ضرورت شکل گیری «امتیاز ملی استعدادهای کارآفرینی»

به گزارش لیزنا، دکتر محمد حسن زاده، دبیر علمی هفتمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات در مراسم افتتاحیه سخنرانی کرد. متن سخنرانی به شرح زیر است:

به نام خداوند جان آفرین                    حکیم سخن در زبان آفرین

هفتمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات با موضوع محوری «کارآفرینی دانش بنیان» یک نقطه عطف است که امیدوارم نویدبخش تغییری اساسی در جهت گیری های ما در عرصه ی برنامه ریزی، آموزش، و پژوهش در رشته های مختلف به ویژه علوم اطلاعات باشد. نظام  دانشگاهی در مسیرِ همگامی با نیازهای بنیادین و روزمره ی جوامعِ پیرامونی خود یک سفر تکاملی را طی کرده است. دانشگاه های نسل اولِ آموزش محور به دانشگاه هایِ نسل دوم ِ پژوهش گرا تغییر رویکرد داده و با گذشت زمان با مفهوم کارآفرینی آشنا شده اند. این دانشگاه ها  به  دانشگاه های نسل سوم معروف اند. دانشگاه کارآفرین را باید میانجی و نقطه اتصال دو نسل پیشین و دو نسل بعدی دانشگاه ها  یعنی  دانشگاه های اجتماعی و دانشگاه های فراجهانی (متاورسیتی) در نظر گرفت. دانشگاه های کارآفرین بیشتر از آنکه به محفوظات و برنامه های گذشته نگر توجه کنند، به نوآوری و پرورش نیروی انسانی خلاّق گرایش دارند. نسلی که قرار است در عصر جدید و آینده ای متحول ایفای نقش کنند و با چالش های نوین عصر هوش مصنوعی، جهانِ به هم پیوسته و تغییراتِ شتابان ارتباط برقرار کنند. همین امر، مسولیت دانشگاه ها را سنگین تر از قبل کرده و برنامه ریزی و اجرا برای همگامی با تحولاتِ نوین را بسیار دشوار ساخته است.

آموختنِ آموخته ها که سالیان متمادی در دانشگاه ها رایج بوده است، در دانشگاه های نسل نوین تنها بخشی از برنامه هاست. آموختنِ آموختن، ساختن، و تعالی مهمترین سرخطِ برنامه های دانشگاه کارآفرین است. در دانشگاه کارآفرین همگامی با تحولات وظیفه ای سنگین اما ضروری است که مدیران، مدرسان، و فراگیران موظف به انجام آن هستند. دانشگاه کارآفرین، نقطه اتصال نیازمندی های صنعت 5.0 و جامعه 5.0 به فضاهای دانش اندوزی و دانش ورزی است. مفاهیمی مانند کارگزاران دانش، پارک های علم و فناوری، مراکز رشد، کارآفرینی و نوآوری، هسته های فناوری، ناحیه های نوآوری و نظایر آن کلیدواژه هایی برای تولید ادبیاتی متفاوت هستند که پیش از نسل سوم در دانشگاه ها مسبوق به سابقه نبوده است. اینکه برنامه های آموزشی دانشگاهها در جهان و همچنین در ایران تا چه اندازه با این ادبیات همخوان و همگام شده اند، پرسشی است که پاسخ دقیق به آن نیازمند بررسی دقیق میدانی است. اما پاسخ اجمالی احتمالا حکایت از ناهمگامی و نیاز به تلاش عاجل دارد تا از همگامیِ دانشگاه نسل پنجم با جامعه و صنعتِ 5.0 اطمینان حاصل شود.

همزمان با تغییرات نسلی در دانشگاه ها، صنعت، و جامعه دو تغییر اساسی رخ داده است. نخست، فرصت های شغلی فراتر از مشاغل سنتی (استخدام-محور) به سرعت افزایش یافته است. دوم، پروفایل شایستگی مورد نیاز برای ایجاد مشاغل یا اختیار کردن آنها به شدت تغییر کرده است. از این منظر، دیگر، مدارک دانشگاهی تنها تضمین کننده اشتغال نیست. از درهمکردِ تغییرات اساسی در «بازار کار» و «شایستگی های نیروی انسانی»، مفهوم کارآفرینیِ دانش بنیان شکل گرفته است. کارآفرینیِ دانش بنیان نقطه اتصال فرصت های گوناگون برای تبدیل دارایی های دانشی به ثروت در نظر گرفته می شود. چنانچه تاکنون آموخته ها و گواهی های دانشگاهی تضمین کننده اشتغال و درآمد بوده است، از این پس، شایستگیِ نوآوری و کاربستِ عملی دانش تعیین کننده ی موفقیتِ دانش آموختگان و نیروی انسانی در حضور موفق در بازارکار و جامعه در نظر گرفته می شود. آماده کردن دانشجویان، دانش آموختگان و نسل جوان و توانمندسازی مناسب آنان در نهایت به ارتقای جایگاه کشور در اقتصاد دانش بنیان خواهند انجامید. این امر نیازمند توجه جدی و تحولی به ساختار نهادی، محتوای پیشران ها، و جهت گیری های ارزیابی و مشوق هاست.

