تدوین طرح استاندارد کتابخانه‌های عمومی ایران

 به گزارش لیزنا، آیین افتتاح طرح استاندارد کتابخانه‌های عمومی ایران، شنبه ۲۲ مهر ماه، همزمان با روز جهانی استاندارد، با حضور مهردخت وزیرپور، مشاور دبیرکل نهاد، امین متولیان، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، محمدهادی ناصری‌طاهری، مدیرکل روابط عمومی و امور بین‌الملل، اسماعیل جانعلی‌پور، مدیرکل فرهنگی، سیامک محبوب، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و همچنین فریبرز خسروی، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، فرامرز مسعودی، دبیر کمیته برنامه‌ریزی و ارزشیابی، ابراهیم عمرانی، دبیر کمیته همایش‌ها، رضا رجبعلی‌بگلو، مسئول کمیته انتشارات و دکتر سعید اسدی از اعضای این انجمن، به همراه نمایندگانی از موسسه ملی استاندارد، ستاد عالی کانون فرهنگی هنری مساجد و شهرداری تهران، در سالن کنفرانس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار شد.

سیامک محبوب در این نشست با اشاره سابقه ۵ ساله تاسیس اداره استاندارد در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: این اداره طی سال‌های گذشته متون و استانداردهای سایر کشورهای جهان را ترجمه کرده که بر اساس آن استانداردهایی در قالب استانداردهای نهادی تدوین و در سازمان ابلاغ شده که از آن جمله می‌توان به استانداردهای فناوری اطلاعات و خدمات کتابخانه‌های عمومی برای نابینایان اشاره کرد.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به جمع‌آوری مستندات موجود از ۷ دهه استانداردنویسی در ایران، ادامه داد: با جمع‌آوری سابقه استانداردنویسی در حوزه کتابخانه‌های عمومی، چند استاندارد با سازمان ملی استاندارد تدوین کردیم که استاندارد ساختمان کتابخانه‌ها و استاندارد امانت بین‌ کتابخانه‌ای از جمله طرح‌هایی بوده که اخیرا تدوین شده است.

تأکید بر قابلیت پیاده‌سازی استانداردهای تدوین شده در کتابخانه‌ها

وی عدم انطباق و قابلیت پیاده‌سازی این استانداردها در کتابخانه‌های عمومی را مهم‌ترین مشکل در عملیاتی شدن این گونه فعالیت‌ها عنوان کرد و گفت: انتقال اداره استاندارد از دفتر پژوهش نهاد به دفتر برنامه‌ریزی، اقدامی بود که با هدف عملیاتی شدن و پیاده‌سازی این استانداردها انجام شد؛ چراکه ما فقط به دنبال این نیستم که بگوییم این استانداردها را تدوین کرده‌ایم، بلکه به دنبال این هستیم که با وارد کردن این استانداردها به نهاد، تغییرات مثبت در کیفیت خدمات‌رسانی در کتابخانه‌های عمومی ایجاد کنیم.

محبوب در ادامه درباره تدوین طرح استاندارد کتابخانه‌های عمومی ایران گفت: مطالعات ما در تجربیات کشورهای مختلف در حوزه کتابخانه‌های عمومی نشان می‌داد که ظاهرا انجمن‌ها استانداردهای موفقی را برای کتابخانه‌های عمومی نوشته‌اند. استانداردهایی که طی چند سال نوشته شده، مورد بازنگری قرار گرفته و مورد اقبال بوده است.

مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور افزود: در پی انتشار فراخوان تدوین استاندارد مورد نظر، ۲ پیش‌نویس از دانشگاه و یک پیش‌نویس از انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران دریافت کردیم که در نهایت پیش‌نویس انجمن به لحاظ ویژگی‌ها و برتری‌هایی که نسبت به ۲ طرح دیگر داشت، مورد پذیرش قرار گرفت. بر این اساس مذاکرات بر روی این طرح آغاز شد، به قرارداد رسید و امروز مرحله نخست آن که تشکیل تیم اصلی این پروژه است انجام شده است.

سیامک محبوب همچنین درباره ویژگی‌های پیش‌بینی شده و انتظارات نهاد از تدوین و اجرای این طرح گفت: چند نکته مهم درباره طرح وجود دارد؛ ابتدا اینکه این استاندارد برای کل کتابخانه‌های عمومی کشور است و نه فقط برای نهاد کتابخانه‌های عمومی؛ موضوع دیگر پیاده‌سازی این استانداردها است. ما به دنبال استانداردهایی هستیم که قابلیت پیاده‌سازی در کتابخانه‌های عمومی را داشته باشد و نکته آخر اینکه ما این طرح را به عنوان طرح آزمایشی، از یک طرح بزرگ‌تر در نظر داریم، به طوری که اگر اجرای این طرح با موفقیت همراه بود، منجر به پیاده‌سازی این استانداردها در تمام کتابخانه‌های عمومی کشور خواهد شد.

انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی و پوشش خلاء‌های نظام آموزشی

در ادامه این نشست فریبرز خسروی طرح تدوین استاندارد کتابخانه‌های عمومی ایران را اقدامی مبارک دانست و گفت: امیدوارم ثمردهی همکاری میان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، الگویی برای همکاری سایر نهادهای مدنی باشد تا بتوانند در عمل توانمندی‌های خود را ارائه کنند.

رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران افزود: یکی از ایرادهایی که به نظام آموزش عالی ما گرفته می‌شود این است که از «عمل» منقطع است. بر همین اساس این انقطاع از عمل در رشته کتابداری یا علم اطلاعات یا دانش‌شناسی نیز به گونه‌ای دیده می‌شود و آنچه که دانشجویان در دانشگاه تحصیل می‌کنند متفاوت است از آنچه که در عرصه عمل به آن نیاز دارند که شاید واسط این کار انجمن‌های حرفه‌ای و انجمن‌های علمی باشند که می‌توانند تا حدی این خلاء را پُر کنند.

وی با اشاره به چالش‌های پیش روی پیاده‌سازی استاندارهای تدوین شده گفت: ابتدا باید ببینیم که استانداردهای استخراج شده با توجه به محدودیت‌ها و مزیت‌های جامعه ایرانی قابلیت پیاده‌سازی دارد یا خیر. البته در این زمینه تجربیاتی موفقی مانند همکاری با وزارت امور خارجه برای تقویت مجموعه‌سازی و آموزشی در کتابخانه‌های در افغانستان داشته‌ایم که امیدوارم این طرح نیز آغاز مبارکی باشد تا دوستان با بهره‌گیری از توان علمی کل کشور، به اجرایی شدن استانداردهای تدوین شده بپردازند.

ضرورت رسیدن به تعریفی مشخص از کتابخانه عمومی

فرامز مسعودی در ادامه این نشست با اشاره به تشکیل کمیته ارزیابی در دوره پنجم انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی و فعالیت‌های صورت گرفته در این کمیته، گفت: تا زمانی که ما به یک اجماع از نقش و جایگاه کتابخانه‌های عمومی در کشور نرسیم، هرگونه تلاش برای استانداردسازی و پیاده‌سازی آن محکوم به شکست است. طبیعتا ما نمی‌توانیم استانداردهای موجود در استرالیا و آمریکا را عیناً در کتابخانه‌های عمومی خود پیاده کنیم. ما باید استانداردهای بومی خودمان را تدوین کنیم که تدوین آن نیز تنها از داشتن یک استراتژی مشخص برای کتابخانه‌های عمومی خودمان استخراج خواهد شد.

دبیر کمیته برنامه‌ریزی و ارزشیابی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی افزود: همچنین ما باید تفاهمی بر روی مفاهیم این حوزه ایجاد کنیم؛ چراکه ما در بسیاری اوقات تفاوت میان شاخص، معیار و استاندارد را نمی‌دانیم و جابه‌جا بکار می‌بریم. بر این اساس ما در انجمن باید اصول و نگرش‌ها و همچنین محدودیت‌های کتابخانه‌های عمومی و استراتژی‌ها را به عنوان مبنای فعالیت خود در این دریافت کنیم تا نقشه راه ما در تدوین استانداردهای مورد نظر باشد.

پیشنهاد ارائه شاخص‌های عملکرد به جای استاندارد کتابخانه‌ها

ابراهیم عمرانی نیز در این نشست با اشاره به بخشی از تجربیات خود در تدوین استانداردهای کتابخانه‌ای، گفت: وقتی شنیدم که آقای محبوب در تشریح این طرح عنوان کردند که عمده تمرکز ما در این طرح، بر روی امکان پیاده‌سازی این استانداردها معطوف شده است، بسیار خوشحال شدم. باید توجه داشته باشیم که حین تدوین استانداردها، در جزئیات غرق نشویم، چرا که این موضوع ما را از هدف اصلی باز می‌دارد. بر این اساس می‌توانیم به تجربه‌های موفق اجرا شده در دنیا، حداقل به لحاظ روشی توجه داشته باشیم.

این پیشکسوت عرصه کتابداری افزود: اگر به استانداردهای انجمن کتابداری آمریکا دقت کنید متوجه می‌شوید که از زمانی به بعد، دیگر استاندارد نمی‌نویسند و به جای آن توصیه‌نامه و رهنمود ارائه می‌دهند و استاندارد کتابخانه دانشگاهی آنها تبدیل به استانداردهایی برای کتابخانه‌های دانشگاهی شد. من به همراه دوستانم در دانشگاه تهران این روش را ۱۲ سال پیاده کردیم و بر این اساس معتقدم که نباید در جزئیات و اجرای جزء به جزء آن تأکید کنیم، بلکه باید شاخص‌هایی را برای عملکرد کتابخانه‌ها به جای استاندارد به آنها ابلاغ کنیم.

