کتاب سال ادبیات کودکان الگویی برای همه حوزه‌ها

مهدی محمدی؛ عضو هیات علمی گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش‌شناسی : برای انجام یک کار تحقیقاتی در حوزه ادبیات کودک؛ تصمیم گرفتم سری به کتابخانه تازه تاسیس «کودک و نوجوانان کتابخانه کوثر» (بخش خواهران) دانشگاه قم بزنم. هنگام بازبینی کتاب‌های جدید، با چهار عنوان کتاب زیر رو به رو شدم:

بلون، لیلا (۱۳۹۷). ادبیات کودک در سال۱۳۹۳، تهران: آرون

کاشفی خوانساری، سید علی (۱۳۹۷) ادبیات کودک در سال۱۳۹۴، تهران: آرون

کاشفی خوانساری، سید علی (۱۳۹۷) ادبیات کودک در سال۱۳۹۵، تهران: آرون

کاشفی خوانساری، سید علی (۱۳۹۷) ادبیات کودک در سال۱۳۹۶، تهران: آرون

کتاب‌ها حاوی یکسری اخبار که بر اساس ماه‌های سال شمسی تنظیم شده بود. در نگاه اول فکر کردم شاید کتاب چندان مهمی نباشد اما وقتی مقدمه کتاب را خواندم با این پاراگراف رو به رو شدم:

امروزه ده‌ها نهاد و موسسه کوچک و بزرگ، خواه دولتی و عمومی و خواه مدنی و خصوصی در عرصه ادبیات کودک  و نوجوان به فعالیت می‌پردازند. در طول ایام  سال کمتر روزی را می‌توان یافت که در خبرگزاری‌های مختلف داخلی و خارجی یا مصاحبه‌ای مرتبط با ادبیات کودک و نوجوان کار نشده باشد. اخباری که در عین اهمیت، در میان انبوده خبرهای سیاسی و اجتماعی گم می‌شوند و خیلی زود از خاطر‌ه‌ها ] خاطرها[ محو می‌شوند. ......

کتاب از کنار هم نهادن مطالب بخش اخبار و نقد و ادبیات کودک و نوجوان فصلنامه «نقد کتاب کودک و نوجوان» که با سردبیری سید علی کاشفی خوانساری از پژوهشگران فعال ادبیات کودکان و نوجوانان کشورمان از سوی خانه کتاب ایران منتشر می‌شد؛ فراهم شده بود.

گردآورندگان هدف خود را از انتشار این اثر چنین بیان کرده بودند:

بخش اخبار معمولا از پرخواننده‌ترین و پرمراجعه‌ترین مطالب این فصلنامه است ] بود[ چرا که در سایر منابع نمی‌توان همه اخبار این حوزه را کنار هم دید و به تصویر و تحلیل جامعی در باره سیر اتفاقات کودک و نوجوان در ایران رسید..... این بخش کاربرد زیادی در مستندسازی دارد و معمولا با گذشت زمان میزان مراجعه به آن افزایش می‌یابد. این اخبار عمدتا از خبرگزاری‌های بزرگ کشور مانند فارس، ایسنا، ایبنا، مهر و..... فراهم شده است که گهگاه خبرهای تولیدی نیز به آن افزوده شده است.

وقتی خواندن اثر را مطالعه کردم کتاب را بسیار ارزشمندم یافتم و تمامی هدف‌های گفته شده را به خوبی پوشش می‌داد. اولا دقیقا همان طور که گفته بودند ما هر روز با اخبار مختلف در حوزه‌های مختلف در زمینه‌های موضوعی متفاوت رو به رو هستیم که این اخبار توسط، محققان، پژوهشگران، سازمان‌ها دولتی، سازمان‌های مردم نهاد[1] ، انجمن‌های علمی و.... منتشر می‌شود و شاید در اثر ازدیاد اخبار به آرشیو خبرگزاری‌ها راه پیدا می‌کند و از مقابل دیدگان بییندگان به دور می‌ماند با آن که هنوز خیل عظیمی از علاقه‌مندان موفق به مطالعه و دیدن آن اخبار نشده‌اند. در انتهای سال هم چون همه وقایع و اتفاق‌های یک حوزه پیش روی علاقه‌مندان نیست حتی زبده‌ترین متخصصان نیز نمی‌توانند تحلیلی جامعی از وضعیت حرفه خود در آن سال داشته باشند. اگر هم تحلیلی ارائه کنند، مطالبشان متکی به وقایع و حوادثی بسیار مهم و عمده آن حوزه خواهد بود. اما مطالب این کتاب به گونه‌ای است که خواندن آن را بنا به دلایل زیر به همه افراد بویژه استادان، خبرنگاران و خبرگزاری‌ها و دانشجویان والدین و پژوهشگران لازم و ضروری می‌دانم.

