حضور اعضای هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی در ایفلا 2018

 میترا صمیعی و عصمت مومنی، اعضای هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی: چهارشنبه مورخ 22 َآگوست 2018 برابر با 31 مرداد 1397 ساعت 22:30 از فرودگاه بین المللی امام خمینی- تهران به طرف کوالالامپور مالزی حرکت کردیم. کشور مالزی در نزدیکی خط استوا قرار دارد و آب و هوای استوایی دارد به این معنا که در تمام طول سال، گرم و مرطوب است . مالزی کشوری اسلامی است با آداب و رسوم متفاوت، طبیعت زیبا و آسمان‌خراش‌های بلند وتنوع غذایی بسیار، مردمانی مهربان و متین در مسیر توسعه و آبادانی قرار گرفته است.

تصویر 1. نمایی از شهر کوالالامپور مالزی

قبل از سفر، هدف از شرکت در کنفرانس را مرور کردیم. از آن جایی که، ایفلا به عنوان یکی از پرطرفدارترین کنفرانس های بین المللی در رشته کتابداری و علوم اطلاع رسانی است و سال هاست که برگزارکنندگان آن در برگزاری آن کوشا بوده اند، و نیز امسال با شعار تبدیل کتابخانه ها، تبدیل جامعه[1] نام گذاری شده است. ابتدا، با معنی کردن این شعار که تبدیل جامعه، به ناچار از مسیر تکامل، تحول و تطور عبور خواهد کرد، و نیز، هر سه انگاره در تغییر باورها و ارزش های یک جامعه به منظور تبدیل آن جامعه صورت می پذیرد، این سوال برای ما مطرح شد که، جایگاه کتابخانه در یک جامعه در تبدیل باورها و ارزش ها کجاست؟

لازم به یادآوری است که، هشتاد و چهارمین کنفرانس و مجمع عمومی فدراسیون بین المللی انجمن ها موسسات کتابداری (ایفلا)[2]  ازبیست و چهارم تا سی ام آگوست ۲۰۱8 برابر با دوم شهریور تا هشتم شهریور ۱۳۹7 ، با حضور بيش از ۳۰۰۰ شركت كننده از اکثریت كشورهاي جهان به ويژه مالزي، سنگاپور، اندونزي، چین ، ژاپن و تايلند در مرکز بین‌المللی KLCC  مالزی برگزار شد. برگزاری هشتاد و چهارمین کنفرانس نشان از استمرار در برگزاری آن، حکایت از یک مدیریت همراه با سیاستگذاری و برنامه ریزی دقیق است و نیز به هر قیمتی مرجعیت علمی جهانی خود را در تبادل اندیشه ها حفظ کرده، نکته ایی قابل تامل است. کنفرانس امسال ايفلا، با مشارکت و پشتیبانی كتابخانه ملي مالزی و انجمن كتابداري مالزی و نیز پشتيباني ۲۶ موسسه و نهاد از جمله اُ.سي.ال.سي، الزوير، ابسكو ،... برگزار شد.

تصویر 2. حاضران در ایفلای 2018

سپس، مروری بر برنامه ایفلا 2018 انداختیم و هدف خود را از شرکت در کنفرانس تبیین کردیم. با تاکید بر این نگاه، شناسایی و ارتباط با دانشمندان، و رجال حرفه علم اطلاعات و دانش شناسی دولتی و غیر دولتی؛ و شناسایی و ارتباط با فعالان اقتصادی دیگر کشورها در این صنعت و حرفه  و در آخر شناسایی؛ آشنایی و ارتباط با سیاستگذاران دولتی و غیر دولتی در گیر با رشته علم اطلاعات و دانش شناسی؛ جزء  اهداف خود قرار داده تا بر این مبنا،  با پیگیری های مستمر و ارتباط با دستاوردهای سفر، منجر به گستره فعالیت های علمی خود در سطح بین الملل شود.

