تاسیس نهاد ملی کودکی؛ ضرورتی برای کودکان ایران

به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست «ضرورت تاسیس نهاد ملی کودکی»  با هدف بررسی  اهداف، وظایف و ساختارهای نهادی برای کودکان روز چهارشنبه، ۱۲ مهرماه با حضور شهرام اقبال‌زاده، نویسنده و پژوهشگر حوزه کودک و کاووس نگینی مدیر طرح نهاد ملی حمایت از کودک برگزار شد.

اقبال‌زاده با اشاره به شعری از شفیعی کدکنی «دشوارترین شکنجه این بود که ما/ یک به یک به درون خویش تبعید شدیم…» در توضیح وضعیت فعلی جامعه ایران گفت: در چنین وضعی که جامعه ما اتمی و ذره‌ای شده است، همه‌ ما حکم قطره را داریم که به درون خود محدود شده‌ایم.

او تاکید کرد که نهادهای مدنی باید رابطه‌ بین جامعه‌ مدنی و حکومت را برقرار نمایند.  وی با اشاره بر عملکرد ضعیف نهادهای مدنی، «بنیاد ملی کودکی» را طرحی بزرگ عنوان کرد که ایجاد آن نیاز به عزم ملی و مذاکره نهادهای مدنی کوچک با دولت دارد.

زنده باد زندگی، زنده باد کودکی

در ادامه کاووس نگینی طرح «نهاد ملی کودکی» را در قالب ارائه پژوهشی که  توسط یک گروه دانشگاهی در سال ۱۳۹۲ انجام شده است، معرفی کرد.

به گفته وی سوالات این طرح بر اساس SWOT در مورد ساختار نهاد ملی کودکی، چالش ها و چرایی آن، ارتباط آن با سایر نهادها و با شعار «زنده باد زندگی، زنده باد کودکی» انجام گرفته است.

نگینی  با اشاره بر اینکه این تحقیق براساس سرشماری سال۱۳۹۰  انجام شده است گفت: طبق این سرشماری 30 درصد جمعیت کشور را کودکان تشکیل می‌دهند. این رقم به خودی خود ‌ اهمیت بالای پژوهش انجام‌شده را نشان می دهد. قبلا تحقیقات ارزشمندی در حوزه انجام گرفته که طرح حاضر شامل نقد و بررسی این تحقیقات نیز است.

طبق توضیحات وی مراحل این پژوهش شامل بررسی قوانین موجود و مرتبط با کودکان، مطالعه‌ تطبیقی مسائل و نهادهای کودکی ایران با کشورهای دیگر، مصاحبه با خبرگان حوزه‌های مربوط به کودکان و صحبت با 28 متخصص حوزه کودکی و در نهایت نتایج و پیشنهادها است.

او ادامه داد: در بخش نخست این پژوهش تمامی قوانین و مقررات مرتبط با کودکان مانند تمامی قوانین مصوب قوه‌ مقننه  و تمامی پیمان‌نامه‌ ها و اسناد بین ‌المللی مربوط به کودکان مانند اعلامیه‌ حقوق کودک ژنو و کنوانسیون حقوق کودک مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

وی افزود: بخش دوم پژوهش به مطالعه‌ تطبیقی کشورهای مختلف و بررسی نوع سازمان‌های موجود و مرتبط با کودکان، ساختار این سازمان‌ها و فعالیت‌های آن ها اختصاص دارد. برای انجام آن دو کشور توسعه یافته (انگلستان و دانمارک)، یک کشور مسلمان (مصر)، یک کشور همسایه (ترکیه) و یک کشور در منطقه (هند) مورد بررسی قرار گرفته است.  در دانمارک کنسول ملی برای کودکی (دولتی) فعالیت می کند؛ در ترکیه ائتلاف ملی سازمان های غیر دولتی برای حقوق کودکان به طور بسیار موفقی فعالیت دارد  که معادل ائتلافی از اتحادیه ها و سمن های ما است؛ در مصر نهاد ملی نظارت بر حقوق کودکان (دولتی) در حال فعالیت است؛ در هند نیز کمسیون ملی حمایت از کودکان در ترویج آگاهی در مورد حقوق کودکان فعالیت های مثبتی به انجام رسانیده است.

