یاداشت های یک ایفلا اولی/ تغییر کتابخانه‌ها تغییر جامعه

 فتانه ترکاشوند، کارشناس مسئول تدوین اصطلاحات و مستندات کتابخانه ملی ایران:

ایفلا هم‌اندیشی قومیت ها و ملیت ها

من یک ایفلا اولی هستم. از وقتی خانم دکتر قربانی (نویسنده مسوول مقاله‌مان) خبر پذیرش و ارائه مقاله را دادند دچار نوعی حس  شوق و اشتیاق البته با چاشنی اضطراب شدم. هر چه به زمان سفر نزدیک‌تر می‌شدیم استرس غلبه می‌کرد نوعی حس مبهم و گنگ به‌جایی ناشناخته. روز 31 مرداد سفرمان آغاز شد. هشت ساعت پرواز مرا دچار  سندرم پاهای بی‌قرار کرده بود. وقتی وارد سالن فرودگاه شدیم اولین چیزی که نظرم را جلب کرد حضور جوانانی پر از اشتیاق و شوق بود با جلیقه‌هایی قرمز منقش به واژه داوطلب volunteer)).  چقدر خوب که می‌توان از انرژی و شوق حرفه‌ای جوانان بهره جست. (لازم به ذکر است دو نفر از همکاران عزیزمان (خانم‌ها پریسا پاسیار و حمیده معماری هنجی) جزء این داوطلبین مشتاق بودند که مایه‌ی فخر و مباهاتمان هستند. کاش بتوان آموخت می‌توان باانگیزه و بدون هیچ چشمداشتی به حرفه خدمت کرد.) جالب این‌که حتی در فرودگاه مالزی هم گیت‌هایی مخصوص ایفلایی ها بود. چقدر علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی در خارج از کشور  ارج‌وقرب و احترام دارد.!

کوالالامپور شهری سبز با ساختمان‌ها و برج‌هایی بلند است. دکتر خسروی برایمان توضیح می‌دهد که حدود چهل یا پنجاه سالی است که به استقلال رسیده‌اند و این‌که ماهاتیر محمد نخست‌وزیرشان تم،دن و فرهنگ نوین را به این شهر به ارمغان آورده است. نخست‌وزیر 90 و چندساله‌ای که به خاطر خدماتش هنوز هم بین مردم جایگاه والایی دارد. قومیت‌های مختلفی ازجمله مالایی‌ها، هندی‌ها و چینی‌ها آنجا ساکن هستند.

از هزینه‌ی سرسام‌آور ثبت‌نام که برایتان نگوییم. وحشتناک بود و البته همه از این هزینه گله و شکایت داشتند. در یکی از نشست‌ها یکی از متخصصان حوزه به این نکته اشاره داشت که باید جوان‌ترها حضور بیشتری داشته باشند که متأسفانه به علت تحمیل هزینه‌ی سنگین این امر میسر نمی‌شود.

 قبل از افتتاحیه نشست‌های متعددی در حوزه‌های مختلف انجام شد. اولین نشستی که شرکت کردم در حوزه‌ی آموزش بود. بخشی که بر آموزش و تربیت نیروی متخصص تأکید دارد. اولین چیزی که نظرم را جلب کرد برگه‌های یادداشت بود که کنار آن تصویری از کاشی‌کاری ایرانی اسلامی بود. من بعد از معرفی خودم با افتخار اعلام کردم که این نماد کشور ماست.

 تمام کسانی که آنجا بودند همه تقریباً عضو این بخش از ایفلا بودند و از همه غم‌انگیزتر این‌که هیچ نماینده از ایران عضو این نشست نبود. گزارش‌هایی از بخش‌های مختلف دنیا ارائه شد با آمار و ارقام و البته باز هم جای خالی ایران. امید است کتابخانه ملی و انجمن کتابداری بتواند در این مورد کاری کنند. اما نکته‌ی مسرت‌بخش این نشست این بود که بسیار از ارائه‌ی خلاقانه سرکار خانم سمیه سادات هاشمی از کتابخانه ملی در نشست اقماری ایفلا در هندوستان بسیار تعریف کردند و  این‌که کتابداران در بحث آموزش می‌توانند بسیار تأثیرگذار باشند و این‌که می‌توانند خلاقانه دستی بر آموزش داشته باشند. لازم است کشورهای هم‌جوار با یکدیگر استاندارد واحدی در خصوص آموزش علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی تهیه کنند.

نشست بعدی در حوزه‌ی مواد دیداری شنیداری و چندرسانه‌ای ها بود. آنجا متوجه شدم که کپی‌رایت و حق مؤلف در این حوزه‌ها هنوز هم برای کتابخانه‌های بزرگ دنیا مثل کنگره هم هنوز لاینحل باقی مانده است.

