پایان بازنگری جدید سرفصل کارشناسی علم اطلاعات و دانش شناسی

لیزنا. چنانکه در اخبار خواندیم، کمیته برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم،‌تحقیقات و فناوری، برای سومین بار در 20 سال گذشته،‌ اقدام به بازنگری در دروس این رشته کرده است. اقدامی که اگر دنبال کنید،‌ در هیچ رشته دانشگاهی دیگر با این فاصله نزدیک انجام نشده است. می توانیم بگوئیم،‌ یکی از اصلی‌ترین دلایل این مساله، حوزة علوم اطلاعات است که با تحولات بسیار در همین سالها روبرو شده،‌ و این بازنگریها بسیار لازم و مفید بوده و هست و نکته‌بعدی هم هم‌جواری رشته ما با رشته هایی چون فناوری اطلاعات و مهندسی اطلاعات و مدیریت اطلاعات است که هر یکی سهمی در دنیای اطلاعات دارند، ‌و می‌توانند برخی از فرصتهای شغلی دانش‌آموختگان ما را نیز اشغال کنند و حتما نیاز است که دانشجویان ما ضمن حفظ هویت کتابدارانه خود و نگاه به کتابداری اجتماعی که در بخش کتابداری عمومی، کتابخانه‌های ‌کودک و نوجوان و کتابخانه‌های آموزشگاهی رشته ما نمود پیدا می‌کند، با فناوریهای تازه بیشتر و بیشتر آشنا شوند که میدان کار و شغل را به فناوران صرف،‌ واگذار نکنند. آن هم در جامعه‌ای که همه مدیرانش به محض آمدن یک فناوری اطلاعاتی تازه،‌ بخش I اول Information را فراموش می‌کنند، ‌و فکر می‌کنند که با بخش T اول Technology به تنهایی می‌توانند با هزینه کمتری، مسایل اطلاعاتی حوزه ماموریت خود را حل کنند.

مشکل ما مدیریتهای کوتاه مدت این مدیران است که هر دو سه روز یک بار تغییر می‌کنند، و تجربه‌ها را نیز با خود می‌برند و یاد کسی نمی‌ماند که T بدون I آب در هاون کوبیدن است و هزینه‌های بالای تغییرات فناوری که شگرد بچه‌های بخش T است. کسی از بازماندگان مدیران پیشین یادش نمانده که متخصصان T فقط می‌توانند بستر حرکت محتوا را آماده کنند،‌ ولی اینکه این محتوا کجا ساخته می‌شود، ‌و چه کسی باید آن را شناسایی کند و چگونه این اطلاعات شناسایی شده را به دست مشتاقان برساند، کار آن بخش I است که معمولا از چشم مدیران  مخفی است.

در رابطه با تغییراتی که لازمه مهارت‌یابی دانشجویان حوزه علوم اطلاعات است و در بازنگری اخیر کمیته برنامه ریزی که با تلاشی چندین ماهه آماده شده با آقای دکتر محمد حسن زاده، عضو کارگروه علوم انسانی و علوم اجتماعی وزارت عتف و رئیس  کمیته برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی مصاحبه ای انجام شده است که تقدیم همه خوانندگان لیزنا می‌شود.

لیزنا. آقای دکتر بسیار سپاسگزار هستیم که وقت دادید که در مورد سرفصلهای جدید با ما صحبت کنید و تلاش خود و همکاران در کمیته برنامه ریزی را با جزئیات بیشتری برایمان توضیح دهید. اگر صلاح می‌دانید مستقیم بروید سر اصل مطلب.

دکتر حسن زاده. کمیته برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی بعد از برگزاری 25 جلسه کاری فشرده با مشارکت اعضای شبکه نخبگانی از دانشگاه‌های مختلف کشور با میزبانی مجازی و پشتیبانی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) در نهایت سومین بازنگری سرفصل دورس مقطع کارشناسی علم اطلاعات و دانش شناسی را به پایان رساند. این سرفصل که حدود 60 درصد مورد بازنگری واقع شده است، بعد از طی مراحل اداری از سوی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به دانشگاه ها برای اجرا ابلاغ می شود. در این بازنگری، توجه به نیازهای جدید بازار کار و ملزومات ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر به صورت توامان مورد توجه قرار گرفته است.

 لیزنا: با سپاس،‌ اگر ممکن است درباره جزئیات سرفصل جدید نیز توضیح بفرمائید.

ح. در بازنگری جدید دوره کارشناسی، علاوه بر درس های عمومی که توسط وزارتخانه تعیین می‌شود، دروس پایه به میزان 38 واحد، دروس اختصاصی الزامی به میزان 43 واحد، دروس اختصاصی اختیاری به میزان بیش از 22 واحد (که از بین آنها 10 واحد انتخاب می شود) در نظر گرفته شده است. در کنار درس‌های پایه و اختصاصی، 15 واحد درس مهارتی و اشتغال در گرفته شده است که طبق مصوبه شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم، درس‌های کاربینی، کارآموزی، کارآفرینی، و مهارت های نرم شغلی تعیین شده است.