نگینی گفت: بخش سوم طرح ملی نهاد حمایت از کودک به بررسی نهادهای مرتبط با کودکان در ایران پرداخته است. در ایران حدود 60 نهاد در حوزه کودکان در حال فعالیت است که خود همین فزونی نهاد ها از معضلات این حوزه به شمار می رود. این نهادها به چهار دسته‌ نهادهای قوه‌ مجریه، مقننه و قضائیه، نهادهای خارج از قوای سه‌گانه، نهادهای عمومی و نهادهای غیر دولتی و NGO ها تقسیم می شود. بسیاری از این نهادها چشم انداز و برنامه جامعی ندارند، کار در آن ها به صورت روزمره و کارمندی انجام می گیرد و گاه حتی از وجود هم بی خبر هستند و مشارکت یا همکاری با یکدیگر ندارند. برای مثال کمسیون های مختلفی در قوه مقننه و مجلس شورای اسلامی وجود دارد که لایحه حقوق کودک و نوجوان را پی گیری می کنند و حدود 10 سال است که به سرانجام نرسانیده اند. مجمع حقوق کودکی نیز یکی از گروه هایی است که توسط وزارت دادگستری به عنوان تنها مرجع حقوق کودکان فعالیت می کند. همچنین از سال 1386 که شهرداری تهران را به عنوان «شهر دوستدار کودک» معرفی کرده است تا به امروز حتی یک آیین نامه را هم نتوانسته است به تصویب برساند.

نگینی با انتقاد از پراکندگی NGO های مختلف و تشکیل آن ها بدون مطالعه قبلی، نبود یک قانون جامع برای حمایت از کودکان، حقوق مغفول مانده‌ کودکان در ایران، نبود یک مرجع هماهنگ ‌کننده،  عدم حضور NGO ها در بخش نظارتی و ناهماهنگی میان NGO ها  را از چالش ‌های مهم این حوزه برشمرد.

 به گفته او برای مثال در زمینه‌ روانشناسی تنها یک NGO داریم و در زمینه‌ ازدواج کودکان هیچ NGO ای نداریم، این در حالی است که ۲۲ NGO در حوزه‌ آموزش کودکان فعالیت می‌کنند.

نگینی با تاکید بر اینکه بر اساس این تحقیق مرجع ملی کودکی که در سال 1391 تشکیل شده است بهترین نهاد در حوزه کودکی است، ادامه داد: در فصل چهارم این طرح با هدف بررسی نظرات اندیشمندان و متخصصان این حوزه، با ۲۸ نفر از صاحب ‌نظران و خبرگان در حوزه‌های مختلفی همچون ادب، هنر، بهداشت و رسانه گفت‌ و گو شده است. بر اساس نتیجه این گفت و گو ها همه‌ مصاحبه ‌شوندگان بر ضرورت تشکیل این نهاد تاکید داشتند و بر نقش نهاد در سه حوزه‌ سیاستگذاری، هماهنگی و نظارت تاکید کرده اند.  همچنین آن ها تاکید کردند که این نهاد باید فراقوه ‌ای و شامل نهادهای غیر دولتی و دولتی (با تاکید بر نهادهای غیر دولتی) باشد، منبع تامین مالی آن مشخص شود که شامل بودجه دولتی و کمک های مردمی است، برای تشکیل آن قانونی تصویب شود که ضمانت اجرایی داشته باشد؛ همچنین باید کودکان در نهاد مشارکت فعال داشته باشند. این تحقیق چند نهاد فراقوه ای را نیز مورد بررسی قرار داده است.

