابداران درخواست کنم تا استفاده از این شبکه و سایر شبکه های اجتماعی علمی را جدی تر بگیرند، به این حلقه های تخصصی مجازی بپیوندند، مشارکت علمی و اثرگذاری اجتماعی (Societal Impact) خود را از این طریق افزایش دهند و سهم ایران  را در شاخص های آلتمتریک پررنگ تر کنند. به مسئولین انجمن های دانشجویی و علمی و تخصصی و مدیران کتابخانه های دانشگاهی، عمومی و تخصصی پیشنهاد می کنم تا برای فعالیت های خود صفحه ای در این شبکه ها بخصوص به زبان لاتین ایجاد کنند تا بتوانند با بهره گیری از این ابزارهای رایگان فعالیت های خود را در سطح بین المللی ارائه کنند  و در اینگونه مشارکت های علمی نیز سهیم باشند.

حسینی،‌ الهه. «اهمیت استفاده از توئیتر در ارتباطات علمی». سخن هفته لیزنا، شماره ۳۹3، ۲8 خرداد ۱۳۹۷. 

-حسینی،‌ الهه (1394). بهره گیری از رسانه‌های اجتماعی جهت اشاعه تولیدات علمی: مطالعه آلتمتریک مقاله‌های پراستناد علم اطلاعات و کتابداری در سال 2012. ارائه شده در هشتمین همایش ملی ادکا: رسانه‌های اجتماعی در مراکز اطلاع‌رسانی. 20 آبان 94. دانشگاه شهید بهشتی. تهران.

-عرفان‌منش،‌ محمدامین (1395). حضور مقاله های ایرانی علم اطلاعات و کتابداری در رسانه های اجتماعی: مطالعه آلتمتریک. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. 32 (2): 349-373.

-عرفان‌منش،‌ محمدامین،‌ حسینی،‌ الهه،‌ حبیبی،‌ سحر (زودآیند). مطالعه چهل و پنج میلیون توییت مقاله های علمی در توییتر. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات.

Haustein, S. & Costas, R. (2015). Determining Twitter audiences: Geolocation and number of followers. ALM, 4, 6. Retrieved from http://altmetrics.org/altmetrics15/haustein/ (Accessed on 1 Nov 2017).

 Holmberg, K., & Thelwall, M. (2014). Disciplinary differences in Twitter scholarly communication. Scientometrics, 101(2), 1027–1042.

Thelwall, M., Haustein, S., Larivière, V., & Sugimoto, C. R. (2013). Do altmetrics work? Twitter and ten other social web services. PloS One, 8(5), e64841

Zahedi, Z., Costas, R., & Wouters, P. (2014). How well developed are altmetrics? A cross-disciplinary analysis of the presence of ‘alternative metrics’ in scientific publications. Scientometrics, 101(2), 1491-1513.

 Maleki, A. (2014). Twitter users in science tweets linking to articles: The case of web of science articles with Iranian authors. In SIGMET workshop METRICS 2014. Seattle, WA: American Society for Information Science and Technology.