چگونگی رویارویی و پاسخ­دهی كتابخانه های پژوهشی و تحقیقاتی به بیماری ویروس کرونا[1] :نمای كتابخانه دانشگاهی در پاتراس، يونان[2]

(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک 290): ناهید خوشیان ، دانشجوی دکتری دانشگاه الزهراء: ویروس کرونا یا همان کووید [3]19 جهان را آبشخور نابسامانی­های زیادی در زمینه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... نموده است که به نوبه خود آسیب، خسارات و تبعات بعضا جبران­ناپذیری را با خود به همراه دارد. یکی از نهادهای ارائه ­دهنده خدمات فرهنگی کتابخانه­ها می­باشند. کتابخانه­ ها و بخصوص کتابخانه­ های پژوهشی و تحقیقاتی و آکادمیک به عنوان یک نهاد فرهنگی از آسیب­ های دوران بحران این بیماری که کلیه جوامع را درگیر خود کرده است مستثنی نیستند. و گسترش ویروس کرونا بودجه کتابخانه­ها را بعلت سرمایه­ گذاری در درمان بیماران کاهش داده و آنها را در زمینه تهیه مواد و منابع دچار مشکلاتی نموده است. همچنین با توجه به تعطیلی کلیه نهادها و از جمله کتابخانه­ ها به علت پرهیز از تردد و عبور و مرور که با خود انتقال بیشتر بیماری را در پی دارد، ارائه خدمات و سرویس­ دهی به کاربران تحت پوشش کتابخانه بسیار مشکل است که در این زمینه برخی از کتابخانه­ ها در داخل ایران و یا خارج از کشور اقداماتی را انجام داده و با انجام تمهیدات لازم، بستر مناسب برای ارائه خدمات را به شکل مجازی و از راه دور برای کاربران فراهم آورده­­اند. همچنین بعلت گسترش سریع و آسان بیماری و درمان بسیار سخت و طاقت­ فرسای آن می­بایست مراقبت­های بهداشتی لازم در سرتاسر کتابخانه جهت حفظ سلامت کارکنان و حفاظت از منابع و دور ماندن آنها از آلودگی به ویروس کرونا با جدیت هر چه بیشتر انجام گردد. در این راستا تجربه کتابخانه­ها و کتابداران موفق می­تواند راهنمای خوبی برای سایر کتابخانه ­ها جهت اقدام و پیاده­سازی به موقع باشد. مقاله حاضر، تجربه کتابخانه دانشگاهی در پاتراس واقع در  یونان است که می­تواند بعنوان پروتکلی راهنمای بقیه کتابخانه ­ها باشد. سایر کتابخانه­ ها و موسسات نیز می­ بایست با تهیه و تدوین پروتکل­هایی در این زمینه ( بعنوان مثال نحوه مراقبت­های بهداشتی و کنترل و ضدعفونی، نحوه اطلاع­رسانی کاربران از منابع جدید و یا دسترسی آنها به این منابع و..) و به اشتراک­ گذاری آنها با دیگر موسسات و کتابخانه­ ها راه­گشا بوده و آنها را در این امر خطیر تا زمان ریشه کن شدن کامل ویروس یاری رسانند.

 جیانیس تسکوناس[4] ، رئیس یکی از کتابخانه­ های دانشگاهی و آکادمیک در پاتراس، در رابطه با ویروس کرونا یا کووید [5]19 خاطرنشان می­ سازد،  با بسته شدن و تعطیلی تمام موسسات دانشگاهی در یونان، کتابخانه خدمات و سرویس­دهی خود را برای کاربران به اشتراک می­ گذارد. همچنین این کتابخانه کلیه کتابخانه­ ها را تشویق به اشتراک تجارب موفق خود در دوران این بحران به منظور کسب اطلاعات در زمینه حفاظت، ضدعفونی، پیشگیری و خدمات رسانی و سرویس دهی به مراجعان می­ نماید. وی در ابتدا با تاکید بر این مطلب که در سراسر جهان و در پاتراس می­بایست، مسئولیت خود را به عنوان شهروندان بطور بسیار جدی پذیرفته و تمام اقدامات لازم را برای ممنوعیت گسترش همه­گیری انجام داد، اظهار می­دارد که در حالی که می­ بایست در خدمات­ رسانی و اشاعه به موقع اطلاعات به جامعه خود متعهد باشیم، و لیکن بهداشت عمومی و رعایت پروتکل­های بهداشتی در حال حاضر بسیار مهم­تر بوده و در اولویت قرار دارد. بنابراین کلیه جوامع و کتابخانه­ های پژوهشی می­ بایست، دستورالعمل­ها و پروتکل­های دقیق را در این خصوص از اداره ملی بهداشت عمومی / حفاظت از شهروندان اخذ کرد و همگی ملزم به رعایت این پروتکل­ها باشیم. همچنین در این زمینه باید کاملا با مدیریت موسسه خود همکاری کنیم تا تمامی اقدامات مناسب و مقتضی انجام گردد.

