توجه به نیازهای خاص مجموعه مخاطبان، مهمترین عنصر تعیین کننده نوع فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی جهان است

به گزارش لیزنا، همایش مجازی بین المللی پروژه ژان مونه با عنوان «نقش کتابخانه های عمومی در توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور ایران با تاکید بر تجربیات کشورهای اروپایی» چهارشنبه ۲۹ اردیبهشت در تالار گفت و گوی مجازی دانشگاه علامه طباطبایی در بستر اسکای روم در حال برگزاری است.

علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در پنل نخست این همایش به ارائه سخنرانی خود با موضوع «کتابخانه های عمومی ایران و تجربه مشارکت در مدیریت مسائل اجتماعی» پرداخت که متن این سخنرانی به شرح زیر است:

امروزه، رویکرد خدمات و برنامه های کتابخانه های عمومی در دنیا در حال تغییر است و توجه به نیازهای خاص مجموعه مخاطبان، مهمترین عنصر تعیین کننده نوع فعالیت های کتابخانه های عمومی جهان محسوب می شود. بنابراین کتابخانه‌های عمومی قرن حاضر دیگر مکانی محدود به کتاب و نشریه چاپی نیست، بلکه مکانی برای ایجاد ارتباط و دسترسی به فناوری‌های نوین و افزایش مشارکت اجتماعی، توسعه فردی و حرفه‌ای، یادگیری مادام العمر و اجتماع سازی است. این نگاه، محصول رویکردی جامعه محور است. در رویکرد جامعه محور، نقش اجتماعی کتابخانه عمومی پررنگ شده و به واسطه تسهیل تعامل افراد با اجتماع، به خلق انواع سرمایه اجتماعی کمک می‌کند.

باید در نظر گرفت که آسیب های اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد مطرح در مدیریت اجتماعی جامعه پیرامون کتابخانه ها، پدیده هایی متنوع نسبی و متغیرند که کم و کیف آن ها بر حسب زمان و مکان تغییر می‌کنند. هرچند آسیب‌های اجتماعی از هر نوع آن باید کنترل شود، اما نوع مواجهه با هر یک از آنها بسیار متفاوت است که این امر در ابتدا نیازمند شناخت آسیب‌ها و سپس تدوین برنامه جامع در مواجهه با آنها است.

نهاد کتابخانه های عمومی در ایران در چند سال اخیر بر اساس طرح کلان و ملی ساماندهی اجتماعی کشور و با توجه به تاکید و توصیه رهبر معظم انقلاب در چندین شهرستان اولویت‌دار - به عنوان نقاط هدف در مرحله مقدماتی - برنامه ریزی هایی را متناسب با وضعیت آن مناطق از نظر نوع مواجهه با آسیب‌های اجتماعی و مبتنی بر ارائه خدمات در کتابخانه های عمومی طراحی و اجرا کرد که در این مجال به سه عنوان از مصادیق کنش اجتماعی کتابخانه ها اشاره می کنم.

اول مدرسه های خواندن؛ الگویی برای شناخت استعداد های ادبی و هنری اعضای کتابخانه ها

مدارس خواندن الگویی فرهنگی آموزشی بود که با هدف شناسایی و حمایت از استعداد های کاربران و اعضای کتابخانه‌های عمومی که به علت محرومیت های اقتصادی و عدم برخورداری از امکانات عمومی در معرض آسیب‌های مختلف تحصیلی، اجتماعی، فرهنگی، دینی و... قرار دارند شکل گرفت.
گام های اجرایی در این مدارس چنین است:

۱.    برگزاری مدارس تابستانه خواندن برای تربیت کتابداران علاقه مند به شرکت در این مدارست
۲.    انتخاب شهرستان هدف
۳.    تجهیز و هماهنگ سازی کتابخانه های شهرستان هدف با معیارهای مدارس خواند
۴.    طراحی و تدوین سرفصل های آموزشی برای کاربران
۵.    انتخاب و گزینش کاربران
۶.    برگزاری دوره های یکساله برای کاربران
۷.    شناسایی برگزیدگان نهایی هر دوره و معرفی به سازمان ها و کانون های فرهنگی هنری تخصصی در ایران برای ارائه آموزش های مستمر پیشرفته

تاکنون پنج دوره از این مدارس برای ۱۲۰۰ نفر از کاربران کتابخانه های عمومی ایران برگزار شده که منجر به شناسایی نزدیک به ۲۰۰ نفر از نخبه های ادبی و هنری و معرفی آنان شده است. متاسفانه به دلیل شیوع پاندمی کرونا، آهنگ اجرای این مدارس کمی کند شده و بخش هایی از آن در فضای مجازی پیگیری می شود اما کتابخانه های عمومی موظف شده اند در یک برنامه پنج ساله نزدیک به ده هزار نفر از کاربران و اعضای مستعد خود در مناطق محروم را از خدمات این مدارس بهره مند کنند.

