مراوده با ناشران خارجی باعث افزایش اعتبار ناشران داخلی می‌شود

به گزارش خبرنگار لیزنا، حسینی نیک در ابتدای سخنرانی خود که در حاشیه سی و دومین نمایشگاه کتاب تهران در سالن ناشران دانشگاهی برگزار شد درباره حق کپی رایت گفت: کپی رایت در کشور از مباحث دارای اهمیت است. در این بخش سوالات زیادی مطرح می شود از جمله اینکه آیا می‌خواهیم جزء جامعه جهانی شویم یا خیر؟  و همچنین ارتباط آن با توسعه کشور چیست؟  وقتی عضو نیستیم مسائل زیادی برای حقوق دیگران اتفاق می افتد، ترجمه و چاپ کتاب بدون اجازه مؤلف آیا قانونی است یا خیر؟ و منافع ملی چقدر در این زمینه لحاظ می شود؟

 وی در خصوص حقوق مالکیت فکری گفت: حقوق مالکیت فکری دارای دو بخش صنعتی و ادبی است.  در بخش صنعتی کشور ایران کنوانسیون پاریس را برای طرح‌های صنعتی و علائم تجاری پذیرفته است. اما ما در حقوق مالکیت ادبی  از سال 1348 تاکنون عضو هیچ کنوانسیونی نیستیم. در زمینه حقوق کپی رایت دو نظام  وجود دارد؛ نظام حق مؤلف که به جنبه‌های معنوی توجه دارد  و حقوق کامن‌لا که در آن به حقوق مادی بیشتر از معنوی توجه می‌شود.

مدیر انتشارات مجد در ابتدای بحث خود درباره  دلایل مخالفان و موافقان پیوستن ایران به کنوانسیون برن پرداخت و گفت: مخالفان الحاق ایران به کنوانسیون  برن دلایل فقهی برای مخالفت خود می‌آورند. البته بحث اثر فکری در فقه وجود ندارد زیرا فقها آن را مال نمی دانستند. در سال‌های اخیر برخی از فقها حمایت از اثر فکری را حق، برخی امتیاز و برخی دیگر مالکیت می دانند. امتیاز یعنی که حاکمیت امتیازی برای حمایت از آن اثر می دهد و اثر فکری را حق صاحب اثر نمی داند، اما برخی دیگر حقوق آفرینش‎های فکری را یکی از انواع حقوق می دانند و در وجه اعلی‌تر برخی فقها از حق مالکیت صحبت می‌کنند. اصولا برخی  درخصوص حقوق مالکیت ادبی بر این عقیده‌اند که اندیشه قابل مالکیت نیست.

وی افزود: هرکدام از مخالفان دلایل گوناگونی برای مخالفت دارند؛ دسته‌ای از مخالفان نگرانی اقتصادی دارند و گروهی نیز از نظر علمی مخالف این طرح هستند. گروه دیگر از مخالفان نگران تهاجم فرهنگی‌اند. دستۀ دیگر با الحاق ایران به این کنوانسیون نگران حضور دلالان هستند و گروهی نیز معتقدند با پیوستن به این کنوانسیون به دلیل حذف رقابت ممکن است ترجمه ضعیف از یک اثر باقی بماند.

حسینی نیک سپس دلایل موافقان را نقل کرد و اظهار داشت: گروهی از موافقان بر این عقیده‌اند که الحاق ایران به کنوانسیون برن با صرف هزینه اندکی  باعث شناخته شدن آثار ما در جهان می‌شود و علاوه بر آثار ادبی، سایر آثار هنری مانند موسیقی نیز در دنیا مورد حمایت قرار می‌گیرد. وقتی انحصار در ترجمه وجود داشته باشد کارهای اضافه تولید نمی‌شود. از طرف دیگر ارتباط مستقیم ناشران داخلی با ناشران خارجی باعث حذف دلال‌ها می‌شود و از جهت حیثیتی نیز برای ما اعتبارات بین المللی می‌آورد.

وی در خصوص نگرانی مخالفان در زمینه تهاجم فرهنگی گفت: کنوانسیون برن می‌گوید آثار خارجی باید مطابق فرهنگ و قوانین کشور مقصد باشند و آن کشور می‌تواند با اجازه مؤلف بخش‌های نامرتبط با فرهنگ خود را حذف کند.  آثاری قابل چاپ هستند که حقوق معنوی و دولتی آن رعایت شود. ناشر حق ندارد بدون اجازه مؤلف مطالب کتاب را تغییر دهد، درباره ترجمه آثار خارجی نیز همین قوانین وجود دارد.

