آغاز به کار همایش بین المللی طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی

به گزارش لیزنا، همایش بین‌المللی طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی؛ الگوها، تجربه‌ها و ایده‌ها با محور طراحی خدمات برای کتابخانه‌های عمومی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی دقایقی پیش با برگزاری مراسم افتتاحیه به صورت رسمی آغاز شد.

این رویداد با حضور مدیران نهاد کتابخانه های عمومی کشور، استادان علم اطلاعات و دانش شناسی، محمدهادی ایمانیه، استاندار فارس؛ محمدصادق خیاطیان، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و سخنرانی مجازی نارش آگرول، رئیس انجمن بین‌المللی علوم و فناوری اطلاعات، باربارا لیسون، رئیس ایفلا برگزار شد.

در آغاز همایش سیدباقر میرعبداللهی معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات پیام مهدی رمضانی دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی کشور را خواند. متن پیام به این شرح است:

اللهم اخرجنی مخرج صدق و ادخلنی مدخل صدق واجعل لی من لدنک سلطاناً نصیراً

بی نور تو، پیر معرفت گمراه ا ست   

توفانِ شب است و دیو و دد در راه است

تو شاه‌چراغ وادی عرفانی   

نور تو کلید فهم «بسم‌الله» ست

به مناسبت این رویداد کم نظیر علمی سخنانم را با حدیث «العلمُ سلطانٌ» آغاز می کنم. امیرمؤمنان علی(ع) فرمود: «دانش، قدرت است؛ هر که آن را بیابد، با آن یورش می‌برَد و پیروز می‌شود، و هر که آن را نیابد، بر او یورش می‌برند و مغلوب می‌شود». رهبر معظم انقلاب درباره این حدیث به‌عنوان گزاره مبنایی می‌فرمایند: »مسئلة پیشرفت علمی را که بنده سال‌هاست روی آن تکیه می‌کنم، همچنان مورد تکیه است. باز هم عرض می‌کنم: العلمُ سُلطانٌ. علم اقتدار است. علم قدرت است و باید دنبال علم بود». همایش بین‌المللی «طراحی و توسعه خدمات کتابخانه‌های عمومی؛ الگوها، تجربه‌ها و ایده‌ها» نیز با چشم اندازی از همین گزارۀ مبنایی آغاز به کار می‌کند تا ان‌شاءالله بتواند از طریق شکل‌دهی به فضای مسائل کتابخانه‌های عمومی و سپس خلق فضای پاسخ به آن ها، پیوند میان علم و عمل را در این حوزه عینیت بخشد.  

امروز در حالی به استقبال این رویداد علمیِ بین‌رشته‌ای می‌رویم که قریب به دو سال همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ نظم همیشگیِ امور را برهم زد و ما را با این حقیقت مواجه ساخت که باید همواره به طرح ها و الگوهای جایگزین بیندیشیم. اما آنچه توانست در عبور از بحران کرونا کارساز باشد تفکر طراحی با نگاه غیرخطی، مشارکت‌جویانه و مبتنی بر مجاهدت و یادگیری از شکست بود. کتابخانه‌های عمومی نیز در سراسر دنیا از چالش‌های همه‌گیری بی نصیب نبودند؛ از تعطیلیِ تمام فعالیت‌ها و تعدیل نیرو در برخی کشورها گرفته تا کاهش ساعت خدمت‌دهی و تعلیق برخی از خدمات؛ لذا این نهاد اجتماعی نیز مسیر تفکر طراحی را پیش گرفت؛ یعنی باتوجه‌به ناشناخته بودن مسئله، تمامی راه‌حل‌های ممکن را مدنظر قرار داد و گام‌به‌گام، بر اساس شرایط منطقه  جغرافیایی، به مقابله و مهار مسئله پرداخت. در ایران نیز نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور جزء اولین ارگان‌هایی بود که دستورالعمل‌ها و رویه‌های کاریِ متناسب با همه‌گیری را تدوین و اجرا کرد. اما بی‌هیچ تعارفی باید گفت اگر، از قبل، به مسائل پیش روی نیندیشیم و طرح ها و الگوهای جایگزین نداشته باشیم، در بحران‌های بعدی یا حتی تحولات اجتماعی ـ فرهنگی و فناورانه در آینده، با مشکلات مصداقی و مفهومی روبه رو خواهیم شد. از این روست که در این همایش علمی سعی شده است با رویکرد طراحی به مسائل کتابخانه‌های عمومی پرداخته شود.

