کتابخانه های عمومی در زمان پسا کرونا ویروس

(لیزنا: گاهی دور/گاهی نزدیک 273): محسن نجفی خواه، پژوهشگر حوزه کتابخانه های عمومی و کارشناس ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی: نظر به تعطیلی کتابخانه های عمومی در جهت مهار ویروس کرونا از ابتدای اسفندماه سال 1398 و ادامه آن تا تعیین تکلیف وضعیت مراکز فرهنگی و آموزشی توسط ستاد مبارزه با کرونا در کشور، عملکرد و وضعیت کتابخانه های عمومی پس از این دوران "خود قرنطینگی" چگونه خواهد بود؟

 وضعیت کتابخانه های عمومی پس از  تعطیلی کتابخانه ها برای مهار ویروس کرونا

اعضای کتابخانه:

با توجه به تعطیلی بیش از دو ماهه کتابخانه ها برای همکاری با دولت و مردم در جهت کنترل این ویروس، امکان عضویت و تمدید های مجدد برای اعضای کتابخانه ها وجود ندارد و نکته قابل تأمل اینکه در ایام بهار با افزایش ساعت روشنایی هوا و نزدیکی به فصل امتحانات اقبال مردم به کتابخانه بیشتر می شود، بنابر این پیش بینی می شود با کاهش حداقل 20 درصدی اعضا یعنی معادل حداقل 400.000 نفر در کشور روبرو خواهیم شد.

امانت کتابخانه ای:

امانت کتاب نقش حیاتی در رونق کتابخانه دارد و شاخص پویایی و اثر بخشی است. هر کتاب بعد از ثبت در سامانه کتابخانه به امانت می رود و تا زمان بازگشت به قفسه ها، وضعیت استفاده آن برای کتابداران مشخص نبوده و این یعنی وضعیت پاکی کتاب ها نامعلوم است. اعضا نیز با در نظر گرفتن این موضوع، در امانت کتاب ها مردد می شوند.

سالن های مطالعه:

کتابخانه های عمومی به دلیل امنیت و سلامت محیطی، بسیار مورد قبول خانواده ها برای حضور فرزندانشان در فضای کتابخانه و استفاده از سالن های مطالعه هستند و این امر موجب اقبال و رونق کتابخانه های عمومی گشته است. ترس حضور در مکان های پر ازدحام یا پر تردد (همچون سالن های مطالعه بخصوص در کتابخانه های اصلی شهر ها) ممکن است خانواده ها را مجبور به ممانعت از حضور فرزندانشان در سالن های مطالعه نماید و این تهدید می تواند در دوران پسا کرونا، هشدار جدی برای مسئولین امر باشد.

کتابداران:

خانواده بالغ بر 6000 نفری کتابداران که سرمایه عظیمی از دانش و پل ارتباطی جامعه با کتاب و کتابخوانی محسوب می شوند، با تمامی اقشار جامعه در ارتباط اند. روزانه بسیاری از مردم برای استفاده از خدمات کتابخانه های از جمله امانت کتاب، استفاده از سالن مطالعه، بخش کودک، نشریات، روزنامه ها و ... به کتابخانه مراجعه می کنند. این مراجعه مردم در دوران پسا کرونا به کتابخانه هرچند هم کم، نگرانی ای برای کتابداران به عنوان خط مقدم جبهه فرهنگی کتاب را در بر دارد که نیازمند تدبیر و برنامه‌ریزی هایی خواهد بود.

برنامه های جنبی کتابخانه:

کتابخانه های عمومی بر خلاف کتابخانه های دانشگاهی و ... به تمامی افراد در سنین مختلف خدمات رسانی می کنند و علاوه بر امانت کتاب، وظیفه ارتقا سطح اطلاعاتی و دانش مردم را نیز برعهده دارند. در جهت انجام این رسالت و جذب بیشتر آحاد جامعه به کتابخانه، برنامه های متنوعی همچون نقد کتاب، نشست کتابخوان، کارگاه های آموزشی، جلسات مشاوره ای، بازدید مدارس، مسابقات کتابخوانی و .... را انجام می دهند. با توجه به شیوع سریع ویروس کرونا در جمع ها، به نظر می رسد که این برنامه های متنوع جمعی باید تا حدودی کنترل، تعطیل و یا با دقت بیشتری برگزار گردد و این امر در استقبال مردم به کتابخانه تاثیر مستقیم خواهد گذاشت.

