داخلی
»گزارش
نشست علمی «خدمات و کارکردهای کتابخانه‌ها در شرایط بحرانی» برگزار شد
به گزارش لیزنا، نشست علمی خدمات و کارکردهای کتابخانه‌ها در شرایط بحرانی (با تاکید بر ایام کرونا) با سخنرانی دکتر رحمت‌الله فتاحی استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد دوشنبه 29 اردیبهشت ماه 99 ساعت 22 از طریق صفحه اینستاگرام انجمن قم به صورت آنلاین برگزار شد.دبیر این نشست دکتر مهدی محمدی (رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی استان قم) بود.
در ابتدای این نشست دکتر مهدی محمدی به بیان مقدماتی درباره شرایط بحرانی و بحران کرونا و تاثیر آن در خدمات کتابخانه‌ها پرداخت .
دکتر فتاحی در ابتدا به بیان رسالت تاریخی حرفه یعنی خدمت‌رسانی پرداخت و مشروعیت و منزلت اجتماعی رشته را وابسته به تحقق رسالت حرفه‌ای ما دانست و گفت: در موضع ضعف بودن رشته در جامعه به علت عدم تعامل میان حرفه‌مندان و کتابداران با جامعه است که دلایل متعددی از جمله بالفعل نکردن توانمندی‌ها و نداشتن برنامه مدون جهت ارائه خدمات به جامعه در آن دخیل است.
وی گفت: از منظر جامعه مشروعیت و وجهه رشته مورد تردید واقع شده است. پراکندگی فعالیت‌ها در قالب فعالیت‌های انفرادی و عدم انسجام در سطح ملی در بحران‌ها به ویژه بحران کرونا تاثیرگذاری چندانی نخواهد داشت.
استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی ارائه و داشتن برنامه استراتژیک در برخورد با هر نوع بحران را سودمند دانست و گفت: بحران‌هایی نظیر فقر، بیکاری، فحشا، محیط زیست، و تنزل اعتماد اجتماعی را بدتر از بحران کرونا است که کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی با آنها روبرو هستند و خواهند بود. باید به این بحران‌ها نیز توجه کرد. این بحران‌ها در چند دهه پیش بوده‌اند و کتابخانه‌ها برای آنها برنامه مدون و استراتژیکی نداشته‌اند. برونداد نداشتن برنامه استراتژیک جهت برخورد با آنها موجبات عدم اعتماد و جدی نگرفتن جامعه به رشته و حرفه‌مندان شده است. در نتیجه افراد تصمیم‌گیر نیز همین دیدگاه را نسبت به رشته و حرفه‌مندان پیدا خواهند کرد.
دکتر فتاحی به ضرورت داشتن برنامه استراتژیک در سطح کلان تاکید کرده و بیان داشت این برنامه باید پیوسته و مستمر باشد.
وی افزود: نهاد کتابخانه و حرفه اولین نهادی نیست که با بحران رو به رو شده است؛ از این رو، استفاده از تجربیات سایر سازمان‌ها و نهادها لازم است. تدوین برنامه استراتژیک از توان یک یا چند کتابخانه خارج است و تاثیرگذاری چندانی هم نخواهد داشت، بلکه باید در سطح کلان دنبال شود. برنامه استراتژیک دارای 5 بُعد است و بُعد آخر آن، اجرایی است؛ فلذا باید دستورالعمل‌هایی برای بُعد اجرایی تهیه شود.
دکتر فتاحی تفکر استراتژیک را مبتنی بر چارچوب استراتژیک دانست که باید بر رسالت اولیه رشته تاکید داشته باشد. این استاد دانشگاه، تنها منبع موجود در این زمینه را کتاب مدیریت بحران در کتابخانه‌ها نوشته دکتر فائزه فرهودی از انتشارات دارالفکر معرفی کرد. وی گردآوری تجربیات در زمینه برخورد با بحران‌ها از جمله کرونا را بسیار ضروری دانست.
دکتر فتاحی در ادامه مباحث خود، ضروریات و ملزومات یک برنامه استراتژیک مناسب را موارد ذیل معرفی کرد:
- شناخت جامعه و نیازهای اساسی آن در شرایط بحران
- گزینش و فرآهم‌آوری منابع مناسب و سودمند برای جامعه
- سازماندهی اطلاعات و دانش منابع با جزئیات (عدم ذکر موضوعات کلی و سودمندی رویکرد نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی)
- اشاعه اطلاعات و ارائه خدمات
- آموزش و توانمندسازی افراد جامعه (آمادگی شبکه کتابخانه‌های کشور از طریق خودیادگیری مادام العمر)
- مدیریت و ارزیابی (خود ارزیابی خدمات با ابزارهایی نظیر Libqual)
رئیس سابق انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، تاثیرگذاری برنامه استراتژیک را در خدمت سریع، روشن، شفاف و به موقع دانست. وی راهبرد پیشگیری و راهبرد درمان را پیشنهاد داد و گفت: اصل این راهبرد در کنگره چهارم متخصصان اطلاعات ارائه شده است. در این راهبرد کتابخانه‌ها باید برخی از بحران‌ها را پیش‌بینی کرده و نسبت به آن برنامه داشته باشند. مثلاً اعتیاد به چه شکلی است؟ بحث محیط زیست، فساد اداری و .... . وی کمک روان‌شناسان و حتی فیلسوفان را در تدوین این استراتژی سودمند دانست.
وی نگاه ملی جهت اطمینان از داشتن انسجام برای تدوین برنامه استراتژیک را همراه با داشتن دستورالعمل‌های شفاف بسیار حائز اهمیت دانست و در ادامه افزود: سازمان‌هایی نظیر کتابخانه ملی، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، کتابخانه آستان قدس، اداره اوقاف و امور خیریه، سازمان تبلیغات اسلامی و .... در جهت تدوین این برنامه در سطح ملی مناسب هستند.