برنامه های ایفلا[3] در 3 قسمت تنظیم شده است: 1. ارائه مقالات شفاهی در پنل های تخصصی با مشارکت بخش های تخصصی ایفلا، 2. بخش نمایشگاه، که مقالات پوستری و صنعت درگیر با این حرفه را به نمایش گذاشته است و 3. اتاق های فکر که همان جلسه کسب و کار[4] نام نهاده بودند. برنامه های هر روز در کتاب  برنامه های کنگره که در روز ثبت نام  توزیع شده بود، آمده است. هر شرکت کننده با تمایل خود در هرکدام از این برنامه ها شرکت می کرد.

تصویر 3- عکس روی جلد دفترچه برنامه های کنفرانس ایفلا

23  آگوست از ساعت 8 و نیم تا 17 دو جلسه اعم از جلسه کمیته حرفه ای[5]؛ و جلسه هیئت مدیره[6] برگزار شد. لازم به ذکر است که از ایران هیچ عضوی در این کمیته ها مشاهده نمی شود و این مساله قابل تامل است.

از 24 الی 29 آگوست از ساعت 8 تا 20 شامل برنامه هایی با موضوعات متنوع بود. ما طبق اهداف خودمان در 5 کمیته کسب و کار ( اتاق فکر ) شرکت کردیم، شامل کمیته کتابخانه علوم اجتماعی و کمیته نظریه و پژوهش کتابخانه، و کمیته حفاظت و نگهداری ،کمیته مدیریت و بازاریابی ، کمیته استانداردها ، کمیته آموزش دانشگاهی و آموزش حرفه ای لازم به ذکر است هر کمیته 2 بار در روزهای مختلف برگزار می شود که جمعا در 8 برنامه شرکت کردیم. ابتدا هر کمیته با توزیع نقشه راه توسعه ایفلا [7]به نکات مورد بحث می پرداختند.

تصویر 4- نقشه راه توسعه ایفلا

همانطور که در نقشه نشان می دهد، مسیر حرکت فعالیت کمیته های اتاق فکر بر اساس نقشه مذکور در سال 2017 – 2019 و نیز، برای سال 2020 – 2021 بحث می شود. نکته قابل توجه این است که کمیته هایی که ما شرکت کرده بودیم بحث در مورد چارچوب راهبردی آغاز تصمیم گیری برای سال 2019 بود.

هر کمیته شامل 8 بخش است: در بخش اول، به معرفی ایفلا و خوش آمدگویی پرداخته می شود. بخش دوم، رئیس کمیته و نیز اعضای آن شامل دبیر ، هماهنگ کننده،  ویراستار خبرنامه و در نهایت طرح ارتباطات همان کمیته گزارشی از فعالیت های خود می دهند. بخش سوم، گزارشی از فعالیت کمیته مذکور در سال قبل داده می شود. بخش چهارم، گزارشی از پروژه چشم اندارز جهانی در خصوص موضوع کمیته مورد بحث،  بخش پنجم، برنامه ایفلا در سال 2018 در خصوص همین کمیته داده می شود. بخش ششم، پروژه ها و نشریات در خصوص همان موضوع ارائه می گردد. بخش هفتم، آن طراحی کنفرانس در سال 2019، بخش هشتم شامل گفتگو در مورد مسائل دیگر پرداخته می شود. به طور نمونه، کمیته نظریه و پژوهش کتابخانه در زیر آمده است:

تلاش در ثبت نام کردن و شرکت در همایش دانشگاهی صنعت  او سی ال سی و آر دی ای یکی از اقدامات لازم برای رسیدن به اهداف مذکور بود.

 25 آگوست در کارگاه همایش دانشگاهی صنعت  او سی ال سی[8] شرکت کردیم. در این همایش یک روزه آنچه که برای ما قابل توجه بود برگزارکنندگان آن به سه مورد در صنعت خود یادآوری کردند ابتدا برنامه ریزی راهبردی سپس تحقیق و توسعه و در نهایت تولیدات و این که چگونه با در نظر گرفتن و پیوند این سه مقوله با یکدیگر در حرفه کتابداری و اطلاع رسانی موفق یوده اند.  