طبق توضیحات وی فصل پایانی پژوهش به توضیح ساختار نهاد پرداخته است. ساختار نهاد شامل شورای عالی، دبیرخانه، کمیسیون‌ های سیاستگذاری، هماهنگی و نظارت است.  وجود رابط‌ هایی بین نهاد، قوای سه‌گانه و سازمان ‌های دولتی و غیر دولتی ضروری است. ریاست ساختار شورا باید شخصیتی رسمی و معتبر همچون رییس جمهور باشد که قدرت اجرایی و نظارت دارد. ۲۰ نفر از اعضای شورای ۲7 نفره‌ نهاد را افراد غیر دولتی (۹ عضو از NGO ها) تشکیل می‌دهند. اعضای شورای عالی شامل رئیس جمهور، یک نفر از وزارت کشور، دو نفر از وزارت آموزش و پرورش، یک نفر از وزارت علوم، یک نفر از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دو نفر از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می شود. وظیفه رئیس جمهور هم انتصاب نایب رئیس شورا، ابلاغ سیاست ها و بازخواست از سازمانی است که همکاری احسن نداشته باشد.

او وظیفه دبیرخانه را برنامه ریزی برای تشکیل جلسات و دعوت از اعضا و مدعوین و انجام نامه نگاری های رسمی با سازمان ها عنوان کرد. وی با انتقاد از عدم وجود  بانک اطلاعات کودکی، بر ایجاد بستری برای دخیره اطلاعات فعالیت های انجام گرفته تاکید نمود.

طبق توضیحات وی نحوه تامین مالی نهاد، ردیف بودجه مستقل و کمک های اشخاص حقیق و حقوقی است و پاسخگویی آن از طریق ارائه گزارش عملکرد سالانه به مجلس شورای اسلامی صورت می گیرد. کودکان نیز از طریق مشارکت عضو مجلس دانش آموزی در امور کمسیون سیاستگذاری، سازمان دانش آموزی، بسیج دانش آموزی، اتحادیه انجمن های اسلامی دانش آموزی و نمایندگانی از کودکان تحت حمایت بهزیستی حضور دارند.

نگینی در پایان توضیح داد که برای تاسیس و اجرایی کردن چنین طرح گسترده‌ای زمان زیادی لازم است. به همین دلیل پیشنهادهای جایگزین برای آن مطرح شد که مهم‌ترین آن ‌ها را می‌توان در چهار گروه خلاصه کرد: تشکیل و تعامل با بانک اطلاعاتی کودکان،  تشکیل اتحادیه (شبکه) سمن‌های کودک، ایجاد مرکز مطالعات تخصصی کودکان و تشکیل سازمان منطقه‌ای حمایت از کودکان.

در ادامه شهرام اقبال‌زاده  فاصله گرفتن از نگاه خشک آکادمیک و توجه بر نگاه انسانی و عاطفی و منافع کودکان را از نقاط مثبت این تحقیق دانست.

او کودک را دارای همه جنبه های زیستی، روانی و سیاسی تعریف کرد و با اشاره بر وجود 3 میلیون کودک محروم از تحصیل و 12 هزار کودک کارتن خواب در تهران از عدم تامین غذا و مسکن سالم و حق تحصیل این کودکان انتقاد کرد و برخورداری از درآمد نفت و هوای سالم را حق مسلم کودکان برشمرد.

او با اشاره بر فعالیت های زنده یاد توران میر هادی، از فعالیت های شورای کتاب کودک و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان تقدیر نمود.

به نظر اقبال زاده قدم بعدی در اجرایی کردن طرح بنیاد ملی کودکی، تشکیل اتحادیه است. برای این کار باید فراخوانی داده شود و از نهادهای مرتبط و NGO ها دعوت شود  تا در تعامل با دولت (و نه تقابل با آن) در راه ایجاد این نهاد همفکری کنند.

او حوزه کودک را به دلیل نداشتن قدرت اقتصادی و سیاسی حوزه ای عنوان کرد که دولت نباید مخالفتی با آن داشته باشد و اظهار امیدواری کرد که دولت در اجرایی شدن طرح «تشکیل نهاد ملی کودکی» همکاری کند.