لیزنا. جای تقدیر دارد که به مساله بازار کار و مهارت یابی دانش‌جویان اهمیت داده  شده،‌ لیکن چگونه بازار کار را برای این مساله سنجیده‌اید؟

ح. این بازنگری توسط کمیته که از 5 عضو تشکیل شده است با همکاری شبکه نخبگانی که 11 نفر از اساتید برجسته دانشگاههای مختلف هستند، تدوین شده است. برای تدوین سرفصل‌ها، هرکدام از اعضای شبکه نخبگانی از دیدگاه و مشورت صاحبنظران رشته و رشته‌های دیگر بهره جسته‌اند. در یکی از جلسات نیز از کارفرمایان عمده برای اعلام نظر و انتظارات خود از سرفصل ها و مهارت‌های دانش‌آموختگان دعوت به عمل آمده و دیدگاه‌های آنها شنیده و به بحث و بررسی گذاشته شد.

لیزنا. اگر ممکن است در مورد مهارتهایی که در سرفصلها گنجانده شده،‌ بیشتر توضیح دهید.

  ح. در بازنگری درس ها توجه به چهار مولفه اصلی "بینش تخصصی"، "دانش"، "مهارت"، و "اشتغال پذیری" مورد توجه جدی اعضای شبکه مورد تاکید بوده است. در یک مرور اجمالی، می توان گفت که بیشترین تمرکز بر دروس مهارتی، سپس، دروس دانشی، و در نهایت دروس اشتغال پذیری و دروس بینش تخصصی بوده است که به نظر می‌رسد ترکیب مناسبی است. شایان ذکر است که این تفکیک براساس غلبه هر نگاه در هرکدام از درس‌ها انجام شده است، در همه درس‌ها کمابیش به هر چهار مقوله به صورت متوازن توجه شده است.

لیزنا. خواهش می کنم در مورد دروسی که بر پایه این چهار مؤلفه در سردرس گذاشته شده بیشتر توضیح بفرمائید.

ح. دروس مرتبط با بینش تخصصی عبارتند از: مبانی اخلاق اطلاعات، تاریخ علم، مبانی اقتصاد اطلاعات، اطلاعات و توسعه پایدار، مفاهیم و نظریه ها در حوزه اطلاعات و دانش، آینده پژوهی در حوزه اطلاعات و دانش

دروس مرتبط با دانش تخصصی عبارتند از:| دروس پایه: مقدمه ای بر علم اطلاعات و دانش شناسی، روش پژوهش مقدماتی، فناوری های وب، کلیات علم سنجی، مبانی علم داده مبانی نرم افزار و برنامه های کاربردی، مبانی مدیریت دانش، مبانی شبکه و سخت افزار، مبانی آرشیو، | دروس تخصصی الزامی: مبانی رفتار اطلاعاتی، مبانی معماری اطلاعات، مرجع شناسی عمومی و تخصصی، تعامل انسان و رایانه، مبانی داده کاوی، مدیریت کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، منابع و خدمات اطلاعاتی برای کودکان و نوجوانان | دروس تخصصی اختیاری: مدیریت نشر الکترونیکی، تاریخ ادبیات جهان، جریان اطلاعات در سازمان ها،

دروس مرتبط با مهارت تخصصی عبارتند از:| دروس پایه: متون تخصصی انگلیسی 1، متون تخصصی انگلیسی 2، متون تخصصی انگلیسی 3، فراهم آوری و توسعه منابع اطلاعاتی، نگارش و ویراستاری علمی، مهارت های ارتباطی، زبان برنامه نویسی 1، زبان برنامه نویسی 2، | دروس تخصصی الزامی: بازاریابی منابع و خدمات اطلاعاتی و برندسازی، مصورسازی داده، نمایه سازی و چکیده نویسی، نرم افزارهای کتابخانه ای، نمایه های تخصصی الکترونیکی، سازماندهی اطلاعات 1، سازماندهی اطلاعات 2، سازماندهی اطلاعات 3، طراحی و مدیریت کتابخانه های د یجیتالی، مدیریت و طراحی وبگاه، سواد اطلاعاتی، مدیریت و طراحی پایگاه داده، تولید محتوای الکترونیکی، ارزشیابی اطلاعات، طراحی تجربه کاربری، کاربرد هوش مصنوعی در علم اطلاعات و دانش شناسی | دروس تخصصی اختیاری: مدیریت استناد و رویت پذیری، مطالعات خواندن، سواد رسانه ای،

دروس مرتبط با اشتعال پذیری عبارتند از: کاربینی، کارآموزی، کارورزی، مهارت های نرم شغلی، کارآفرینی.