پرهیز از ارائه نسخه‌ای واحد برای تمام کتابخانه‌های عمومی کشور

سید ابوالفضل هاشمی، مدیرکل کتابخانه های ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد کشور نیز در این نشست با اشاره به تدوین استانداردهای کتابخانه‌های مساجد در سال ۱۳۷۹، عنوان کرد: ما برای تدوین این این استانداردها ابتدا به سراغ کتابخانه‌های مختلفی که در روستاها، شهرها و استان‌های کشور در حال فعالیت بودند رفتیم و تفاوت‌های بسیار زیادی میان آنها دیدیم. بر این اساس معتقدم که موضوع تدوین این استانداردها را باید بسیار جامع ببینیم.

وی افزود: حتی در کتابخانه‌های مساجد هم تفاوت‌های بسیاری وجود دارد و امروز نیاز به بازنگری در استاندارد تدوین شده در سال ۷۹ را به شدت احساس می‌کنیم. بر این اساس پیشنهاد می‌کنم پیش از نگارش و تدوین این استانداردها متخصصان و کارشناسان سفرهایی را به روستاها، شهرها و استان‌ها مختلف داشته باشند تا با ذهنیتی کامل از شرایط متفاوت کتابخانه‌ها موجود، نسبت به تدوین این استانداردها اقدام کنند.

پرهیز از ترجمه صِرف برای تدوین استانداردهای بومی

دکتر سعید اسدی، عضو هیأت علمی دانشگاه شاهد نیز با ارائه پیشنهادی مبنی بر ارائه برون داد این طرح در چند سطح گفت: به عنوان مثال اگر قرار است کل این طرح طی ۲ سال ارائه شود، حاصل طرح در ۴ سطح ۶ ماهه انجام و ارائه شود و انتظار نداشته باشیم که کل کار به صورت یکجا به نتیجه برسد. به طوری که می‌توان در سطح اول بر ۲۰ درصد از اهداف تعریف تمرکز کنیم و همین روال در سطوح دیگر تا اتمام کار ادامه پیدا کند.

همچنین دکتر میترا سمیعی، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه و دبیر کمیته TC۴۶ سازمان ملی استاندارد، گفت: متاسفانه در سال‌های گذشته اغلب استانداردهایی که در سازمان ملی استاندارد تدوین می‌شد، ترجمه محض از استانداردهای ISO بود، در حالی که بسیاری از استانداردهای دنیا در ایران قابل استفاده نیست. همواره نیاز به بومی سازی در تدوین استاندارد در بخش‌های مختلف نیاز می‌شد و از اینکه این حرکت به همت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در حال انجام است، بسیار خوشحالم.

وی افزود: با توجه به اینکه بروز تکنولوژی‌های جدید در رشته کتابداری بسیار نقش دارد و حرفه کتابداری پیوسته در حال به‌روز رسانی با تحولات جدید است، تصور می‌کنم اگر در تدوین استاندارد به سمت ارائه رهنمودها و توصیه‌نامه‌ها برویم، بسیار کارسازتر خواهد بود؛ مسیری که یونسکو و ایفلا در تدوین استانداردهای خود از استانداردهای کلی به سمت رهنمودها رفته‌اند.

حرکت نهاد به سمت الگوی پژوهشی همگرا

در ادامه این نشست امین متولیان، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با ارائه گزارشی مختصر از رویه‌های جدید پژوهش در نهاد و نسبت آن با موضوع تدوین استاندارد، گفت: در این دوره، دوستان ما در اداره کل پژوهش نهاد، هم از حیث پرداختن به رشته‌های اصلی و پیرامونی کتابخانه‌های عمومی و هم از حیث محتوای پژوهش‌ها به سمت همگرایی حرکت کردند و به یک الگوی پژوهشی همگرا رسیدند که طبیعتا ممکن است با نقایصی هم همراه باشد که البته به بخشی از آن واقف هستیم.

وی افزود: بر اساس این الگو در سال ۹۴ و ۹۵ نزدیک به دومیلیارد ریال طرح مطالعاتی و پژوهشی در سامانه عتف (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری)، ثبت و قراردادهای آن امضاء و اجرایی شد. این در حالی است که به طور متوسط در این ۲ سال، نزدیک به ۵۵ درصد اعتبارات قانونی نهاد محقق شده، اما مدیریت نهاد بر تخصیص و اجرای اعتبار پژوهشی و هزینه آن در محل خود اصرار کردند. در سال ۹۶ نیز بر اساس همین الگو و بر طبق نظام مسائل نهاد، طرح‌های پژوهشی را راهبری خواهیم کرد.

همچنین در پایان این نشست مهردخت وزیرپور، مشاور دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نیز طی سخنانی گفت: تاکنون در نهاد بررسی‌های بسیاری روی این طرح و ضرورت‌های آن انجام شده که امیدواریم با همکاری انجمن، استانداردهای موجود را بومی‌سازی کنیم. جای اجرای این طرح در کشور بسیار خالی بود که امیدواریم با همکاری انجمن و بررسی‌هایی که در این زمینه صورت خواهد گرفت به نتایج مطلوب برسیم و در این مسیر به دانش و توانمندی همه استان و فعالان این عرصه نیاز داریم.