نشست «از کتابخانه‌های دیجیتالی تا کتابخانه‌های هوشمند» برگزار شد

به گزارش لیزنا، در ابتدای نشست، دکتر محکی با اشاره به اینکه بهره ‎‌گيری از نظام‌های هوشمند در بسياری از فعاليت‌های كتابخانه‌ها از جمله فهرست‌نویسی، رده‌بندی، دسترسی، امانت‌دهی و جستجو و بازيابی اطلاعات مفيد واقع شده، افزود: ‎کتابخانه‌های آینده تفاوت اساسی با کتابخانه‌های سنتی خواهند داشت و استفاده از هوش مصنوعی، هم ساختار و سیستم‌ها و هم کارکردهای کتابخانه‌ها را به‌کلی تغییر می‌دهد. 

دکتر سیدمهدی طاهری سخنران اصلی این نشست، در روز نخست نشست، بحث خود را با عنوان «داده‌های بزرگ و مدیریت دادگان‌های آستان قدس رضوی» ارایه کرد. 

در روز دوم نشست، دکتر طاهری با این مقدمه که همواره کتابخانه‌ها جزو نهادهای اجتماعی بوده‌اند که سعی داشته‌اند از فناوری‌های روز استفاده کنند و روزآمد باشند افزود: از اواخر دهه ۱۹۹۰، نسل کتابخانه‌های دیجیتال با توسعه شبکه وب، پدیده جدیدی را در راستای مدیریت داده‌ها و خدمات کتابخانه‌ها معرفی کرد. این پدیده با عناوینی همچون کتابخانه‌های بدون کاغذ، خودکار، دیجیتال، الکترونیک، و مجازی نامگذاری شدند. از اوایل قرن بیستم این مفاهیم در دیدگاه‌های متخصصان بلوغ یافت و زمینه را برای پیدایش مفهوم جامع «کتابخانه‌های هوشمند» فراهم ساخت. 

دکتر طاهری در بیان سیر تحول کتابخانه‌ها تا پیش از دوره کتابخانه‌های هوشمند، به شش دوره متمایز اشاره داشت: نخست کتابخانه‌های سنتی و فیزیکی؛ دوم خودکارسازی بخشی از فرایندهارو ورود محدود منابع دیجیتالی؛ سوم افزایش ورود منابع دیجیتال و روند خودکار سازی فرایندها؛ چهارم جا افتادن مفهوم کتابخانه‌های دیجیتال که در آن عمده منابع دیجیتال شده بودند و خودکارسازی بیشتر رخ داده بود؛ پنجم ظهور شبکه‌های اطلاعاتی و منابع و خدمات مجازی؛ و ششم پیدایش کتابخانه‌های سایبر.

دکتر طاهری تاکید کرد: اینکه منابع کتابخانه، دیجیتال شده باشد برای اطلاق کتابخانه دیجیتال کافی نیست بلکه باید سازماندهی آن کتابخانه نیز دیجیتال شده باشد. 

دکتر طاهری اضافه کرد در عصر «کتابخانه‌های هوشمند» نیز ما شاهد سه نسل متفاوت بوده‌ایم: نسل ‌اول که هوشمندسازی را در محیط فیزیکی پیاده‌سازی کرد؛ نسل دوم که فضای دیجیتالی را در کنار فضای فیزیکی هوشمندسازی می‌کرد و نسل سوم که از اساس همه ساختارها و سیستم‌ها را به‌گونه جدید و متفاوت به کمک هوش مصنوعی، هوشمندسازی می‌کند.

دکتر طاهری، دانشیار علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی، که رئیس کتابخانه مرکزی این دانشگاه نیز هست، مهمترین چالش‌های هوش مصنوعی را در مقایسه با هوش انسانی در دو سطح «بافت» و «احساس» دانست. در تعریف کتابخانه‌های هوشمند، طاهری گفت که این ‌کتابخانه‌ها نتیجه ترکیب مدیریت و خدمات کتابخانه‌ها به‌صورت هوشمند و شخصی‌سازی شده هستند.

