سووشون سیمین دانشور در کتابخانه مرکزی بوکان نقد شد

به گزارش لیزنا، بر اساس اعلام روابط عمومی کتابخانه‌های عمومی شهرستان بوکان، در این جلسه سه ساعته با همراهی اعضای کتابخانه و جمعی از فرهنگیان این شهر در محیطی دوستانه و صمیمانه جنبه‌های مختلف محتوایی سووشون مورد بررسی قرار گرفت.

در ابتدای جلسه پروین عبداله‌زاده به نمایندگی از اداره کتابخانه‌های عمومی شهرستان بوکان، ضمن خیر مقدم به حاضران به اهداف جلسات نقد اشاره کرد و گفت: این جلسات به منظور تحلیل محتوای آثار، معرفی نویسندگان جوان، ترویج‌خواندن، شناساندن کتاب خوب و آشنایی با خدمات کتابخانه‌ای، به صورت مستمر در کتابخانه‌های عمومی برگزار می‌شود.

عبداله‌زاده با اشاره به برگزاری نشست‌های کتاب‌خوان به صورت ماهانه گفت: نشست کتاب‌خوان دی ماه به دلیل تعطیلی بیست و چهارم در روز شنبه 25 دیماه راس ساعت 4 عصر برگزار می‌شود و بانوان علاقمند می‌توانند در این نشست شرکت نمایند.

کتابدار کتابخانه مرکزی بوکان صحبت‌های خود را با معرفی اجمالی زنده یاد سیمین دانشور شامل فعالیت‌های پژوهشی و ادبی، زندگی خصوصی و آشنایی با جلال آل‌احمد و آثار منتشر شده ایشان به عنوان اولین زن رمان نویس ایرانی به پایان رساند.

در ادامه فوزیه سلطان‌بیگی و لیلا صالحی، نویسندگان بوکانب به عنوان منتقدان کتاب به بررسی آن پرداختند. سلطان‌بیگی با اشاره به معنای لغوی سووشون آن را نشانی از آداب و رسوم عزاداری عنوان کرد و افزود: زندگی سخت مردم در زمانه ارباب و رعیتی و حضور انگلیس اشغال‌گر و همکاری برخی از خائنان وطنی با اجنبی‌ها شالوده این رمان ایرانی است.

وی با اشاره به نقش زنان در سووشون، این کتاب را آیینه زنان ایرانی در آن دوران نابسامان دانست و تاکید کرد: تنها زنی که پابه‌پای مردان بار حوادث تلخ را به دوش می‌کشد زری همسر یوسف است. سایر زنان به انحای مختلف قربانی جامعه و نگاه جنسی جامعه مردسالار آن روزگار می‌شوند. مثل بی‌بی مادر یوسف که سر پیری آواره غربت می‌شود.

این نویسنده بوکانی به مبارزات یوسف اشاره کرد و افزود: او هرچند می‌داند زمان مبارزه فرا نرسیده اما از همه فرصت‌ها برای نشان دادن عصبانیت خود استفاده می‌کند. همین امر باعث می‌شود در یک روز گرم تابستان خانه رویاهای زری خراب شود و سیاوش او مظلومانه ترور شود.

سلطان‌بیگی مراسم سیاوشان، غم بزرگ زری و صدای کمرنگ مردم در تشییع جنازه یوسف و به خاک سپردن شبانه جسد او را از نقاط برجسته سووشون دانست و تصریح کرد: پیام مک‌ماهون مایه‌های اعتماد به نفس زری را فراهم می کند؛ کم کم زن ترسوی دیروز شجاع می‌شود  و برای نجات خانواده‌اش و گرفتن انتقام یوسف، به دست خسرو تفنگ می‌دهد.

لیلا صالحی منتقد بعدی، سووشون را اولین نمونه زنانه نگاری در ایران معرفی کرد و افزود: برهه تاریخی این کتاب به شهریور 1320 یعنی سه سال بعد از جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. در حقیقت انگلیسی‌ها سعی داشتند از طریق ایران به شوروی در شمال آن کمک کنند‌.