26 آگوست با شرکت در جلسات برجسته ایفلا[9] به سریع ترین راه برای کسب اطلاعات و ابتکارات ایفلا دست پیدا کردیم و تمام برگزارکنندگان اعم از رئیس ایفلا، دبیر ایفلا پاسخ گوی شرکت کنندگان بودند. در ابتدا، رئیس ایفلا مطالب خود با عنوان " تغییر دادن خودمان برای تغییر دادن دنیای ما" ارائه کرد که پوستر آن در زیر آمده است:

تصویر5. پوستر با عنوان " تغییر دادن خودمان برای تغییر دادن دنیای ما"

و در این میان فرصت هایی که بدست می آمد در جلسات ارائه مقالات مورد علاقه شرکت کردیم. در روز یکشنبه 25 اگوست و دوشنبه 26 اگوست در سه جلسه با عناوین زیر شرکت کردیم :

1) درجلسه" تاثیر استانداردهای مصوب اخیر ایفلا"  که توسط کمیته استانداردهای ایفلا برنامه ریزی شده بود، شرکت کردیم .در این جلسه 7 مقاله در موضوع استانداردهای کتابخانه ای نظیر FRBRoo، استانداردهای کتابشناختی  ایفلا ، IFLA LRM وLRMoo  و استانداردهای جدیدی که در ایفلا تهیه شده است و تاثیر این استانداردهای کتابشناختی در انواع منابع اطلاعاتی و در محیط های مختلف ( کتابخانه ای ، آرشیوی ، موزه ای و غیره ) بررسی شد. مطالب ارائه شده در جلسه حاکی از آن بود که پیشرفت بسیار خوب و قابل ملاحظه ای در به کار گیری استانداردهای کتابشناختی در جهان صورت گرفته است که متاسفانه در ایران هنوز ما در استاندارد مارک مانده ایم و مدل مفهومی اف.آر.بی.آر و استاندارد آر.دی.ای و نیز بسیاری از استانداردهای کتابشناختی  را فقط تئوری در نشست ها و کنفرانس ها مطرح کردیم و پایان نامه های خوبی نیز در این حوزه ها کار شده است ولی هیچ کدام از آنها در کتابخانه ها عملیاتی و پیاده سازی نشده است . لذا ضروری است با عزمی راسخ این استانداردها توسط کتابخانه ملی ایران و همکاری با دانشگاه های سراسر ایران عملیاتی شوند.

تصویر 6. جلسه تاثیراستانداردهای مصوب اخیر ایفلا

2) جلسه دیگر با عنوان " کتابخانه های ملی و رسانه های اجتماعی: رویارویی با چالش های فراهم آوری ، حفاظت و دستیابی بلند مدت "  بود که در این جلسه آرشیو سازی و گردآوری و ارزش اقتصادی رسانه های اجتماعی  در کتابخانه ملی فرانسه ، کتابخانه ملی نیوزیلند ، کتابخانه کنگره امریکا  و اداره آرشیو واسناد ملی ( نارا) امریکا بررسی و ارائه شد . در این جلسه با توجه به رواج و گسترش رسانه های اجتماعی در جهان، آرشیو وب به طور جدی و کامل در کتابخانه ها پیاده سازی شده بود و کتابخانه هایی که در بالا نام بردم ، همگی گزارشی از عملکرد خود ارائه کردند . متاسفانه هنوز در ایران  با وجود رواج رسانه های اجتماعی، پروژه آرشیو سازی وب کلید نخورده است . بنابراین پیشنهاد می شود با توجه به موجود بودن آر.اف پی آرشیو وب ، و رواج و گسترش ریانه های اجتماعی در ایران ، این مهم ضروری است توسط کتابخانه ملی ایران انجام و پیاده سازی شود.

