«جهان کتاب»، معرفی جهانی از کتابها

 لیزنا؛ کاظم حافظیان رضوی، کتابدار: مدتها است که مترصد فرصتی هستم مغتنم برای قدردانی از خدمات نشریه‌ای وزین و قانونمند در حوزه‌ی کتاب و کتابخوانی. در یکصد سال اخیر که حضور مطبوعات به یمن امکانات چاپی و همت اهالی نشر و قلم در ایران جلوه‌ای دیگر یافت، علیرغم برخوردهای گاهی دوستانه  و گاهی خصمانه، به هر حال بودند کسانی که دل در گرو آگاهی رسانی به جامعه داشتند و سر لوحه کار خود را در افتادن با جهل و نمایاندن فانوس دانایی برای نجات کشتی نادانی از اقیانوس پرتلاطم روزگار قرار می‌دادند. چاپِ به ویژه کتاب و مطبوعات از رایجترین ابزار مورد استقبال دوستداران فرهنگ و اهالی خواندن بوده و هست.

در این میان از جمله جاهای خالی در مطبوعات ما بحث معرفی و نقد کتاب به عنوان یک حرکت فرهنگی بوده و هنوز هم هست. این قلم به هیچوجه منکر نشریاتی که گاهی اشاراتی به این امر – معرفی و نقد کتاب – داشتند و یا بخشی از صفحات خود را به این امر اختصاص می داده‌اند، و حتی گاهی نشریاتی مستقل درامر نقد انتشار می یافتند، نمی‌شود. این نشریات و این بخشها در نشریات، بوده‌اند، ولی متاسفانه کم بوده و کم هستند. اینکه علت این امر چیست، ‌شاید در زمان دیگری به آن بپردازم، که اینجا قصد این ندارم که به علل نبود نقد یا دست کم کمبود آن در مطبوعات و در کل درجامعه بپردازم. و اینکه چقدر سخت است روی لبه شمشیر نقد راه رفتن و مداوم و برقرار ماندن. خوشبختانه امروز در روزنامه‌ها و مجلات عنایت بیشتری به این امر می‌شود، ولی با توجه به تعداد عناوین منتشره، به روشنی دیده می شود که با وجود و حضور وسیع شبکه‌های اجتماعی و تعداد بسیار زیاد وبلاگهای ادبی و فرهنگی، فضای خالی و خلاء بسیار زیاد است.

اما در باره "جهان کتاب". این نشریه اهتمام خود را از آغاز انتشار، به معرفی و نقد آثار منتشر شده به وسیله ناقدین و دوستداران حوزه ادب و فرهنگ و هنر معطوف داشته است. ناقدینی که معنای نقدر ار می دانسته‌  و برای این کار ارزش قائل بوده‌اند و برای پرکردن صفحات قلم بر کاغذ نمی‌گذاشته‌اند.

به قضاوت صاحب این قلم، مجموعه وزین "جهان کتاب" را که مرور می کنم به وضوح می‌بینم در طی بیست و چهار سال انتشار مطالب گوناگون در معرفی و نقد آثار، همیشه از حاشیه پردازیهای جاری و ساری دوری جسته و معرفی‌ها و نقد‌های مختلف به قلمهای گوناگون را موردتوجه و مداقه قرار داده و منتشر کرده است.

سیصد و شصتمین شماره پی در پی "جهان کتاب" را که ورق می‌زنم، بجز یادداشتهای سرشار از خاطرات عزیز دور از وطن و کوچ کرده به دیار فرنگان، جناب پرویز دوایی که سالهاست صفحات نخست مجله را مزین به چکیده قطرات قلم و رقم خود می‌نماید، سایر نوشته ها، هر یک به کتابی،‌ نوشته ای، یا نویسنده ای یا هنرمندی (موسیقیدان، ‌نوازنده، نقاش، فیلمساز و ..... ) مربوط می شود که در نوع خود صاحب سبک، صاحب اثر و به هر حال دستی مستدام بر آتش قلم دارد.

بدون شک آنها که در ایران دستی بر آتش نشر و نگارش – به ویژه مطبوعات و نشریات و به اصطلاح کتابدارانه آن "ادواریها" دارند نیک می‌دانند که انتشار بیست و چهار سال منظم یک مجله‌ی وفادار به هدف و راضی نگهدارنده‌ی خوانندگان ، آن هم از نوع فرهنگی با گذر از گذرگاههای سخت و حادثه خیز و کوره راههای پر پیچ و خم و سنگلاخهای سرشار از خار مغیلان – اعم از ابزاری و دقایق محتوایی – چه تحمل، سرسختی و ظرایفی را می‌طلبد. جمع آوری و ساماندهی، داوری و ویراستای، تنظیم مناسب نوشته‌ها به منظور فراهم‌ آوری محتوایی شرافتمندانه، روزآمد و قابل دفاع، به همراه توجه به ساختاری همارا و خوش فرم از نظر صفحه آرایی، حروف نگاری و عنوان آرایی هر یک به تنهایی دقت و توجه ویژه را نیازمند است که تحریریه و دست ‌اندرکاران فرهیخته "جهان کتاب" و صد البته همه ناقدین  و نویسندگان نکته سنج همراه و همکار این نشریه وزین با هر شماره به منصه قضاوت قرار داده‌اند.