 در سال های خدمت و فعالیتم در حوزه فرهنگ به تجربه آموخته‌ام که اگر می‌خواهیم آینده مطلوب‌تری برای این حوزه رقم بزنیم، باید، باتوجه عمیق به گذشته، از کلیشه ها فاصله بگیریم و با بازاندیشی در روش ها و رویکردها، دانش و نوآوری را محور فعالیت‌هایمان قرار دهیم. این نگاه تحولی در نهاد کتابخانه های عمومی در سال های اخیر جاری و ساری بوده و ان‌شاءالله پس از این هم خواهد بود. در این مسیر، چالش ها و دغدغه هایی وجود دارد که می‌خواهم از فرصتی که در اختیارم قرار گرفته، استفاده کرده و برخی از مسائل کلان پیش رویِ خدمات کتابخانه های عمومی ایران را با شما عزیزان مطرح کنم.

دسترسی همه مردم به خدمات کتابخانه های عمومی

دسترسی مناسب به کتابخانه های عمومی، به‌عنوان مراکز خدمات فرهنگی و اطلاع رسانی، از لوازم توسعه فرهنگی و اجتماعی است؛ چراکه دسترسیِ پایدار، به موقع و حتی‌الامکان رایگان به خدمات کتابخانه های عمومی، به ویژه در مناطق محروم، علاوه بر کمک به رشد فکری و بلوغ فرهنگی جامعه می تواند از آسیب‌های‌ اجتماعی جلوگیری کند. استادان و پژوهشگران گرامی! با این مقدمه می خواهم عرض کنم که در حال حاضر بر اساس تقسیمات کشوریِ سال ۱۳۹۹، ۲۳۱ شهر کتابخانه عمومی ندارند. همچنین فقط ۸۰۲ روستای کشور کتابخانه عمومی دارند و در شهرهای بزرگ نیز به تعداد کافی کتابخانه وجود ندارد. برای مثال در همین شهر شیراز کتابخانه عمومی مرکزی استان نداریم. در چنین شرایطی ازآنجاکه امکان توسعه کمّیِ دسترسی به کتابخانه های عمومی در این مقیاس وجود ندارد، ما به دنبال افزایش دسترسی به «خدمات» کتابخانه های عمومی هستیم. به همین دلیل، علاوه بر تأسیس کتابخانه های جدید (که گزارش تفصیلیِ آن را در فرصتی دیگر ارائه خواهم داد)، اقدام به گسترش کتابخانه عمومی سیار، پیشخان خدمات کتابخانه های عمومی و توسعه خدمات الکترونیکی کرده‌ایم. الحمدلله توفیق هم یافته‌ایم، اما در ابتدای این مسیر قرار داریم. بنده به لطف الهی امیدوارم و از سیاست گذاران، خیّرین و نهاد های مردمی می‌خواهم برای گسترش دسترسی به خدمات کتابخانه‌های عمومی پیش‌قدم شوند.

بازاریابی خدمات کتابخانه های عمومی

متأسفانه بسیاری از مردم هنوز با کتابخانه عمومی آشنا نیستند. افرادی هم که کتابخانه عمومی را می شناسند با خدمات نوین آن چندان آشنایی ندارند. دراین‌خصوص، در سال های گذشته تلاش‌های شایسته‌ای توسط همکاران من در بخش‌های مختلف نهاد صورت‌گرفته است، اما نیاز است به این موضوع ورود علمی داشته باشیم و البته در کنار آن باید در زمینۀ خدمات کتابخانه های عمومی «جهاد تبیین» صورت گیرد تا این ظرفیت عظیم فرهنگی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران مغفول نماند. به‌عنوان دبیرکل نهاد از رسانه‌ها بویژه از صداوسیما دعوت می‌کنم به‌صورت جدی‌تر وارد میدان معرفی و تبلیغ کتابخانه‌های عمومی و خدمات آنها شوند و در کنار معرفی کتاب‌، کتابخانه‌های عمومی را نیز معرفی کنند. حتماً معرفی یک کتابخانه با چند هزار عنوان کتاب، لطف‌ بیشتری نسبت به معرفی یک عنوان کتاب دارد.