برای کاربران

جهت اشاعه به موقع اطلاعات و خدمت­ رسانی به کاربران، سیستم­های امانت در کتابخانه دانشگاهی پاتراس به نحوی تنظیم شده ­اند تا در طی مدت زمان بسته شدن و تعطیلی کتابخانه از پرداخت جریمه بعلت تاخیر در باز گرداندن منابع به کتابخانه جلوگیری بعمل آید. بر اساس این سیستم کتاب­های امانی می­ توانند برای مدت زمان بیشتری تمدید شوند. همچنین سعی کتابخانه در این ایام در یافتن و ارائه منابع اطلاعاتی قابل اعتماد و معتبر برای محققان می­باشد. بسیاری از ناشران، انجمن­ها و انجمن­های آموخته[6] لیست مقالات مرتبطی را که اکنون در دوران کرونا رایگان هستند - تهیه می­ کنند. همچنین بر اساس سیستم کتابخانه دسترسی به کلیه خدمات و منابع الکترونیکی و از راه دور در هر زمان ممکن است لغو و باطل شود و ممکن است برخی از این منابع (به دلیل فوریت) نسخه­ های چاپی از چاپ­های  قبل باشند که متاسفانه بدلیل شیوع بیماری امکان تهیه نسخه جدید آن فعلا در بازار موجود نباشد، و یا بالعکس منابع نسخه زیر چاپ باشد و هنوز آماده بهره­ برداری و استفاده نباشد، که می ­بایست جامعه تحت پوشش و کاربران کتابخانه را بصورت مجازی نسبت به این امر مطلع نمود و کارکنان کتابخانه پاتراس این کار را انجام می­ دهند.

بجای متمرکز شدن بر نظرات و عقاید شخصی، تمرکز کارکنان این کتابخانه بر روی ارائه اطلاعات علمی و بخصوص داده ­ها به عموم کاربران است. برای اطلاعات عمومی، در زمینه رعایت اصول ایمنی و بهداشتی، کاربران به صفحه بخش بهداشت عمومی ارجاع داده می­شوند. علاوه بر منابع رسمی، موارد مورد علاقه دیگری نیز در این کتابخانه دنبال و تهیه می­گردد. (بعنوان مثال: بررسی­های نظام­ مند و منظم[7]، داده­ های خام[8]، نقشه­ های مرجع[9]، اطلاعات دارویی[10] ). تجربه موفق  کتابداران رابط نیز می­تواند ایده­های بیشتری را چه در زمینه تهیه منابع و چه در زمینه خدمات­رسانی در اختیار کتابخانه و کلیه جوامع و کتابخانه ­ها قرار دهد. همچنین تشکیل گروه­ها و تیم­های مختلف در زمینه امانت بین کتابخانه­ ای[11]  می­تواند مقاله­های باارزشی را برای محققان بیابد.

برای کارکنان و پرسنل کتابخانه

کارکنان کتابخانه پاتراس نسبت به رعایت مسائل بهداشت فردی و شرایط پزشکی بسیار حساس می ­باشند. در این رابطه زمانیکه کارمندان نگرانی و ترس از ناقل بودن به ویروس کرونا و آلوده شدن به این ویروس را در  خود و یا دیگر همکاران در محل کار که از نزدیک با آنها همکاری دارند احساس کنند، مدیریت کتابخانه آنها را ترغیب می­کند كه در این خصوص از پزشك حاضر در محل كار خود مشاوره لازم را دریافت کنند. همچنین کتابخانه در ایام شیوع این ویروس در خصوص برنامه­ های  سفر و مسافرت  نیز کار در خانه (دورکاری) انعطاف­ پذیری ویژه­ای از خود نشان می­دهد. جهت این امر تیم­ها و گروه­های کاری برای ارتباط با کاربران از طریق تلفن، ایمیل و رسانه ­های اجتماعی ایجاد و راه­اندازی گردیده­اند. هدف این است که ارتباطات و خدمت­ رسانی در کوتاه­ترین زمان ممکن، مختصر و روشن و شفاف باشد.