تصویر 7- جلسه کتابخانه های ملی و رسانه های اجتماعی

3)  درجلسه " برنامه ریزی برای حفاظت دیجیتالی  " که توسط دو کمیته برنامه ریزی حفاظت و فناوری اطلاعات برنامه ریزی شده بود ، نیز شرکت کردیم . در این جلسه مقالات ارائه شده در سطح متوسط بود و برخی از مقالات از لحاظ محتوای علمی بسیار ضعیف بود . فقط آخرین مقاله ارائه شده که در خصوص استاندارد حفاظت دیجیتالیOAIS  بود که نظر ما را جلب کرد، زیرا در این مقاله یک چارچوب میان کنش پذیری را در OAIS و نیزمعماری نرم افزاری که ان را اجرا می کرد را معرفی می کرد. این استاندارد یکی از استانداردهای پایه در حوزه حفاظت دیجیتالی و گردش اطلاعات است که متاسفانه در ایران عملیاتی و پیاده سازی نشده است.در تمام کشورهای جهان این استاندارد در آرشیوها و کتابخانه های دیجیتالی آنها پیاده سازی شده است و در این مقاله یک چارچوب میان کنش پذیر برای هماهنگی و یکپارچگی به کار گیری تمام استانداردهای فراداده ای ارائه شده بود.

4) جلسه یونسکو با عنوان "کتابخانه ها  و اینترنت جهانی " به موضوع دسترسی آزاد به اطلاعات ( شعار اصلی یونسکو) پرداخت. در این جلسه 4 سخنران به موضوع سانسور و فیلترینگ به عنوان مانع دسترسی آزاد به اطلاعات ، لزوم اجرای قانون مالکیت فکری در دسترسی به اطلاعات و معرفی تلاش های کتابخانه ها برای ارائه خدمات اطلاعاتی و فراهم سازی دسترسی آزاد به اطلاعات، پرداختند.

 سپس از نمایشگاه شرکت های فناوری اطلاعات و کتابخانه ای ونیز مقالات پوستری ، بازدیدی داشتیم که منجر به گفتگو و ایجاد ارتباط علمی شد. خوشبختانه امسال از ایران 6 پوستر پذیرفته شده بود که 5 پوستر ارائه شد.

تصویر 8 – عکس پوستر برگزیده ایفلا 2018

 خوشبختانه امسال 3 ارائه شفاهی از ایران داشتیم که در روز یکشنبه 16 اگوست در جلسه "تغییر کتابخانه ها از طریق نمایه سازی ماشینی – آنالیز و دستیابی موضوعی با عنوان "درس‌های فراگرفته شده از پروژه‌های نمایه‌سازی خودکار با توجه به ویژگی‌های زبان فارسی از کتابخانه ملی ایران" که توسط سرکار خانم دکتر محبوبه قربانی و سرکار خانم فتانه ترکاشوند ارائه شد. مقاله دوم در جلسه اطلاعات سلامت  با عنوان " آموزش  سواد سلامت برای بیماران دیابتی و نقش کتابخانه های عمومی "  که توسط سرکار خانم دکتر کازرانی ارائه شد. مقاله سوم در جلسه گروه ویژه کتابخانه های کشاورزی با عنوان  " تحلیل مدل تبادل اطلاعات در بازار سنتی و مقایسه آن با مدل پیشنهادی توسعه تبادل دانش و اطلاعات در تجارت الکترونیک در بخش کشاورزی ایران " نویسندگان دکتر مهرنوش میرزایی و دکترمازیار امیر حسینی از  سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی ایران توسط سرکار خانم دکترمیرزایی ارائه شد. متاسفانه در جلسه ایشان از ایرانیان کسی حضور نداشت، شاید لازم می بود در جلسه قبل از سفر ایفلای 2018 این اخبار اطلاع رسانی می شد.