او جامعه داستان را به طبقه فرادست، ایلات، خارجی‌ها مثل انگلیسی‌ها و سربازان اجیرشده هندی، رعیت‌ها و غلامان و بردگان تقسیم‌بندی کرد و ادامه داد:  خانم دانشور شخصیت‌پردازی بسیار قوی و قدرت نویسندگی خود را در نمایاندن افراد حاضر در داستان به رخ کشیده است. قهرمان داستان ما از طیف اربابان انتخاب شده‌ است، ایل قشقایی با دولت مرکزی وارد جنگ شده چرا که حاضر به پذیرش تخته قاپو (سکونت گزینی ایلات کوچرو توسط رضا خان) نیست. خارجی‌های حاضر در کتاب انگلیسی‌ها مثل سرجن سینگلر جاسوس انگلیسی در آغاز در لباس بازرگان و تاجر چرخ خیاطی وارد شیراز می‌شود. مک ماهون ایرلندی مثل ما ایرانی‌ها نگاه مشابهی به انگلیس اشغالگر دارد. هنوز هم بخشی از ایرلند خواستار استقلال از انگلیس انگلوساکسون است. یکی از محلاتی که من در جایی ندیدم به آن اشاره شود محله مردستان است. به نظرم این محله محل سکونت روسپیان شیراز باشد.  

صالحی با اشاره به شروع سووشون تصریح کرد: دانشور از برائت استهلال برای شروع داستان بهره گرفته و همین مسئله بر جذابیت آن افزوده است.

این معلم تاریخ به تفاوت دیدگاه دو برادر از طبقه مرفه جامعه اشاره کرد و افزود: خان کاکا برادر یوسف برای نماینده شدن از هیچ کاری ابا ندارد اما یوسف مانند او به رعایا نگاه نمی‌کند و نگاهی تساوی‌طلبانه دارد.

 صالحی به تلفظ سووشون اشاره کرد و تاکید کرد: سووشون تلفظ تهرانی و سَووشون تلفظ شیرازی مراسم سیاوشان است که هنوز هم در ایلات جنوب ایران همانند یک سنت دیرینه برگزار می‌شود.

این منتقد با اشاره به انتخاب هوشمندانه اسامی شخصیت‌ها و مکان‌ها به نقش زنان در سووشون پرداخت و افزود: زری در یک خانواده تحصیل کرده، تقریبا مرفه و غیر مذهبی زاده شده است اما او دختری ضد‌مذهب نیست. مثلا زمانی که در مدرسه انگلیسی‌ها درس می خواند حامی دوست روزه گرفته‌اش می‌شود و از او حمایت می‌کند یا زمانی که عزادار پدرش است لباس مشکی از تن بیرون نمی آورد. او با ارباب زاده‌ای جوان و روشنفکر که در خارج درس خوانده ازدواج می‌کند و تلاش دارد فرزندانش را به طریق متفاوت تربیت نماید؛ مثلا برای آنان رادیو روشن می‌کند تا شنونده قصه‌های صبحی باشند. او کاری به مسائل خارج از خانه ندارد و متاسفانه اولین تجاوز به حریم خانه او توسط هم وطنشان انجام صورت می‌گیرد، این تجاوز با عاریه گرفتن گوشواره‌های عقیق زری در عروسی گیلانتاج شروع و با تصاحب اسب خسرو در خانه‌اش توسط پسر حاکم ادامه می‌یابد.

صالحی ادامه داد: زری در آغاز جرات نقش‌آفرینی اجتماعی ندارد اما به عنوان یک زن ایرانی در یک رویای تاریخی (همان سووشون) حضور می‌یابد. عمه خانم خواهر یوسف زنی مذهبی و مهربان و مدیر خانه زری است. زنان سووشون دو ستم مضاعف را هم در حوزه سیاسی و هم در خانه به دوش می‌کشند. عمه خانم داغدار مادر آواره‌اش است و زمانی که از خان کاکا ناراحت است زبان به گله می گشاید که : خدایا چرا مرا لچک به سر آفریدی؟

او افزود: عزت‌الدوله خواهر خوانده عمه و زن حاکم شیراز از نژاد حاج ابراهیم خان کلانتر است که زمانی به ولی نعمت خود لطفعلی‌خان زند خیانت می‌کند. این زن به همین خاطر بسیار از طرف شوهرش تحقیر می‌شود. او به خاطر ظاهر نازیبایش، خیانت‌های مکرر شوهرش، پسر بی‌اخلاق و  دلخوری از زری به خاطر رد کردن ازدواج با پسرش از او کینه به دل دارد. این زن زخم خورده که حاکم فقط به خاطر ثروتش با او ازدواج کرده شخصیت منفی و گاه قابل ترحم کتاب است. او از مادر فردوس برای فروش اسلحه به انگلیسی‌ها استفاده می‌کند.