از طرفی در طول بیست و چهار سال در عصر حاضر که هیچکس منکر تحولات شتابان و لحظه‌ای آن در همه زمینه ها نیست، همپای و منطبق با این تحولات "جهان کتاب" را به عنوان مجله‌ای که همواره به موقع منتشر شده، و همچنین شیوه انتشار آن، تنوع مطالب، معرفی بهترینهای نشر، و نقدهای اصولی/ فنی و علمی بر آثار گوناگون و متنوع ، شایسته تقدیر می دانم، و به عنوان یک کتابدار، "جهان کتاب" را نشریه‌ای کاغذی، و روز آمد می شناسم و به خاطر خدمتی که در امر انتخاب کتاب به کتابداران می‌نماید، از این زاویه بهترین در نوع خود ارزیابی می‌کنم. و کتابدارانی را که از ابزارهایی مانند این استفاده نمی‌کنند، کارمند کتابخانه می‌دانم که مجبورند،‌ منابعی را که دیگران و بدون توجه به نیاز مردم خریداری می کنند را به مردم امانت دهند و پس بگیرند و سر جایش برگردانند.  

تنوع محتوا، اعم از تالیف و ترجمه، که به معرفی و نقد آثار منتشر شده در ایران و جهان می‌پردازد، در این مجله به خوبی دیده می‌شود و در عین حال انتخاب و توجه به نیاز خوانندگان در بخشهای گوناون جهان کتاب از جمله یک نامه / یک داستان / هزار و یک داستان / وقت شعر / معرفی وتاه / تازه‌های بازار کتاب / حتی اعلام درگذشتگان حوزه‌ی فرهنگ، هر یک به نوعی در خدمت آگاهی رسانی به خواننده جهان کتاب است، با توجه به نیازها  وسلایق گوناگون.

انتشار نمایه سالانه از جمله ضرورتهای این گونه نشریات است که نگارنده در سی و پنج سال پیش برای نشریه "دنیای سخن" فراهم آورد و انجام آن و پیروی از آن را به دیگر نشریات توصیه کرد. انتشار این نمایه که بازیابی مطالب رادر مجموعه امکان پذیر می‌سازد،، نیز در "جهان کتاب" ملاحظه می‌شود.

ساختار یکسان جهان کتاب به عنوان یک نشریه و حفظ آن در طول مدت انتشار، از نظر طرح جلد، قطع، صفحه‌آرایی، کاغذ، چاپ و دیگر اجزاء مجله در طراز بین‌المللی ارزیابی می‌شود. ثبات ساختار و به ویژه شکل ثابت انتشار در نشریات در همه جهان به عنوان یک نشان قدرت آن مجله محسوب می شود،‌ نگاهی بیندازید به نشان و قابهای طرح جلد و نوع صفحه‌آرایی مجلات قدرتمند این زمینه مانند نیویورکر و لیتریری ریویو و حتی مجلات قدرتمندی مانند تایم، که ثابت نگهداشتن ظرح جلد و قاب و ابعاد مجله، نشان ثبات و قدرت این مجلات است.

اختصاص صفحات اول و آخر به تبلیغات – اعم از سیاه و سفید و رنگی – ویزگی مثبت دیگر، و در واقع از دید کتابدارانه، رعایت استاندارد دیگری از اصول انتشار مجلات فرهنگی است. و یکی از شاخصهای تفاوت این مجلات از مجلات باری به هر جهت و وبگاههایی است که مدتی بررای کسب درآمد تاسیس می‌شوند و وسط هر مقاله‌ای یک تبلیغ می گذارند و از میزان تمرکز خواننده می کاهند.   

و اما تبلیغات در "جهان کتاب"، بدون شک تبلیغات در نشریات یکی از امکانات پشتیبانی مالی و مادی محسوب می‌شود و نقش مهمی در تامین برخی از هزینه‌های نشریات دارند. "جهان کتاب" اختصاصی دادن تبلیغات خود را به حوزه کتاب و نشر حفظ نموده و به شیوه‌ای کتاب مدارانه در این راه حرکت کرده‌ است.

 خاطرم هست در دهمین سال اتتشار "جهان کتاب" دوست عزیز و فرهیخته‌ام مطبوعات شناس برجسته سید فرید قاسمی که در آن دوران سردبیری هفته نامه وزین "کتاب هفته" را عهده دار بود از حقیر خواستند یادداشتی به مناسبت دهمین سال انتشار "جهان کتاب" که در حوزه نقد و معرفی کتاب نقش ویژ‌ه‌ای را درمیان مطبوعات ایفا می‌کند بنویسم. با اشتیاق پذیرفتم و در تبریک نامه‌ای که نوشتم به وفاداری این نشریه در رسالتی که به عهده گرفته تاکید کردم. امروز نیز همچنان بر این وفاداری صحه می‌گذارم.

این نکات بدان دلیل آوردم که خوانندگان محترم به ویژه اهالی فرهنگ و مطبوعات بدانند در نگاه کتابداران به آثار منتشره، همه نکات برجسته در زیباییهای رویایی فرهنگ، اعم از طرح و رنگ و محتوا، مد نظر قرار می‌گیرند.

همت عزیزان فرهیخته "جهان کتاب" در طی بیست و پنج سال تلاش مشکور باد. 

حافظیان رضوی، کاظم. («جهان کتاب»، معرفی جهانی از کتابها: قدردانی یک کتابدار از مجله‌ای خادم در حوزه معرفی و نقد کتاب). سخن هفته لیزنا، شماره ۴49، 7 مرداد ۱۳۹۸.