تصویر 9- جلسه ارائه مقاله توسط ایرانیان در ایفلای 2018

 یکی از برنامه های جدید ایفلا برنامه چشم انداز جهانی[10] با شعار " چشم انداز ما ، آینده ما "[11]: کتابداری قوی و متحد ، نیرو بخش جوامع باسواد، آگاه و مشارکت جو بود . بر چالش های فراروی کتابداری ، برآمده از گرایش روز افزون به جهانی سازی ، تنها با واکنش های فراگیر و جهانی کتابداری متحد می توان فائق شد ، از این روست که ایفلا طرح چشم انداز جهانی را درانداخته است تا در آینده نقشه راه کتابداری متحد را تدوین کند .تا پیش از این ، چنین ابتکاری نبود که به همه کتابداران دنیا فرصت مشارکت داده شود و هرگز قبل از این هیچ وقت کتابداران از مناطق مختلف جهان در یک گفتگوی جهانی مشارکت نداشتند . این ابتکار در سال 2017 به منظور بررسی چالش ها و فرصت های کتابداری در سراسر دنیا آغاز شد. و در سال 2018 ایفلا به بزرگترین مخزن ایده ها برای اقدامات عملی و کاربردی تبدیل شده است.

تصویر 10 – توسعه برنامه کاری چشم انداز جهانی ایفلا

 در روز 29 اگوست اعضای هیات علمی دانشگاه علامه طباطبائی به همراه هیات اعزامی کتابخانه ملی ایران با سرکار خانم دکتر سالمرون ، رئیس ایفلا ملاقات داشتیم . این ملاقات به مدت 15 دقیقه به طول انجامید و سرکار خانم دکتر سالمرون تاکید به مشارکت ایرانیان در عضویت در کمیته های تخصصی ایفلا و نیز مشارکت در پروژه چشم انداز جهانی ایفلا داشتند .

تصویر 11- جلسه با رئیس ایفلا سرکار خانم دکتر سالمرون

در روز آخر نشست‌ها با جناب آقای دکتر اصنافی و سرکار خانم دکتر پاکدامن در نشست گفتگوهای روشنگرایانه[12] شرکت کردیم. " گفتگوهای روشنایی" با هدف تسهیم دانش بین شرکت کنندگان کنفرانس، سخنرانان منتخب،  دستاوردهای نوین بین المللی و پروژه های انجمنی و ایده های جدید خود را با  حدود 5 دقیقه با دیگرشرکت کنندگان تسهیم می کردند .

روز آخر 30 اگوست به همراه جناب آقای دکتر فریبز خسروی معاون پژوهشی و اسناد کتابخانه ملی ایران ،اعضای هیات علمی و همکاران ارشد کتابخانه ملی ایران  و اعضای هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی بازدیدی از بخش های کتاب های خطی و نادر ، پردازش و سازماندهی ،کتابخانه هوشمند ، تالارهای مطالعه و نمایشگاه دائمی کتابخانه ملی مالزی، داشتیم . کتابخانه مالی مالزی از لحاظ معماری و وسعت و تنوع بخش های تخصصی قابل مقایسه با کتابخانه ملی ایران نبود . در این مسئله ایران پیشرو بوده است . رده بندی کتابخانه ، رده بندی دهدهی دیویی(DDC) بود . در فهرستنویسی از استاندارد مارک 21 استفاده می کردند و فهرستنویسی بنیادی انجام می دادند .

تصویر 12. عکس هیات همراه و بازدید کننده به همراه رئیس بخش پردازش و سازماندهی کتابخانه ملی مالزی

خدمات فیپا( فهریتنویسی پیش از انتشار) ، ISSN( شماره استاندارد بین المللی نشریات برای نشریات) و ISBN( شماره استاندارد بین المللی کتاب برای کتاب ها) در کتابخانه ملی مالزی انجام می گرفت . متاسفانه در کتابخانه ملی ایران فقط دو خدمت ( فیپا و شاپا ) ارائه می شود و شابک توسط مرکز دیگری انجام می گیرد. لذا با توجه به اینکه معمولا این 3 خدمت در اکثر کتابخانه های ملی جهان توسط کتابخانه های ملی انجام می گیرد ، ضروری است در این مسئله تامل نمود و راهکاری یافت .