صالحی ادامه داد: فردوس زن دیگری است که در خانه عزت‌الدوله زندگی می‌کند. مادر او روسپی بوده که بعد از تولد او را رها می‌کند و معلوم نیست دختر حاکم است یا خیر. این دختر بچه بی‌پناه در خانه عزت‌الدوله مورد تجاوز قرار می‌گیرد و به زور به عقد کس دیگری در می‌آید. فردوس مثل یک برده زندگی می‌کند و  همواره مورد نگاه‌های آزار دهنده عزت الدوله قرار دارد. سیمین تنها یک بار فرصت گلایه به او می‌دهد آنجا که به زری می‌گوید: این مادر و پسر مرا بدبخت کردند! در برخی از موقعیت‌ها زن علیه همنوعش می‌ایستد که از نکات آزاردهنده سووشون همین است.

به گفته صالحی زنان دارالمجانین گروه دیگری از زنان سووشون هستند که به دو دلیل از جامعه طرد شده‌اند: یا آرزوهایشان با جامعه همسو نیست یا اینکه حاکمیت از انعکاس افکار آنان در جامعه هراس دارد. مثل زنی که صورتش را با لاله عباسی تزئین می‌کند و منتظر خداست تا مردی خداگونه به او عطا کند!

صالحی ادامه داد: خانم فتوحی زن دیگر حاضر در سووشون، مقالات حقوقی نوشته و شعر می‌سراید. او متفاوت تر از زری فکر می‌کند و زنی است که قبل از کشف حجاب رضا خان حجاب خود را برداشته است. این زن کاملا با جامعه خود در تعارض است حتی به برادرش آقای فتوحی هم اعتماد ندارد و معتقد است برادرش شعرهای او را دزدانه با نام خودش در مجله شفق چاپ کرده است.

او افزود: مادر یوسف سر پیری مورد بی مهری همسرش قرار می گیرد. شوهر او مجتهد شیراز است که دل به سودابه رقاصه هندی می‌سپارد. این زن با ایمان به حرم امام حسین می‌رود و در نهایت فقر و فلاکت می‌میرد. حتی سودابه هندی هم زن خوشبخت این کتاب نیست. این زن که عامل بدبختی مادر یوسف است، به خاطر تفکرات هندویی‌اش حاضر نمی‌شود با مجتهد شیراز ازدواج کند.

صالحی در پایان تاکید کرد: زنانی که سیمین خلق می‌کند تفاوت بسیاری با زنان سایر کتاب‌ها دارند. زنان سووشون دغدغه‌های زنانه و خواهرانه دارند اما جملگی ناتوانند و شاید در آخر سر از دارالمجانین در آورند. علاوه بر مردان که به زنان به دید جنسی نگاه می‌کنند، زنان نیز از درک خود واقعی شان ناتوانند و در جایی زن عشیره قشقایی خود را «ما عروت‌ ها» می‌خواند. هیچکدام از این زنان نقش سیاسی ندارند تنها زری به قیمت یک آسیب عظیم نقش دیگری برای خود بر می‌گزیند.

در پایان این جلسه بانوان حاضر برداشت‌های خود از کتاب را با هم به اشتراک گذاشتند.

قصه جالب مک ماهون، خواندن شخصیت‌های زن منفی داستان با عنوان عایشه و غیره، مترسک بودن زری، تلاش خان کاکا برای دیوانه خواندن زری بعد از مرگ یوسف و ترحم برانگیز بودن شخصیت عزت‌الدوله از نکاتی بود که حاضران در مورد آن به بحث و تبادل نظر پرداختند.

 جلسات نقد و بررسی کتاب ویژه بانوان با هدف ثبت خوانش و درک زنان از وقایع یک داستان برگزار می‌شود. این جلسات تلاش دارد تا به دور از نظریات و فلسفه‌های موجود، برداشت‌های افراد از کتاب به اشتراک گذاشته شود.