مطالب از این دست بسیار است اما از فرصت این نگارش در راستای پیشنهاداتی برای مواجه بهتر کتابخانه های عمومی با دوران پایان تعطیلی ها و زمان پسا کرونا ارائه می نماییم. واضح است که هرگونه تصمیم برای محدود کردن خدمات یا بستن کتابخانه کار دشواری است و پس از ارزیابی خطرات نسبی باید تصمیمات مهم اتخاذ شود.

بازگشایی کتابخانه ها در سه مرحله

بازگشایی صرفا جهت حضور کتابدران در یک شیفت برای آماده سازی کتابخانه (مثلا رف خوانی، زیباسازی، ضدعفونی مجدد، رفع نواقص جزیی و ...)

بازگشایی کتابخانه در یک شیفت کاری و حضور کتابداران در همان شیفت به دلیل پوشش کارها (می بایست سالن مطالعه برای استفاده عمومی بسته و کتابخانه در حالت مخزن بسته فعالیت نماید و کتابها توسط خود کتابداران جستجو شوند)

بازگشایی عمومی با رعایت پروتکل های بهداشتی در خصوص ویروس کرونا

یادآوری: زمان هر مرحله با تصمیم مدیران و کارشناسان این مجموعه تنظیم گردد.

راه اندازی واحد سلامت در نهاد کتابخانه های عمومی کشور و ادارات کل استان ها جهت بررسی وضعیت سلامت کتابداران، کتابخانه ها و اعضا (با ایجاد شماره مستقیم، ایمیل مخصوص)

تهیه وسایل ضدعفونی کننده و همچنین (دستکش و ماسک) برای کتابداران

امانت کتاب ها : مخزن بسته بوده و کتابها توسط کتابداران عزیز جستجو شود. کتاب ها نیز پس از بازگشت به کتابخانه در قرنطینه حداقل 72 ساعت قرار بگیرند و سپس به مخزن بازگردانده شوند.

یادآوری : بهداشت عمومی انگلیس پیشنهاد کرده است که خطر ایجاد شده توسط مقوا را می توان بعد از 24 ساعت ناچیز دانست ، و پلاستیک پس از 72 ساعت. همچنین توسط کتابخانه ایالات متحده کنگره مشخص شد ، "زمان" خود ضد عفونی کننده خوبی است. ]1[ .

اطلاع رسانی شود که افراد مشکوک به کرونا و یا بهبود یافته تا اطلاع ثانوی از حضور در کتابخانه ممانعت فرمایند.

کشیدن تلق پلاستیکی شفاف در قسمت پشخوان کتابخانه و جلوگیری از قطرات بزاق  و گردش احتمالی ویروس به سمت کتابداران و اعضا

قرار دادن مایع ضد عفونی کننده برای اعضا در جلوی درب کتابخانه هایی که با عضویت و امانت بالا روبرو هستند.

تشویق مردم به کتابخانه و عضویت رایگان به مدت 60 روز به دلیل عدم امکان حضور افراد در ایام تعطیلی کتابخانه ها.

تعطیلی بخش های کودک و جمع آوری وسایل بازی تا عادی شدن وضعیت جامعه.

بخشودگی جرایم کتاب های تاخیری.

تعیین علامت بر روی زمین به فاصله ی 1.5 متر برای فاصله گذاری مراجعه کنندگان به کتابخانه ها.

یادآوری: فاصله توصیه شده از کشور به کشور دیگر متفاوت است اما به نظر می رسد زیر 1.5 متر نباشد ]1[.

از خانواده ها خواسته شود تا یک نفر از اعضای خانواده برای امانت کتاب (برای همه) به کتابخانه مراجعه نمایند.

ادامه به فعالیت های مجازی کتابخوانی ، تهیه پادکست و پویش های کتابخوانی توسط کتابداران

راه اندازی پویش های #موسیقی_کتاب، #کاردستی_کتاب، #پانتومیم_کتاب، #تئاتر_کتاب و ... (در نگارش بعدی به این پویش ها می‌پردازیم)

راه اندازی #رادیو_کتاب توسط نهاد و محتوا سازی توسط کتابداران داوطلب

این نگارش به منظور ایجاد یک جریان فکری برای علاقه مندان به کتابخانه های عمومی است تا با برنامه ریزی و ایجاد خلاقیت بتوانند از سرمایه عظیم کتابخانه های عمومی محافظت و تهدید این ویروس را به فرصت تبدیل نمایند.

 -------------------------------------------------------------------------------

]1[ . https://www.ifla.org/covid-19-and-libraries