اولین و مهمترین دلیلی برای توصیه این کتاب این است که این کتاب و نحوه ارائه آن می‌تواند الگوی خوبی برای همه ارگان‌ها، نهادها، سازمان‌ها، انجمن‌ها، خبرگزاری‌ها، دانشگاه‌ها حتی کتابخانه‌ها باشد. به عنوان مثال؛ حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی را در نظر بگیرید امروزه سازمان‌های متعدد ملی و بین‌المللی همچون کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری اسلامی ایران، پایگاه استنادی جهان اسلام، نهاد کتابخانه‌های عمومی، پژوهشگاه علوم و فناوری ایران، مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران به همراه شاخه‌های مختلف استانی آن و انجمن ارتقاء کتابخانه‌های عمومی، شورای کتاب کودک، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و خبرگزاری ملی ( لیزنا)    و ...... در این حوزه فعال هستند و روزانه صدها خبر و رویداد در این حوزه تولید می‌شود اما بعد از یکی دو روز از کانون توجهات اهالی حرفه خارج می‌گردد. لازم و ضروری است که کتاب «علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران در سال .....» منتشر شود و کلیه تحولات و اتفاق‌های آن سال را به صورت یکجا در اختیار علاقه‌مندان قرار دهد. این کتاب برای نهادها و سازمان‌ها هم می‌تواند منتشر شود همچون «کتابخانه ملی و مرکز اسناد جمهوری اسلامی ایران در سال ....»؛ یا «نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در سال ......» و حتی «دانشگاه ...... در سال ......» و یا «معاونت ....... دانشگاه ...... در سال .....» حتی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران در سال .......» و یا «لیزنا در سال ..........».  حتی این نمونه را می‌توان به «کتابخانه ...... در سال ........» تعمیم داد. اثری که به شدت جای خالی آن در مثال‌های گفته احساس می‌گردد.

وجود این اثر زمینه ارزیابی آن حوزه و یا آن نهاد و....  را برای محققان فراهم کرده و آنها می‌توانند بر اسلاس وقایع ثبت شده تحولات مثبت، منفی و پیشرفت‌ها و پس رفت‌های حوزه را تحلیل کرده و خط مشی‌های لازم برای افق پیش رو را ترسیم نمایند.

تولید این اثر برخی از وقایع مهم و اثر گذار حوزه و یا نهاد را از گزند فراموشی حفظ کرده و آن را ثبت تاریخی می‌کند

اما این اثر علاوه بر جنبه‌ الگوگیری آن برای سایر نهادها و سازمان‌ها دارای خبرهای بسیار متعدد در زمینه معرفی کتاب‌های برتر، برگزیده و .... هست. خبرهایی چون «برگزیدگان جشنواره ادبی مثل ماه»؛ برگزیدگان جشنواره داستان انقلاب (سال ۱۳۹۶، ص ۱۰)؛ برگزیدگان دومین جشنواره‌ خاتم؛ برگزیدگان چهاردهمین جشنواره رشد، برگزیدگان دومین جایزه دعبل، تصویرگرهای برگزیده کانون، برگزیدگان جشنواره نقد کتاب؛ انتخاب‌های لاک پشت‌های پرنده، از رویدهای داخلی و معرفی کتاب‌هایی از رخدادهای بین‌المللی همچون: « محبوب‌ترین کتاب‌های تصویری بریتانیا»، « برندگان کتاب کودک استرالیا» و.... که می‌تواند منابع ارزشمندی را برای افراد علاقه‌مند به مطالعه، بشمار رود. علاوه بر آن زمینه آشنایی تصویزرگران و مترجمان و نویسندگان کشورمان را با برترین‌های ادبیات جهانی و انتقال دانش آن به داخل کشور را فراهم سازد.