 چشم‌انداز جهانی ایفلا

همه‌جا صحبت از چشم‌انداز جهانی ایفلاست امری که در ایران مغفول مانده است گرچه امسال به همت سرکار خانم دکتر محبوبه قربانی و دکتر سعیده اکبری داریان به زبان فارسی ترجمه شد. امید است به همت جامعه‌ی کتابداری ایران ما هم بتوانیم قدمی در این راستا برداریم.

اهدافی که بیشتر بر ارزش‌هایی نظیر دسترسی آزاد به اطلاعات و سیاست‌های ضد تبعیض استوار است و این‌که باید همه کتابداران برای ترویج این ارزش‌ها تلاش کنند.

ایفلا با شعار "چشم‌انداز ما، آینده ما: کتابداری قوی و متحد، نیروبخش جوامع باسواد، آگاه و مشارکت‌جو" از همۀ کتابداران در سراسر جهان دعوت کرده است ایده‌های خود را برای افزوده شدن به فاز دوم پیشنهاد بدهند.

در ادامه پروژه بزرگ تدوین چشم‌انداز جهانی ایفلا (Global Vision) و هم‌زمان با انتشار گزارش اجمالی آن، ایفلا برای گردآوری ایده­ های اقدام بر اساس فرازها و فرصت‌های تدوین‌شده در این گزارش از همه کتابداران در سراسر دنیا دعوت کرده است. بر اساس این فراخوان همه متخصصان می‌توانند حداکثر تا 30 سپتامبر(18 مهرماه آینده) ایده های اقدام پیشنهادی خود را در این لینک ثبت نمایند.

روز افتتاحیه

 قبل از شروع مراسم افتتاحیه برنامه‌ای برای ایفلا اولی‌ها تدارک دیده بودند که در آن به معرفی ایفلا، برنامه‌هایشان، چشم‌انداز جهانی ایفلا و..... پرداخته شد. سالن تقریباً پر شده بود از دیدن این‌همه کتابداری که برای اولین بار به ایفلا می‌آمدند کمی تعجب کردم. در این مراسم همگان را دعوت به همکاری کردند و از همه می‌خواستند که برای اعتلای حرفه‌شان مشارکت داشته باشند.

لازم به ذکر است ایفلا مختص کتابداران نیست بلکه تمام کسانی که مشتاق اطلاعات و اطلاع‌رسانی هستند در این گردهمایی شرکت می‌کنند. استاد ادبیاتی را دیدم که در حال کاربر روی پروژه‌ی نسب‌شناسی بود و با اشتیاق از آن حرف می‌زد. به‌این‌علت می‌توان ایفلا را هم‌اندیشی متخصصین تعریف کرد.

  در افتتاحیه این برنامه که بیش از 3 هزار کتابدار از بیش از ۱۷۰ کشور حضور داشتند، ماهاتیر محمد، نخست‌وزیر مالزی (به شکل ویدیو کنفرانس)، گلوریا پرز سالمرون، رئیس ایفلا و جرالد لایتنر، دبیر کل این مجمع به سخنرانی پرداختند. در افتتاحیه سخنرانی خانم سالمرون با آن چهره‌ی مهربان و روابط عمومی بالا سخنان جالبی مطرح کرد؛ اینکه تغییر کتابخانه‌ها تغییر جوامع و تغییر دنیاست. پذیرش تغییر سخت است و مدیریت ریسک بالایی را می‌طلبد. کاشکی بتوانیم در پذیرش تغییر توان مدیریتی بالایی داشته باشیم. روز افتتاحیه مملو از رنگ و زندگی و شادی و نشاط بود درست مثل کتاب مثل کتابدار. راستی سفیر محترمان در این مراسم حضور نیافت و کار را بهانه کرد. چرا در کشورمان کتابداری و علوم اطلاع‌رسانی مظلوم واقع شده است؟

 روز ارائه مقاله

 روز 26 آگوست (4 شهریور) ساعت 13:15 تا 15:45 نشست " تغییر کتابخانه‌ها از طریق نمایه‌سازی ماشینی بود". در این بخش 5 مقاله با عناوین:

1.                  سیاست‌های اولین خودکار سازی فهرست موضوعی کتابخانه ملی دویچه از کتابخانه ملی آلمان

2.                  استفاده از بازشناسی نام مدخل برای نمایه‌سازی ماشینی از کتابخانه ملی سنگاپور

3.                   تبدیل  فرآیند فهرست‌نویسی کتابخانه به خدمات فنی ساده و مؤثر  به‌منظور  افزایش قابلیت جستجو و بازیابی  مجموعه‌های ویژه از آمریکا

4.                  آموزش ماشینی برای ایجاد رده‌بندی دهدهی دیویی از کتابخانه ملی نروژ