مدیر انتشارات مجد ادامه داد: اگر بخواهیم عضو جامعه جهانی شویم، باید حقوق مالکیت فکری را بپذیریم. البته نباید این نکته را هم از یاد ببریم که شرط  عضویت در سازمان جهانی حقوق مالکیت معنوی  عضویت در یکی از دو معاهده پاریس و برن است و  ایران به دلیل عضویت در معاهده پاریس عضو این سازمان شده است.

وی درپایان بحث پیوستن یا نپیوستن به کنوانسیون برن گفت: ما نمی‌توانیم از جزیره جهانی جدا باشیم، پس باید این کنوانسیون را بپذیریم. البته این موضوع در شرایط صلح عملی است و در دوره جنگ و تحریم تمام استدلال‌های موافق با آن باطل بوده و عضویت در چنین شرایط به صلاح مملکت نیست. همچنین این شرط را باید در نظر بگیریم که کشورهای در حال توسعه  بر اساس قسمت پیوست کنوانسیون برن عضو آن می‌شوند.

حسینی نیک همچنین بیان کرد: برخی در زمینه کپی رایت جنبه علمی آن را بررسی می‌کنند. علاوه بر این عده‎‌ای از موافقین گرچه دم از اخلاق می‌زنند اما منافع،  دغدغه‌های اقتصادی و مادی خود را  در نظر دارند و به دغدغه‌های اخلاقی بی توجه‌اند.

وی در بخش بعدی سخنرانی خود به این مسأله پرداخت که با عضو نبودن در چنین کنوانسیونی وضع موجود چگونه است و چطور می‌شود آن را بهبود بخشید؟ و در این خصوص گفت: اکنون که عضو حقوق کپی رایت نیستیم برخی از واردکنندگان ناشران خارجی را علیه ما تحریک می‌کنند که وجهه خوبی برای کشور ندارد. از طرفی  به جای اینکه قیمت کتاب‌های خارجی در این شرایط ارزان‌تر باشد، گران‌تر است. متأسفانه استراتژی لازم را نداریم و نمی‌دانیم چگونه از این وضعیت به درستی استفاده کنیم. در صورتی که می‌توانیم به راحتی و بدون محدودیت به‌روزترین آثار علمی را عرضه کنیم در انجام آن خوب عمل نمی‌کنیم.

حسینی نیک در ادامه در خصوص اوضاع ترجمه سخن گفت و درباره نقاط ضعف و قوت آن اظهار داشت: ترجمه نقاط ضعف مختلفی دارد؛ عدم انتشار به موقع ویراست جدید کتاب‌ها ، وجود ترجمه‌های موازی، کتاب سازی، ترجمه‌های ضعیف و تغییر دادن نظر نویسنده از جمله ضعف‌های ترجمه است. در خصوص ترجمه هم بر اساس ماده 22 حقوق مادی آثار مورد حمایت عمل می‌کنیم، که بر اساس آن از آثاری که برای نخستین بار در ایران منتشر شده‌اند، حمایت مادی صورت می‌گیرد.  کتاب‌هایی که در خارج منتشر شده‌اند جزء اموال عمومی محسوب می‌شوند و مترجم می‌تواند با ذهن و قلم خود مالک آن باشد. همچنین مترجمان دیگر نیز بدون نقض این حق می‌توانند ترجمه‌های دیگری از آن اثر منتشر کنند.

وی در ارتباط با حق مؤلف و حق ناشر گفت: نظام کامن‌لا به حقوق معنوی توجه نمی‌شود و تألیف مح.ر است، نظام حق مؤلف نیز مؤلف محور است و هرجا ابهامی بین ناشر و مؤلف وجود داشته باشد حق را به مؤلف می‌دهد. در ایران نیز مؤلف محوریت دارد و ناشران به تبع پدید آورنده حمایت می‌شوند.

حسینی نیک دیگر نفاط ضعف ترجمه را نقض حقوق معنوی و تسهیل وضع موجود در افزایش تهاجم فرهنگی دانست و ادادمه داد: وضعیت موجود نکات مثبتی هم دارد که باید از آن استفاده کرد. یکی از مزیت‌های آن درباره قیمت کتاب‎‌ها است، کتاب‌های حوزه عمومی با قیمت پایین‌تری چاپ می‌شوند و قیمت را در پشت جلد می‌آورند اما در حوزه علمی برعکس این اتفاق صورت می‌گیرد. در بخش دانشگاهی هزینه‌های زیادی به خصوص در رفرنس دهی و ثبت بانک‌های اطلاعاتی پرداخت می‌شود اما تهیه رایگان کتاب‌های خارجی یک مزیت محسوب می‌شود و نیازی به پرداخت چنین هزینه‌هایی نداریم.