در بیان ویژگی‌های کتابخانه‌های هوشمند، دکتر طاهری پنج ویژگی را ذکر کرد: ۱. مکان هوشمند، یعنی تمام زیست‌بوم این نوع کتابخانه‌ها هوشمند شده‌اند؛ ۲. انسان هوشمند، یعنی کاربرانی که کتابخانه را متناسب با نیاز به‌طور شخصی‌سازی شده استفاده می‌کنند و با کتابداران هوشمند در ارتباط هستند؛ ۳. خدمات هوشمند مکان و افراد؛ ۴. ابزارهای هوشمند اعم از سخت‌افزاری و نرم‌افزاری؛ ۵. تحلیل هوشمند داده‌ها بر اساس تراکتش‌ها و ردپاها و پروفایل‌های کاربران؛ ۶. پردازش عمیق تحت عنوان متا دیتا  و سیستم‌های معنایی. و همه این ویژگی‌ها در کتابخانه‌های هوشمند بر پایه رویکرد دانش‌مدار و بافت‌مدار صورت می‌گیرد.

دکتر طاهری در باره اهمیت تحلیل تراکنش‌ها و پروفایل‌های کاربران برای شخصی‌سازی و دریافت خدمات هوشمند افزود: سیستم‌های جدید، بر مبنای پروفایل‌ها و تراکنش‌های کاربران و روابط آنها با دیگران در فضای مجازی، رفتار اطلاع‌یابی و رفتار تعاملی او را ثبت و تحلیل کرده و برای هر شخص، یک هویت شخصی شده خاص تعریف و سپس متناسب با این شخصیت، به او اطلاعات و خدمات ارایه می‌کند. در واقع علاوه بر خوداظهاری کاربران، رفتار و ارتباطات مجازی او نیز رصد می‌شود و از ترکیب این دو، شخصی‌سازی صورت می‌گیرد. لذا در کتابخانه‌های هوشمند متناسب با ویژگی‌ها و نیازها و علایق احصا شده‌ی هر کاربر، کتابخانه‌ی شخصی‌شده وجود دارد. پس ارایه خدمات شخصی‌شده هوشمند و خودکار، از مهمترین ویژگی‌های کتابخانه‌های هوشمند است.

دکتر طاهری اضافه کرد: کتابخانه هوشمند، هم بافت خود را خوب می‌شناسد و هم کاربران خود را و هر دوی اینها را برای بومی‌سازی مدنظر دارد. باتوجه به تغییرات شتابان در بافت و کاربران، ساختار کتابخانه‌های هوشمند بسیار منعطف است و در آن استانداردهای 

 منجمد پیشین کنار گذاشته شده است و استانداردهای جدید، به‌جای بسته‌های آماده، «پازل» سیال و برنامه‌پذیر را در اختیار کاربر قرار می‌دهد تا او بتواند متناسب با علایق و زیست‌بوم خود، بسته‌ی موردنظر خود را بسازد. این رویکرد «راه‌حل محور»، که جایگزین رویکرد «محصول محور» قبلی شده است، به کاربران اجازه می‌دهد تا هماهنگ با نیاز و سطح آمادگی و قابلیت بافت و محیط، اقدام به شخصی‌سازی و بومی‌سازی کتابخانه برای خود کند.

دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی اضافه کرد: سیستم‌های هوشمند کنونی، پس از شناخت بافت و اکوسیستم، و شناخت کاربران، اقدام به «معنابخشی» می‌کند، یعنی متناسب با نقش اجتماعی هر کاربر و به اقتضای بافت زیست‌بوم او، به کاربران توصیه و مشاوره تخصصی خاص می‌دهد. این تحول بنیادین، نظام‌های استاندارد فهرست‌نویسی انگلوامریکن قبلی را تغییر داده و استاندارد جدید RDA را جایگزین آن کرده است. لذا کتابدار کتابخانه هوشمند، باید این انعطاف را داشته باشد که برای هر کاربر، رفتار و برخورد منحصر به‌فرد او را داشته باشد.