«ایجاد نظام مدیریت دانش در ترویج کشاورزی ایران:  سند پیشنهادی»

لیزنا، معرفی کتاب: تحقق اهداف برنامه چشم انداز بيست ساله در توسعه پايدار كشور، خصوصا در بخش كشاورزي، بدون توجه به سرمایه‌های فکری، دانش نیروی انسانی، انواع منابع اطلاعاتي، دانش ترويجي و امکانات موجود، امکان پذیر نیست. در حال حاضر فقدان تفکری مبتنی بر دانش در ایجاد نظام‌های دانش بنیان و ترویج دانش از اصلی ترین نقاط چالش برانگیز در کشور بطور اعم و در وزارت جهاد کشاورزی بطور اخص است.

 علاوه بر سند راهبردي فوق، در سند جامع علمي كشور به مقوله ايجاد نظام مديريت دانش به عنوان يك راهبرد كلان و اقدام ملي اشاره شده است. در متن سياست‌هاي كلي نظام در بخش كشاورزي نيز به انجام، تحقيق، آموزش و ترويج دانش بنيان، توجه ويژه‌ای شده است. با عنایت به دامنه وسیع وظایف حاکمیتی وزارت جهاد کشاورزی و نیز تکالیف قانونی در ایجاد نظام‌های دانش بنیان در اسناد راهبردي كشور و نيز قوانين و مقررات موجود، ایجاد و راهبری مدیریت دانش در بخش کشاورزی ايران مورد تأکید است.

كاربرد مناسب و صحيح تكنولوژي اطلاعات و ارتباطات به منظور ايجاد كشاورزي دانش محور عامل اساسي در توليد، ذخيره و اشاعه دانش از طريق مجاري صحيح آن شده و از هزينه‌هاي تكراري و موازی بدون هیچگونه سیاستگذاری و راهبرد وحدت مدارانه مبتنی بر دانش، در بخش‌های مختلف تولید داده، اطلاعات و دانش در وزارت جهاد کشاورزی مي كاهد. بر مبنای تئوری مدیریت دانش، یکپارچگی و وحدت زیربنای فکری در برقراری هر نظام پویای توسعه مدار بر مبنای دانش است. بر اساس یافته‌های نوین قرن بیست و یکم، مدیریت دانش آخرین دستاورد بشری در حوزه معماری جامعه دانش مدار است. با توجه به اینکه جوامع از فرهنگ‌ها، طبقات و سطوح مختلف اقتصادی و در نهایت سطحی از دانش متفاوت برخوردارند، لذا در ایجاد نظام مدیریت دانش نسخه‌ای واحد برای تمامی جوامع، سازمانها، شرکت‌ها وجود ندارد. بنابراین مدیریت دانش در هریک از موارد فوق، علاوه براینکه منحصر به هر یک از جوامع است، در عین حال نقطه تلاقی و اشتراک دانش بشری را فراهم می‌کند.

عناصر کلیدی نظام مدیریت دانش شامل انسان، سازمان و فناوریهای هوشمند است. تعامل این سه عنصر با یکدیگر از مجرای دانش، موجب ایجاد بسترهای نظام مند دانش محور می‌شود. در نظام مدیریت دانش، شناسائی و تعریف دانش موجود در سازمان از طریق تحلیل و کاربرد فنون مدیریت دانش، موجب پویائی در تولید دانش سازمان شده و نهایتا به خلق دانش و توسعه پایدار در چرخه حیات دانش منجر شود. تفکر حاکم بر ترکیب عناصر انسان، سازمان و فناوری‌های هوشمند، موجب ایجاد نظام هوشمند مدیریت دانش می‌شود. از طرف دیگر، پیاده سازی نظام‌های هوشمند مدیریت دانش در هر سازمانی به سطح پیشرفت دانش در آن سازمان بستگی دارد و می‌بایست به این نکته تاکید کرد که دانش هر سازمانی سرمایه آن سازمان است. بنابراین، نه تنها امکان گرته برداری از تجارب محقق شده در سازمان‌های دیگر میسر نیست بلکه اساساً حتی در صورت امکان پذیر بودن نیز از نظر تئوری نظام مدیریت دانش مردود است. زیرا در هر سازمانی مدیریت دانش منحصر به همان سازمان است.

به منظور پیاده سازی عملیاتی مدیریت دانش در بخش کشاورزی کشور، می‌بایست با توجه به مقتضیات و امکانات موجود و در نظر گرفتن فرایند تولید دانش و چگونگی مصرف آن در عرصه کشاورزی، اقدام به تدوین الگوهای مفهومی ملی کرد. یکی از عمده‌ترین معضلات بخش کشاورزی کشور، دسترس پذیر ساختن داده، اطلاعات و دانش کشاورزی در عرصه کشاورزی کشور است. در فرایند سنتی ترویج، مروج به عنوان پل ارتباطي بين محقق و بهره بردار عمل مي كند. در قرن بیست و یکم، مفهوم ترویج و عملیات ترویجی از شکل سنتی آن به مفاهیم نوینی، تغییر و تبدیل یافته است. مفاهیم مدرن ترویج و عملیات ترویجی از امکانات نوین فناوری اطلاعات و ارتباطات، سیستم‌های هوشمند، هوش مصنوعی، سایبرنتیک، نظام‌های خبره و امکان داده کاوی و نیز مهندسی دانش با استفاده از هستی شناسی‌ها در قالب سازمان های دانش هم در سازماندهی و هم در دسترس پذیر ساختن آن تاثیر فراوانی پذیرفته است. بنابراین، مفاهیم نوین ترویج یا مشاوره مجازی یا مروج مجازی از جمله مفاهیم نوین عرصه ترویج است.

در این کتاب، سعی بر آن است که طرح ایجاد نظام مدیریت دانش در بخش ترویج کشاورزی ایران در قالب یک سند پیشنهادی، با تکیه بر امکانات نوین مدیریت دانش، ظرفیت های فناوری اطلاعات و سازوکار‌های تئوریک را ارایه نماییم. در طرح پیش گفته، نظام تبادل و انتقال دانش کشاورزی به صورت خودکار و نیمه خودکار محقق خواهد شد. از طرف دیگر، ارتباط دانش مدار با کاربران به شکل دو سویه و یک سویه تامین می شود. در پاسخ به یک نیاز اطلاعاتی یا یک مساله، این نظام به صورت دوسویه و تعاملی عمل خواهد کرد. علاوه بر این، نظام مدیریت دانش ترویجی به شناسایی و پایش نیاز کاربران پرداخته و به صورت یکسویه انتقال دانش را به بهره برداران انجام خواهد داد.  نظام مورد نظر، در قالب «مدل مفهومی نظام مدیریت دانش در بخش ترویج کشاورزی ایران» ارایه شده است. این نظام، از یک فرایند سیستمی بر خوردار است که به مراحل و عناصر اصلی سیستمی آن در این کتاب پرداخته شده است. علاوه بر مدل مفهومی فوق، ساختار نظام مدیریت دانش در ترویج کشاورزی و 14 سیستم‌ مرتبط با آن مورد اشاره و پیشنهاد قرارگرفته است. در انتها ذکر این نکته لازم ماست که ویرایش اول این طرح یا سند پیشنهادی در شهریور ماه سال 1394 به معاون وقت ترویج و معاون  وزیر و ریاست سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تقدیم شده است.