وی افزود: در وضع موجود بهتر است با ناشران خارجی ارتباط برقرار کنیم و به آنها اطلاع دهیم که حقوق آنها را رعایت می‌کنیم. این کار در عین حال که انحصار ایجاد نمی‌کند، بسیار اخلاقی است. با استفاده از این مزیت می‌توانیم با ناشران خارجی روابط خوبی برقرار کنیم و این همکاری سرمایه‌ای برای آینده می‌شود.

مدیر انتشارات مجد درباره بازچاپ کتاب‌های خارجی گفت: تعداد متعدد از یک کتاب، رقابت در قیمت‌گذاری و ناهنجاری در بازار نشر از جمله نقاط ضعف این بخش است. ناشران بدون گرفتن مجوز از وزارت ارشاد آنها را چاپ می‌کنند که این تخلف محسوب می‌شود. به‌روز نبودن کتاب‌ها و دستکاری در تاریخ انتشار آنها به خصوص در حوزه علمی که نظریه‌های علمی در حال تغییر هستند، خیانت به خواننده است.

وی درخصوص نفاط مثبت آن نیز اظهار داشت: با اجازه گرفتن از ناشران خارجی برای بازچاپ  باعث افزایش اعتبار ما می‌شود. با برقراری ارتباط با ناشران خارجی می‌توان به فایل‌های کتاب‌ دسترسی پیدا کرد. از طرفی ایجاد یک رابطه اقتصادی با ناشران خارجی بر میزان اعتبار ما می‌افزاید.  بنابراین می‌شود بدون عضویت در حقوق کپی رایت  مراوداتی با ناشران خارجی داشت. اینکه ناشر ایرانی در پشت جلد کتاب بنویسد این کتاب با اجاز ناشر خارجی مربوطه چاپ شده است هم برای خود اعتبار کسب می‌کند و هم بر میزان مخاطبان افزوده می‌شود. اما تحریم‌ها اجازه اینگونه مراودات را نمی‌دهند.

حسنی نیک در بخش آخر سخنان خود درباره وضعیت کتاب‌های زبان اصلی گفت: یکی از نقاط ضعف این بخش این است که سال‌ها است کتابهای به روز علمی وارد کشور نمی‌شود. با اینکه یارانه برای این کتاب‌ها وجود دارد اما کتاب‌های قدیمی‌تر عرضه می‌شود. با توجه به وضعیت موجود و آزاد بودن در واردات کتاب باید جدیدترین منابع علمی وارد ایران شود. همچنین فروش کتاب‌های چاپ قدیمی با قیمت روز اروپا و آمریکا از دیگر ضعف‌های این بخش است.

وی ادامه داد: یکی از مشکلات اساسی این است که برخی از واردکنندگان برای حفظ منافع خود دیگر ناشران ایرانی را متهم به سرقت آثار خارجی می‌کنند و این خیانت به ملت ایران محسوب می‌شود و این مسأله بسیار امنیتی است. عده‌ای با مسموم کردن فضا اعتبار ایران را زیر سؤال می‌برند.

مدیر انتشارات مجد در پایان به نقاط مثبت انتشار کتاب‌های زبان اصلی نیز پرداخت و بیان کرد: ناشران فعال ما باید وارد عرصه بین المللی شوند تا جلوی این دلالان سودجو گرفته شود. ناشران خارجی باید بدانند که منابع شان با رعایت امانت در ایران عرضه می شود. اینها در شرایطی است که نتوان ناشران خارجی را حمایت کرد اما به عقیده من می شود آنها را حمایت کنیم. چنانچه ناشری همزمان با ناشر خارجی با مجوز وزارت ارشاد، اصل کتاب را درایران منتشر کند دیگر کسی حق تکثیر و ترجمه بدون اجازه آن ناشر داخلی را ندارد. این اقدام توسعه صلاحیت حمایت مالی و حقوقی از کتاب است بنابراین انتشار همزمان مشمول ماده 22 می شود و دادگاه ها بر اساس آن حکم می دهند.