کتابخانه های عمومی تسهیل گران ارتقای کیفیت زندگی

زندگی در حاشیه شهرها، یکی از معضلات زیست اجتماعی است. برای کاهش و رفع این معضلات، طرحی جامع در ایران در مناطق حاشیه نشین در حال اجرا است. در این طرح به پیشنهاد نهاد، کتابخانه های عمومی به عنوان مراکز تسهیل گر ارتقای کیفیت زندگی تعریف شده و ایفای نقش می کنند. در این طرح، اصل بر ارائه مشاوره های روان شناسانه جمعی و فردی، ارائه منابع مکتوب و غیرمکتوب برای ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی و شخصی و برگزاری کارگاه های جمعی حل مسئله اجتماعی است. این طرح در دو سال گذشته در شش نقطه از حواشی شهرهای ایران برای جمعیتی از کاربران که در حدود ۲۰ هزار نفر تخمین زده شدند، برگزار شده است. رسیدن به «سلامت پایدار روان» یکی از عمده ترین اهداف این طرح اجتماعی است.

مهدهای کتاب؛ محلی برای تقویت «نوآوری» کاربران کودک

یکی از کارکردهای متصور برای کتابخانه عمومی در ایران، نقش مکمل آن در کنار آموزش های رسمی است. کودکان از اصلی ترین طیف های کاربران کتابخانه های عمومی هستند. کتابخانه های عمومی با رجوع به اسناد بالادستی و چارچوب های کلان حاکمیتی، می توانند نقشی مهم در کنار آموزش رسمی داشته باشند. امروزه این نقش بر اساس تقویت بعد «نوآوری» در کتابخانه های عمومی تعریف شده است. بر این اساس، کتابخانه های مرکزی در شبکه کتابخانه های عمومی به صورت ویژه و سایر کتابخانه ها نیز، مجهز به بخش کودک شده اند که کارکرد اصلی آن تقویت این بعد در کودکان به وسیله منابع متنوع از جمله اسباب بازی های مهارت آفرین و برنامه های مهارتی کتاب محور است. طرح مهدهای کتاب، که تأسیس و گسترش آن از برنامه های جدی نهاد است، در واقع ارائه کننده خدماتی برای بسط استعدادهای خلاقانه کودکان است.

امید داریم با برنامه ریزی برآمدمحور، دغدغه مندی کتابداران و ایده پردازی های منسجم، تجربه حساس فعال شدن کتابخانه عمومی نسبت به محدوده خدمتی خود از حیث مسائل اجتماعی، تجربه ای مفید در ایران واقع شده و بتواند یکی از پیشران های حرکت کتابخانه های عمومی ایران در دهه آینده را شکل دهد.

در پایان توجه شما را به یکی از وقایع تلخی که برای همه اهالی فرهنگ باید مهم باشد جلب می کنم و آن ظلمی است که به کودکان و نوجوانان در کشورهایی مانند فلسطین و افغانستان وارد می شود. حق خواندن، حق دانستن و مهم تر از همه حق زندگی کردن، از حقوق اساسی و اولیه و انسانی این کودکان است که امروز اینگونه پایمال می شود. هر انسانی به دو از هر عقیده و آرمانی، نمی تواند در برابر آنچه امروز در غزه یا کابل می گذرد سکوت کند؛ وظیفه انسانی و اجتماعی کتابخانه های عمومی و مسئولان آن در همه دنیا این است که از موضع انسانیت و اخلاق، با صدای رسا این حقوق را مطالبه کرده و با آنها همدردی و همراهی کند. کودک فلسطینی دوست دارد در آغوش و کنار مادرش شعر بخواند و قصه گوش کند همانطور  که دختر نوجوان معصوم افغانستانی دوست دارد به مدرسه؛ بیایید تا در کنار  مظلوم با همه توان علمی و عملی خود، احقاق حقش را بخواهیم و برای رفع ظلم دعا کنیم.

گفتنی است این همایش در چهار پنل با عناوین «ساختار، تشکیلات، و راهبردهای کتابخانه های عمومی در ایران و اروپا»، «خدمات عمومی، تخصصی و شخصی سازی شده در کتابخانه های عمومی ایران و اروپا»، «کتابخانه های عمومی و جامعه مدنی در ایران و اروپا» و «بررسی، تحلیل و طراحی توسعه خدمات آینده در کتابخانه های عمومی ایران و اروپا» برگزار می شود.

همچنین در بخش‌های دیگری از این همایش روح الله منوچهری مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان فارس از ساعت ۱۴ با موضوع «بررسی یک تجربه: تسهیل دسترسی عشایر استان فارس به کتاب در طرح سفیر کتاب» و سیامک محبوب مدیرکل دفتر برنامه ریزی نهاد از ساعت ۱۵:۲۰ با موضوع «بن‌انگاره های آینده نگاری کتابخانه های عمومی» به سخنرانی خواهند پرداخت.