لیزنا. در این بازنگری نگاه گروه و برخورد اعضا با امکانات نوین حوزه علوم اطلاعات چگونه بود؟ روند بازنگری چگونه بوده است؟

ح. بازنگری در سه سطح، حذف درس، اضافه کردن درس جدید، و بازنگری و روزآمدسازی درس انجام شده است. درس های جدید اضافه شده به مجموعه دروس بیشتر با فناوری های نوظهور مانند هوش مصنوعی، تولید محتوا، فناوری اطلاعات و رایانه بوده است. به صورت کلی، در بازنگری دوره کارشناسی به دنبال تقویت توانمندی های مهارتی و دانشی دانش آموختگان بوده ایم. در کنار آن ایجاد بینش و چشم انداز موثر نیز مورد توجه جدی بوده است. چنانچه این درس ها به خوبی و با کیفیت ارائه و تدریس شود، با این بازنگری که در ادامه دو بازنگری قبلی انجام شده است، دانش آموختگان کارشناسی علم اطلاعات و دانش شناسی در عرصه های مختلف قادر به احراز شغل  خواهند شد.

لیزنا. در ارتباطی که با سازمانهای متولی داشتید، با تاکید بر این مهارتها که در سردرسها گنجانده شده ، صحبتی هم در مورد استخدام دانش‌آموختگان جدید شده است؟

ح. البته باید وجود این توانمندی ها در دانش‌آموختگان رشته از سوی نهادهای متولی، مجامع حرفه ای و دست‌اندرکاران رشته تبلیغ و اطلاع‌رسانی شود. واقعیت این است که خیلی‌ها دانش‌آموختگان ما را به این توانمندی ها کمتر می‌شناسند. از چندین سال قبل ارتباط حسنه‌ای با سازمان امور  اداری و استخدامی کشور برای توجه بیش از پیش به رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در شرح مشاغل عمومی دستگاه‌های اجرایی برقرار و اقدامات موثری انجام گرفته و این اقدامات همچنان ادامه خواهد داشت.

لیزنا. یکی از اساسی‌ترین مشکلات موجود کیفیت تدریس است. هنوز گروههایی در برخی دانشگاههای دورافتاده و کوچک داریم که یک و حد‌اکثر دو مدرس کلیه دروس را تدریس می‌کنند، حال آنکه برخی از درسهایی را که نام بردید، استاد متخصص خود را می‌طلبد. در مورد کیفیت تدریس چه خواهید کرد؟

ح. اقدام بسیار مهمی که به عنوان حلقه مفقوده فرایند اثرگذاری بازنگری ها در نظر گرفته می‌شود، کیفیت تدریس درس‌های جدید و بازنگری شده در گروه‌های آموزشی است. به صورت طبیعی، تحولات فناورانه در رشته علم اطلاعات و دانش شناسی بسیار بالاست. به همین دلیل، حفظ همگامی مدرسان و زیرساخت‌های گروه‌ها با تحولات نوین با دشواری روبرو می شود و لازم است که به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد.

در این زمینه کمیته برنامه‌ریزی و گسترش با ایجاد کمیته فرعی آموزش و توانمندسازی به دنبال شناسایی زمینه‌های قابل ارتقاء در قالب برگزاری دوره‌های آموزشی و انتقال تجربیات و به‌روش‌های آموزشی در سطح کشور و بین‌المللی است. به زودی با تمرکز بر این مساله، دوره‌های دانش‌افزایی و انتقال تجربیات با محوریت تدریس درس‌های جدید برای مدرسان علم اطلاعات و دانش شناسی کشور در دستور کار قرار خواهد گرفت.

لیزنا. اگر ممکن است  اعضای کمیته و شبکه نخبگانی را معرفی فرمائید.

ح.  جا دارد از دانشگاه فردوسی مشهد به عنوان دانشگاه محور، دانشگاه های علامه طباطبایی، تبریز، شاهد و اصفهان به عنوان دانشگاه‌های معین در این بازنگری و همه اعضای شبکه نخبگانی و اعضای کمیته برنامه‌ریزی و گسترش و صاحبنظرانی که مورد مراجعه عزیزان قرار گرفتند، قدردانی کنم. در پایان از همه عزیزانی که در گروه‌های بحث، شبکه‌های مجازی، و نشست های حضوری با ارائه پیشنهاد خود به ارتقای کیفیت بازنگری کمک کردند سپاسگزاری می‌کنم.

لیزنا. از وقتی که در اختیار ما گذاشتید، سپاسگزاری می‌کنیم.

لیزنا (1403).«پایان بازنگری جدید سرفصل کارشناسی علم اطلاعات و دانش شناسی: مصاحبه با دکتر محمد حسن زاده رئیس کمیته برنامه ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت عتف». سخن هفته لیزنا، شماره ۷10، 26 شهریور ماه ۱۴۰۳