در این راستا کتابخانه از کاربران درخواست صبر و شکیبایی و درک عمیق نسبت به سختی در ارائه خدمات از راه دور در مدت شیوع این بیماری فراگیر دارد. گاهی اوقات به هنگام اشتراک اطلاعات در رسانه­ های اجتماعی، برخی از نظرات و کامنت­های منفی و یا توهین­آمیز وجود دارد، و یا اینکه برخی از کاربران بعلت عدم آگاهی از سختی ارائه خدمات در دوران کرونا زبان به شکایت باز کرده و انتظار از سرویس ­رسانی و دریافت خدمات درست به مانند ایام عادی (بدون کرونا) را داشته باشند. در این زمینه به کارکنان کتابخانه تاکید شده است که کاملا  مؤدب بوده و با صبر و بردباری کاربران را در این زمینه متقاعد سازند.  

تسهیلات و امکانات داخلی

در کتابخانه پاتراس از متولیان، خدمه و کارکنان نظافت خواسته می­ شود که کلیه سطوح را عمیقا تمیز کنند. این سطوح  شامل دسک­تاپ، دستگیره درب­ها، تلفن­ها ، صفحه کلید و اسکنرهای مسطح می­باشد. همچنین کلیه پرسنل و کارکنان و کارمندان، مجهز به دستکش یکبار مصرف و ضد­عفونی کننده دست دارای الکل هستند. کتابخانه با اشاعه اطلاعات و نصب پوستر علائم و راهنمای شستشوی دست در ساختمان این مسئله را تبلیغ می­ کند.

اکنون در یونان، بنا به دستورات حکومتی کلیه کتابخانه­ های دانشگاهی بسته و تعطیل گردیده است.  با این حال  هر موقع شرایط اجازه می ­دهد، تنظیم ساعت کاری یا خدمات ­رسانی در سالن مطالعه را باید در نظر داشت و یا اینکه با محدود کردن ظرفیت اتاق­های مطالعه، باید خدمات­ رسانی به کاربران میسر گردد. برخی از کتابخانه ­ها در این دوران به حالت میز پیشخوان جلو و قفسه­ های بسته[12] که ترافیک در کتابخانه را محدود می­ کند، ارائه خدمات می­ نمایند بدین مفهوم که در ابتدای کتابخانه پیشخوان بزرگی قرار داده شده است و کاربران با مطرح نمودن تقاضای خود و انتظار در پشت میز پیشخوان، منابع مورد نیاز خود را دریافت می­ کنند.

 با وجود اینکه سرویس ­دهی کتابخانه برای عموم بسته است، و لیکن در این کتابخانه پنجره­ ها، به جهت گردش جریان هوای تازه در ساختمان به منظور تهویه محیط داخلی و حفاظت از منابع و امکانات و تجهیزات به مدت چند ساعت در طول روز باز گذاشته می­ شوند و کارکنان موظفند تا اطلاع ثانوی هر روز این کار را بطور مداوم انجام دهند. و آخرین نکته اینکه در این کتابخانه بلافاصله پس از دریافت یا تحویل کتاب و منابع آنها را قفسه­ گذاری مجدد نمی­ نمایند، به این دلیل که پرسنل در رابطه با مسئله عمر و دوام و پایداری ویروس کرونا در سطوح نرم  هیچ­گونه اطلاعی ندارند، بنابراین با استفاده از محلول ضدعفونی­ کننده قوی حاوی اتانول 90٪ ویژه تمیز کردن سطوح کتاب­ها  و منابع را تمیز نموده و سپس اقدام به قفسه گذاری می ­نمایند. این راهنما می­تواند بعنوان پروتکلی باشد که  همه کتابخانه­ های تحقیقاتی و پژوهشی از آن آموخته و سود ببرند.

 برگرفته از:

https://libereurope.eu/blog/2020/03/13/coronavirus-patras-library-response/

--------------------------------------------------

[1] Coronavirus disease

[2] Patras, Greece

[3] COVID-19

[4] Giannis Tsakonas

[5] Covid 19

[6] learned societies

[7] systematic reviews

[8] raw data

[9] reference maps

[10] pharmaceutical industry

[11] interlibrary loan

[12] front-desk and closed-stacks