5.                  درس‌های فراگرفته شده از پروژه‌های نمایه‌سازی خودکار با توجه به ویژگی‌های زبان فارسی از کتابخانه ملی ایران

زبان فارسی، در فضای رقمی، با رسم الخط ویژه خود، مشکلاتی دارد  كه جستجوی دقیق در محتوای منابع فارسی را دچار خلل می نماید. این ویژگی­ها در سیستم های رایانه ­ای، مشكلات متعددی برای کاربران نظامهای رایانه­ ای در جستجوی منابع فارسی  به وجود می آورد. عدم وجود حروف صدادار در فارسی بصورت یك موجودیت مجزا از یك طرف و وجود حروف یكسان با اشكال متعدد از طرف دیگر، باعث بروز چالش های جدی در امر نمایه سازی منابع اطلاعاتی فارسی شده است. تلاشهای زیادی برای ارائه راه حلهای نمایه سازی ماشینی متون فارسی بر اساس نظامهای اصطلاحنامه­ ای و رفع مشکلات آن برای ذخیره و بازیابی اطلاعات انجام شده است. در این مقاله این تجربیات، درسها و نتایج به دست آمده از این اقدامات را برای ارائه راهکاری موثر در جهت نمایه سازی خودکار متون و منابع فارسی ارزیابی کردیم و مورد بحث و بررسی قرار دادیم و تعدادی از پروژه های انجام شده در این حوزه را معرفی کردیم و سعی کردیم حرکتی به سمت تغییر رویکردهای سازماندهی در کتابخانه‌های ایران داشته باشیم.  

 آن روز بسیار مضطرب بودم. برای اولین بار بود که در یک مجمع بین‌المللی می‌خواستم ارائه داشته باشم گرچه سعی می‌کردم ظاهرم را حفظ کنم. خدا رو شکر ارائه خوبی بود و همه تقریباً تعریف کردند. ارائه‌ای که با یک داستان فارسی شروع و به یک شعر فارسی ختم شد.

  نمایشگاه و بخش پوستر

 در نمایشگاه هر یک از شرکت‌هایی مانند ابسکو ، الزویر، پروکوئیست، انجمن کتابداری آمریکا و انجمن کتابداری روسیه چند انجمن کتابداری دیگر و .... حضور داشتند. هریک کارهای متفاوتی برای جذب مخاطب و ارائه‌ی خدماتشان داشتند. عده‌ای مسابقه طراحی کرده بودند. عده‌ی دیگر عکس می‌انداختند تعدادی گیفت های جذابی هدیه می‌دادند. در بخش نمایشگاه آنچه بیشتر از همه خودنمایی می‌کرد حرکت به سمت دیجیتال شدن حرفه است. ربات شلف خوان، بخش درخواست و امانت که کاملاً به شکل ماشینی انجام می‌شود و .... باید جنبید و کاری کرد وگرنه بعید است تا چند سال آینده کتابداران در این حرفه اساساً نقشی داشته باشند. نیاز به تغییر اساسی داریم وگرنه از قافله‌ی جهانی اطلاع‌رسانی جا می‌مانیم. لازمه‌ی بقا همگام شدن با فناوری‌های نوین اطلاعاتی است.

و اما بخش پوستر هم جذابیت خودش را داشت. شاید باور نمی‌کردم که دنیایی از مطالب علمی را می‌توان در یک پوستر چند در چند جا داد. در این بخش پوسترهایی از دکتر امیررضا اصنافی، دکتر عبدالرسول خسروی، خانم پریسا پاسیار و خانم معصومه نیک‌نیا شرکت داشتند.

ملاقات با خانم سالمرون

زنی به‌غایت مهربان با روابط عمومی بالا. بهترین کسی که می‌توان برای دبیر کلی این مجمع بزرگ متصور شد شاید همین خانم سالمرون باشد. به گرمی از ما استقبال کرد و توضیحات مهمی ارائه داد. بسیار با اشتیاق و گرم درباره اطلاع‌رسانی و کتابداری صحبت می‌کند شاید باید یاد گرفت تا این اندازه باید عاشق کار بود. این‌که خودتان باید قدم‌های اولیه را بردارید و در این راه نباید منتظر کسی بود. مصداق این ضرب‌المثل معروف که از تو حرکت از خدا برکت... نیازمند حرکت اساسی در این حوزه هستیم. آقای دکتر زمانی هر تلاشی کرد که ایشان قبول کند کارگاهی در حوزه چشم‌انداز جهانی ایفلا در ایران داشته باشد و از آقای جرالد لایتنر بخواهد که بابت آن به ایران بیاید مقبول نیفتاد که نیفتاد.

 ما زودتر از بقیه مالزی را ترک کردیم. خاطرات بسیار خوبی برایم رقم خورد. به همگان شرکت در چنین کنفرانس عظیمی را توصیه می‌کنم.