تحولات اجتماعی و فناورانه و نقش های جدید کتابخانه‌های عمومی

همه می‌دانیم که تحولات اجتماعی و فناورانه، هم نهادهای عمومی را و هم تک تک افراد جامعه را متأثر کرده است. این تغییر سبک زندگی، در کنار پیشرفت‌های اقتصادی و افزایش رفاه، تحولات اجتماعی را نیز شتاب بخشیده است. کتابخانه عمومی باید با این تغییرات و تحولات همگام شود و نقش‌های جدیدی را بپذیرد. البته نکته مهم‌تر، تثبیت این نقش‌هاست که به‌مراتب سخت تر از خلق نقش جدید برای کتابخانه‌ها است. من این تغییر و تحولات را فرصت مغتنمی می‌دانم. باید به پیشواز آن رفت و از آن برای گسترش و بهبود خدمات کتابخانه‌های عمومی بهره گرفت.

تنگناهای قانونی و مالی در مسیر گسترش خدمات کتابخانه‌های عمومی

در مسیر گسترش خدمات کتابخانه‌های عمومی، تنگناهایی وجود دارد؛ برای مثال در موضوع راه‌اندازی کتابخانه الکترونیک، مهم‌ترین بحث ما مسائل حقوقی و رعایت کپی‌رایت ناشران و نویسندگان و پدیدآورندگان کتاب است. هرچند ما در این موضوع منفعل نیستیم و اولین نمونه از «کتابخانه بدون کتاب» را در بوستان دانشجوی شهر تهران مهیا کرده ایم و به دنبال تجهیز آن هستیم. همچنین رایزنی‌هایی برای انعقاد قرارداد تولیدِ کتابِ صوتی برای برخی گروه‌های خاص مانند نابینایان انجام داده‌ایم و به دنبال تولید محتوا برای ناشنوایان نیز هستیم.  در حوزه منابع مالی نیز بر اساس قانون فعلی، حق درآمدزایی نداریم و کسب درآمد صرفاً باید از راه فعالیت‌های فرهنگی باشد. این در حالی است که باتوجه‌به تنگناهای اقتصادی، میزان حقوق کتابداران و کارکنان نهاد نیز ـ همچون برخی از گروه‌های دیگر جامعه ـ کفاف گذران امور را نمی‌ دهد. ما از این مسائل آگاه هستیم و تمام تلاشمان را برای رفع این تنگناها به کار بسته و خواهیم بست.

شایسته است با مغتنم شمردن این رویداد علمیِ بین‌رشته‌ای، برای افزایش آگاهی مدیران و کتابداران و گسترش نگاه علمی به خدمات کتابخانه‌های عمومی بکوشیم تا به اهداف همایش، به‌ویژه ایجاد ارتباط بین پژوهشگران و سیاست گزاران دست‌یابیم و با آشناکردن هر دو سوی تعامل با پیشرفت های علمی و مسائل مبتلابه کتابخانه‌های عمومی، زمینه بهبود خدمات کتابخانه ای را فراهم آوریم.

در پایان، از جانب خودم و به نیابت از دست‌اندرکاران زحمتکش همایش، از همه شما استادان، محققان و مدیران بزرگواری که به‌صورت حضوری و مجازی در این همایش شرکت کرده‌اید، صمیمانه سپاسگزاری می‌کنم. توفیق روزافزون همه دانشوران وکتابداران را از درگاه خداوند بزرگ خواستارم.

به امید لطف الهی