تصویر13. تصویر سه خدمت فیپا، شابک و شاپا در کتابخانه ملی مالزی

در بخش کتاب های خطی و نادر ، لازم به ذکر است در سازماندهی نسخ خطی از دو رویکرد بدان توجه می شود : 1. رویکرد کتابشناسی و 2. رویکرد نسخه شناسی .

تصویر 14 - نمونه قرآن خطی در کتابخانه ملی مالزی

 با توجه به ملاحظه در فهرستگان نسخه های خطی کتابخانه ملی مالزی تاکید بر رویکرد کتابشناسی است و رویکرد نسخه شناسی توجهی نشده است که در گفتگو با مسئول مربوطه یاداوری شد که در قراردادی کردن کتابخانه ملی ایران با کتابخانه ملی مالزی ، از طریق اعزام متخصصان نسخه شناسی ایران به مالزی توجه شود و در ادامه دانشگاه علامه طباطبائی در جهت انجام هر گونه پژوهش در نسخه های خطی اعلام آمادگی نمود .

تصویر 15– عکس با مدیر بخش کتاب های خطی کتابخانه ملی مالزی

 بخش کودکان و نوجوانان که در حد یک اتاق متوسطی  با یک نمایشگر بزرگ و تعدادی تبلت رومیزی بود و تعدادی نوجوان در حال مطالعه بودند. مشخص بود که کتابخانه ملی مالزی جزو اولویت هایشان ایجاد یک کتابخانه ملی کودکان و نوجوانان نبوده است وفقط به اختصاص یک اتاق برای مطالعه بسنده کرده است.

تصویر 16- بخش کودکان و نوجوانان

در کنار آن بخش کتابخانه هوشمند[13] قرار گرفته بود. در این بخش در بالای یک صفحه نمایش بزرگ قابل لمسی، عنوان کتابخانه هوشمند ( Smart library) توجه مخاطب را جلب می کرد . در این صفحه نمایش کاربران  می توانستند از طریق آن به مطالعه مجلات و روزنامه‌ها بپردازند.

تصویر 17. کتابخانه هوشمند در کتابخانه ملی مالزی

در تالار مطالعه کتابهای الکترونیکی نیز تبلت‌هایی قرار گرفته بود که کاربران به وسیله این تبلت‌ها  می توانستند از پایگاههای اطلاعاتی اشتراکی استفاده نمایند و نیز به مطالعه کتابهای الکترونیکی  بپردازند. چیزی که در این کتابخانه توجه مخاطب را جلب می کرد خلوت بودن کتابخانه و آرامش آن بود.

تصویر 18- تبلت های رومیزی برای مطالعه کتاب های الکترونیکی

سپس به مدت 15 دقیقه ملاقاتی با سرکار خانم دکتر نفیسه احمد ، رئیس کتابخانه ملی مالزی داشتیم و با ایشان در خصوص مسائل کاری و تخصصی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی گفتگویی کوتاه داشتیم.

و بعد از ظهر 29 آگوست در اختتامیه کنگره بین المللی ایفلا شرکت کردیم. و در 30 آگوست برگزارکنندگان ایفلا  با شرکت در جلسه کمیته حرفه ای؛ و جلسه هیئت مدیره دفتر فعالیت هشتاد و چهارمین فعالیت علمی خود را بست. با آرزو در اثربخشی راهبردهای علمی متخصصان ایرانی در کمیته های راهبردی ایفلا و نیز کاربست نتایج این کنفرانس ها در فعالیت های علمی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی در ایران.، در 30 آگوست فرودگاه کوالا لامپور- مالزی به مقصد فردوگاه امام خمینی- ایران ساعت 23:30 دقیقه ترک کردیم.