بطور کلی می‌توان گفت که این اثر ارائه کننده اطلاعات کتابشناختی صدها کتاب کودک و نوجوان برتر و برگزیده ادبیات کودک و نوجوان ملی و جهانی است که آشنایی خوانندگان با این آثار و تجهیز بخش کودک کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور با این آثار لازم و ضروری است. اما دریغ و درد از این که، از این اثر فقط یک عنوان آن هم در کتابخانه‌ عمومی مشهد موجود بود و هیچ کدام از کتابخانه‌های عمومی کشور این اثر گرانبها را در مجموعه خود نداشتند.[2]

چهار پیشنهاد پایانی:  

در پایان معترف هستم که قلم نارسای من نمی‌تواند همه زیبایی‌های موجود در این اثر را منعکس کند اما پیشنهاد می‌کنم کارگروه ادبیات کودک و نوجوان نهاد کتابخانه عمومی افرادی را مامور کند تا لیست تمامی کتاب‌های معرفی شده در این اثر را استخراج و آن را در اختیار کمیته انتخاب منابع برای بخش کودک کتابخانه‌های عمومی قرار دهند تا منابع معرفی شده برای بخش کودک و نوجوانان کلیه کتابخانه‌های عمومی تهیه گردد.

پیشنهاد می‌کنم نهاد کتابخانه‌های عمومی پساز  تهیه کتابشناسی گفته شده آن را در اختیار کلیه کتابخانه‌های عمومی قرار دهد تا این لیست را با مجموعه خود چک کرده و آثاری را که در مجموعه خود ندارند را تهیه کنند. بدین ترتیب می‌توان مسابقه « من بیشترین کتاب‌های سال ادبیات کودک را دارم» در بین کتابخانه‌ها اجرا و از کتابخانه‌هاب برگزیده تجلیل به عمل آورد. این عمل باعث می‌شود که کلیه کتابخانه‌های عمومی ما به برترین‌ها ادبیات کودک تحهیز گردد.

پیشنهاد می‌کنم لیزنا بر اساس اخبار و داده‌هایی که در اختیار دارد کتاب «علم اطلاعات و دانش‌شناسی ایران در سال ......) را منتشر کند تا با در اختیار گذاشتن اخبار و اطلاعات تاثیرگذار رشته زمینه را برای تدوین خطی‌مشی‌های کلان و سیاستگذاری ملی رشته فراهم سازد.

پیشنهاد می‌کنم بخش «برگ سیپد لیزنا» منابع معرفی شده در این اثر را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهند و با فراهم ساختن زمینه نقد و بررسی و معرفی آن برای خوانندگان خوانندگان را بیش از پیش با این برترین‌های ملی و جهانی آشنا کنند.

البته در بین اخبار و مطالب چاپ شده در این ۴ جلد اطلاعات بسیار ارزشمندی وجود دارد که خواندن آنها خالی از لطف نیست. چنانچه مسئولان علاقه‌مند باشند می‌توانم در شماره بعدی بخشی از ابن درنگ‌های اطلاعاتی را در اختیار علاقه‌مندان قرار دهم.

محمدی،مهدی (1400). « کتاب سال ادبیات کودکان الگویی برای همه حوزه‌ها». ستون تورقی و درنگی و گوشه چمنی لیزنا: شماره61 ،28 اسفند  ۱۴۰۰.

 -----------------------------------------

[1] . Non-Governmental Organization (NGO)

[2] . البته من برای تهیه سال‌های بعدی این اثر به کتابخانه آیت‌الله خامنه‌ای قم مراجعه کردم و کتابدار آنجا در سامان جستجو کردند و عنوان کردند که فقط یک نسخه آن در مشهد موجود است و بقیه کتابخانه ندارند. ابرای کسب اطلاعات دقیق از انتشار سال‌های بعد مجبور شدم به ناشر این اثر تماس تلفنی داشته باشم و حتی در تماس تلفنی با آقای کاشفی خوانساری مطمئن شدم که از این مجموعه فقط ۴ عنوان منتشر شده است.