دکتر فتاحی در ادامه به بیان جنبه‌های وجود تفکر استراتژیک در بحران‌هایی نظیر کرونا پرداخت و گفت: این جنبه‌ها عباتند از:
- اصل بودن تجربه تاریخی و خرد جمعی: عدم فعالیت پراکنده بسیار مهم است. در این زمینه انجمن‌ها نقشی بی‌بدیل دارند.
- مدیریت جهانی با تمرکز بر محلی‌سازی (بومی‌کردن تجربیات و تفکرات و مدیریت جهانی)
- احساس مسئولیت کتابداران و کتابخانه‌ها: درگیر شدن در فعالیت‌ها و نه نظاره‌گر بودن
- رویکرد پیشگیری/ درمان: پیش‌بینی بحران‌ها و تجویز نسخه و درمان برای بحران‌های درگیر. مثلاً بحران پیرشدن جامعه ایران به نظر بحران مناسبی جهت ورود و ارائه راهکار و اقدام مناسب است.
- استفاده بهینه از بستر فضای مجازی برای ارائه خدمت و تعامل با جامعه. عدم داشتن برنامه بسیاری از کتابخانه‌ها در این زمینه مثلاً نداشتن برنامه‌ای برای میز مرجع مجازی.
- تناسب خدمات با شرایط جامعه. وجود قشرهای مختلف از جمله بازنشستگان، خانه‌داران، زندانیان و ... و وجود نیازهای متفاوت. خیلی‌ها توانایی و قدرت آمدن به کتابخانه را ندارند. کتابخانه‌ها و کتابداران باید به سمت افراد و نیازهای آنها بروند و با توجه به شرایط آنها، خدمت متناسب را تعریف و اجرا کنند. در این زمینه فیلم‌ها و نمونه‌های مناسبی در یوتیوب موجود است.
- بهره‌گیری از رسانه‌های گروهی. عدم استفاده بهینه از این ظرفیت باعث از دست دادن بسیاری از فرصت‌ها شده است. وی اعضای هیات علمی را به توجه به این ظرفیت دعوت کرد.
- آگاهی بخشی سریع و کوتاه.
- پاسخ‌دهی و کمک‌دهی فوری: سیل و زلزله و بحران‌هایی چنین گونه نیازمند اقدام و کمک فوری است. ورود کتابخانه‌ها به چنین بحران‌هایی زمینه‌های افزایش اعتماد و کارکرد نهاد کتابخانه را در میان جامعه و مسئولین افزایش خواهد داد.
دکتر فتاحی حرفه را در لبه پرتگاه دانست و درادامه تصریح کرد: اگر کتابخانه نتواند نیازهای جامعه خود را برطرف کند، جامعه از سوی نهاد دیگری آن نیاز را برطرف خواهد کرد.
وی بازنگری اساسی در کارگاه‌ها، آموزش، پژوهش و تجمعات و هم‌اندیشی‌ها را خواستار شد.
وی در فرصت یا تهدید دانستن بیماری کرونا چنین بیان داشت: فرصت و زمان را از دست دادیم، زیرا برنامه استراتژیک و مدونی نداشتیم.
دکتر فتاحی مستند کردن تجربیات در این زمان و همفکری نهادها در این زمینه را مناسب دانست.
استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی از تجربیات خود در شهر مشهد برای بالابردن مشروعیت حرفه به بیان ارتباط با شهرداری، شورای شهر، نهاد کتابخانه‌ها، استانداری، فرمانداری و .... اشاره کرد. وی این ارتباط را منحصر به جلسات معمولی ندانست؛ بلکه آماده کردن برنامه و ارائه خوراک فکری برای اجرا را بسیار مهم‌تر و حیاتی دانست. وی انجمن‌ها و اعضای هیات علمی را به تفکر در این زمینه‌ها به جای بالابردن تعداد مقالات و بستن در اطاق‌های خود، دعوت کرد. ورود انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران جهت تدوین پروتکلی برای بازگشایی کتابخانه‌ها و پیشنهاد به وزارت بهداشت از نمونه‌های مثبت در جهت مشروعیت بخشی به حرفه است.
دکتر فتاحی در پایان و جمع‌بندی مباحث خود، به ایثارگری کتابداران و حرفه‌مندان اشاره کرد و گفت: همانطور که جامعه در بحران کرونا، پرستاران و پزشکان را مدافعان سلامت هستند، کتابداران نیز می‌توانند در چنین بحران‌هایی مدافعان اطلاعات و ایثارگران در این زمینه باشند.
وی محدود کردن ارتباط فکری با محل کار (8 ساعت) را مناسب ندانست. وی کمک داوطلبانه برای پیشرفت و مشروعیت بخشی به رشته را بسیار سودمند دانسته و به ذکر افرادی که چنین رویکردی را داشتند، پرداخت. به زعم وی کسانی که موفق شده‌اند، مستمر کار کرده‌اند و رسیدن به موفقیت یک راه پیوسته و طولانی است.
در پایان نیز شرکت‌کنندگان به بیان سوالات خود پرداختند.
لازم به ذکر است که دومین نشست انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی استان قم در این زمینه، دوشنبه هفته آینده 5 خرداد ماه ساعت 22 از طریق صفحه اینستاگرام انجمن برگزار خواهد شد. موضوع دومین نشست بیان تجربیات در ارائه خدمات کتابخانه‌های استان قم (کتابخانه‌های علوم پزشکی، کتابخانه‌های دانشگاهی، کتابخانه‌های عمومی، کتابخانه‌های تخصصی و حوزوی) در بحران کرونا است.
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.