تحلیل جایگاه کشور در رتبه بندی های بندی جهانی مانند «شاخص جهانی نوآوری»، «رقابت پذیری جهانی استعداد»، «آمادگی دیجیتال» و نظایر آن نشان دهنده وضعیت مناسب کشورمان در شاخص های مربوط به دانش و  دارایی های دانشی است، اما در بخش مربوط به نهاد سازی، تقنین، و تجاری سازی به ویژه در شاخص هایی مانند سهولت و پیشرفتگی کسب و کار با چالش های جدی روبه رو هستیم. تحلیل دقیق این وضعیت به صورت مستمر توسط پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) انجام و به مراجع مربوطه عرضه می شود. یافته مختصر و مفید این تحلیل ها این است که برای ارتقای کارآفرینی دانش بنیان لازم است تغییراتی عاجل در بخش آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی، تسهیل قوانین و مقررات کسب و کار، محافظت از دارایی های دانشی، تسهیل جریان دانش و نوآوری، حمایت از سازوکارهای جمع-سپاری، تقویت خوشه های نوآوری معطوفِ به کسب و کار، بازتعریف رسالت آموزش عالی و نظایر آن انجام شود. اکنون که برنامه هفتم توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور در حال نهایی سازی است، توجه به این سرفصل ها می تواند زمینه را برای متناسب سازی جایگاه کشور و شکوفایی اقتصادی و فناوری فراهم آورد.

برای ترویج کارآفرینی دانش بنیان لازم است که پیگیری این مفهوم از دانشگاه به مدارس تعمیم داده شود. واقعیت این است که دوره دانشگاه به دلیل مشغله های مختلف دانشجویان و دانش آموختگان برای فهم، پیاده سازی و اقدام در زمینه کارآفرینی بسیار دیر است. تغییر در ارزیابی های ورود به دانشگاه از کنکور و پرسش های تستی به استعدادیابی های کیفی کارآفرینانه می تواند خانواده ها را برای سرمایه گذاری در کارآفرینی دانش بنیان تشویق کند. کاری که آنها امروز برای موفقیت در کنکور انجام می دهند. ورودی های کارساز برای دانشگاه کارآفرین نمی تواند از کلاس های کنکور بیرون بیاید. این درحالی است که برای برترین های کنکور امکان انتخاب اختیاری دانشگاه محل تحصیل وجود دارد، اما سازوکاری برای امتیازدهی به استعدادهای کارآفرینی تعریف نشده است.  لذا لازم است با همکاری وزارت علوم، تحقیقات، و فناوری؛ وزارت آموزش و پرورش؛ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و سایر نهادهای مرتبط همکاری های ملی برای پیوند آموزش های عمومی با آموزش های دانشگاهی و حرفه ای در قالب «امتیاز ملی استعدادهای کارآفرینی» شکل بگیرد. چنین امتیازی، موجب می شود، سرمایه گذاری در زمینه کارآفرینی عمومی سازی شده و به خانواده ها تعمیم یابد و خودِ این اقدام، بخشی از اقدامات مربوط به جمع سپاری برای کارآفرینی دانش بنیان است.

بنابراین، امروزه مسائلی کلان مانند اشتغال مولد دانش آموختگان دانشگاهی و بسترسازی برای نسل نوین نوآور، جانمایی فرهنگ کارآفرینی فناورانه در عصر شبکه های اجتماعی، سازوکارهای ارزیابی و ارزشیابی علم و فناوری در عصر نوین، تامین پیشرفته مالی پژوهش، فناوری و نوآوری در عرصه کارآفرینی دانش بنیان، ارزش آفرینی از دارایی های علمی و فرهنگی، هم آفرینیِ خلاق بر بستر فناوری های نوظهور و غیره پیش روی سیاستگذاران و برنامه ریزان علم، فناوری و نوآوری قرار دارد. اینکه چگونه با این مسائل روبرو شویم، چگونه از سرمایه های انسانی، ساختاری، ارتباطی، و فرهنگی برای ترویج و تقویت کارآفرینی دانش بنیان استفاده کنیم؛ چه شکلی از تقسیم کار و همکاری فرابخشی برای تسریع و تسهیل روند رشد و پیشرفت کشور مناسب است؛ چگونه پتانسیل های نهفته و آشکار دانشکارانی مانند متخصصان علم اطلاعات و دانش شناسی، مراکز اطلاعات و کتابخانه ها،  می تواند فعالسازی شود؟ این مسائل به عنوان پرسش های اساسی پیش روی اتاق فکر کنگره هفتم متخصصان علوم اطلاعات قرار گرفته است.

کنگره هرچند در روزهای 30 و 31 اردیبهشت برگزار می شود اما در طول یک سال گذشته ده ها پیش نشست با هماهنگی دبیران محترم و با حضور اندیشمندان و مخاطبان به صورت برخط برگزار شده است. در روزهای کنگره نیز علاوه بر افتتاحیه با حضور مقامات و صاحبنظران، 17 پنل تخصصی با حضور اندیشمندان، دست اندرکاران و صاحبان تجربیات عملی در حوزه کارآفرینی دانش بنیان برنامه ریزی شده است. علاوه بر آن برگزاری سخنرانی های انگیزشی و نشست های تحلیل و بررسی مسائل نیز زمینه را برای آغازی بی پایان برای ایفای نقش موثر در کارآفرینی دانش بنیان فراهم آورده است. برای همه عزیزانِ برگزار کننده، حامی، و مشارکت کننده از درگاه خداوند متعال آروزی سلامتی و سعادت دارم.