معرفی کتاب توسط کتابدار؛ اهمیت، ملزومات و چگونگی آن

به گزارش لیزنا (ستاد خبری بیست و پنجمین هفته کتاب ایران) در یادداشت کوکبی آمده است:

معرّفی عالمانه و منصفانه آثار علمی، یکی از مطلوب‌ترین بسترهای ارتقای علمی را در جامعه فراهم می سازد. در فرایند معرّفی کتاب، عنایت ویژه به غنای علمی و یافته‌های پژوهش - محور كتاب از جمله دلایلی است که ادّعای بالا را منطقی جلوه می‌دهد. دربارۀ اهمیّت معرّفی کتاب آثاری چند منتشر شده که با مراجعه به اینترنت و منابع مرتبط دیگر می‌توان به برخی از آن‌ها دسترسی یافت. امّا شاید مهم تر از خود معرّفی کتاب، چگونگی انجام آن به صورتی عالمانه و منصفانه است. دو واژۀ عالمانه و منصفانه مسئولیّت سنگینی بر دوش کتابدار می گذارند: او نخست باید نسبت به آن چه که معرّفی می کند عالم باشد، یعنی آن چه که معرّفی می شود باید در حیطۀ دانش و تخصّص کتابدار باشد. بدیهی است هیچ کتابداری نمی‌تواند ادّعا کند که در زمینۀ ویژه-ای دارای دانش و تخصّص کامل است امّا داشتن حداقلی از دانش و تخصّص در زمینۀ کتاب مورد معرّفی از سوی یک کتابدار، از ملزومات یک معرّفی خوب است. شاید مهم‌تر از دانش و تخصّص، انصاف کتابداراست که معرّفی را ارزشمندتر می کند، زیرا احتمالاً منصف بودن دشوارتر از عالم بودن است. در هر صورت وجود این دو شرط از ملزومات یک معرّفی خوب است. با داشتن این دو خصوصیّت، کتابدار می باید از اصولی تقریباً پذیرفته شده برای ساختار معرّفی خود استفاده کند. این اصول را می-توان به شکلی خلاصه چنین بیان کرد:

معرفی و توصیف اثر و ارزیابی شکلی آن. شکّی نیست که اگر قالب درست نباشد محتوا آسیب خواهد دید. شکل ظاهری یک کتاب که قالب محسوب می‌شود در رساندن محتوای آن می‌تواند نقش مؤثّری داشته باشد. عواملی که در توصیف ظاهری کتاب نقش دارند عبارتند از:

مشخصات شناسنامه‌ای اثر (نویسنده/مترجم، ناشر، ...)؛

معرفی ساختار کتاب (بخش ها و فصل ها، ...)؛

ویژگی‌های فنی اثر (طرح جلد، صحافی، قطع، نوع و اندازه قلم، صفحه‌آرایی و ...)؛

نگارش (علائم سجاوندی، رعایت قواعد نگارشی و ...)؛ و

رعایت اصول علمی ارجاع دهی در درون متن و کتاب نامه.

تحلیل و ارزیابی محتوایی اثر

بررسی ابعاد آموزشی اثر (تناسب مطالب با سطح علمی مخاطبان، میزان استفاده از ابزارهای علمی مانند تمرین، نمودار/جدول/تصویر و... اگر کتاب، اثری آموزشی است)؛

مسئله مندی کتاب و پاسخگویی به نیازهای علمی و کاربردی کشور. بدیهی است که اگر کتاب به مسائل مبتلابه جامعه و کشور بپردازد از ارزش بالاتری برخوردار خواهد بود؛

ارزیابی نظم منطقی و انسجام درونی بخش‌های مختلف کتاب. اگر بپذیریم که کتاب، در کلّیّت خود حاوی یک پیام است این پیام باید به‌نحوی منطقی و ساختارمند ارائه شود تا به بهترین صورت در ذهن خواننده جای گیرد؛

میزان استحکام تحلیل‌ها و تبیین‌های ارائه شده در اثر (توجه به مبانی و پیش‌فرض‌های علمی و پژوهشی، نقد مستند و علمی آرا و نظرات مطرح شده، ارائه تحلیل‌های نوین و ...)؛

دقت در کاربرد اصطلاحات تخصصی و معادل‌سازی برای واژه‌ها و اصطلاحات تخصصی و خارجی. این نکته از جمله نکاتی است که معمولاً در تدوین کتاب و معرّفی آن مغفول می‌ماند. گاهی اصطلاحات تخصّصی به‌چند صورت در یک کتاب ارائه می‌شوند و کار فهم مطالب را دشوار می‌سازند. حتّی بهتر است نام های افراد به بهترین شکل ممکن تلفّظ شوند زیرا در مواردی این تلفّظ‌ها و معادل ها بارها در آینده مورد استفادۀ دیگران قرار خواهند گرفت و متأسّفانه با دیدی انتقادی هم بررسی نخواهند شد؛

میزان رعایت اصول و اخلاق علمی (استفاده از زبان علمی، ذکر منابع مورد استفاده، و سوگیری غیر علمی). این همان نکته-ای است که در بالا با عنوان «منصفانه» به آن اشاره شد. کتابدار بی طرف، اگر چه با دشواری، می کوشد اصول و اخلاق علمی را در معرّفی خود رعایت کند. در این جا تأکید می شود که بی طرفی کاری است بس دشوار؛ هیچ کس نمی تواند ادّعا کند که در زمینه ای کاملاً بی طرف است امّا می توان برای بی طرف ماندن تا جایی که ممکن است تلاش کرد؛

هماهنگی اثر با ارزش های اسلامی و ایرانی. بدیهی است که اگر اثری تألیفی باشد هماهنگی آن با ارزش های ایرانی و اسلامی بر ارزش آن خواهد افزود؛

خلاقیت و نوآوری. اگر اثر مورد نقد، خلّاقانه و نوآورانه نوشته شده باشد اندیشه های نوینی در ذهن خوانندگان ایجاد خواهد کرد که می توانند به نوبۀ خود خالق اندیشه های نوین دیگری باشند؛ و

استفاده از منابع معتبر و داده های روزآمد. منابع و داده های روزآمد، به ویژه در زمینه های علمی و فنّآورانه نشان از روزآمد بودن کتاب و پدیدآورندگان آن دارد.

ارزیابی نهایی اثر

 در پایان معرّفی کتاب، نظر نهایی در باره نقاط قوت و ضعف کتاب با در نظر گرفتن ملاک های شکلی، روشی و محتوایی باید ارائه شود تا خواننده یک جمع بندی از معرّفی به دست آورد. تبیین کاربرد های اثر با توجه به اهداف تألیف یا ترجمۀ کتاب می تواند از جمله مطالبی باشد که در ارزیابی نهایی اثر گنجانیده می شوند. این تبیین می تواند با اتّکا به مطالبی که پدیدآورنده پیشگفتار کتاب آورده است؛ انجام شود.