​ نقد و نوشتن از مهم ترین وجوه عقلانیت آدمی است

به گزارش خبرنگار لیزنا آیین اختتامیه پانزدهمین دوره جشنواره نقد کتاب با حضور محسن جوادی؛ معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیکنام حسینی پور؛ مدیرعامل موسسه خانه کتاب، سیدحسن اردکانی؛ دبیر علمی پانزدهمین دوره جشنواره نقد کتاب و محمدرضا زائری؛ عضو هیات مدیره موسسه خانه کتاب در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سخنانی نقد و نوشتن را از مهم ترین وجوه عقلانیت آدمی دانست و به تعریف عقلانیت در متون فلسفی توجه پرداخت و گفت: عقلانیت آدمی دو وجه دارد؛ جستن و بیان حقیقت و همچنین طراحی و ایده  پردازی برای تغییر آنچه که هست. نوشتن بر این دو محور می تواند ظهور پیدا کند و نقد مسیر نویسنده است یا اندیشه  ها یا ایده ها که بر مبنای خوب و بدها صورت می گیرد که یعنی طرح ارائه شده خوب است یا نه.

 محسن جوادی افزود: مدل دیگر آن نقد کُنش نویسنده است. این کنش می تواند ارزیابی اخلاقی شود. یعنی نویسنده سرقت ادبی کرده یا جعل کرده یا تحریف و غیره.

او گفت: انواع نقد نباید خلط شود. اینکه نگاه و نیتی بد نسبت به نویسنده داریم دلیلی باشد بر اینکه نوشته هایش را بد بدانیم و یا بر عکس، درست نیست. به نظر می رسد خلط این دو نوع نقد آسیب هایی را وارد کرده است. اگر نقد راه خود را پیش نگیرد (با توجه به اینکه خود نیز زمینه اشکال دارد و اقبال نسبت به نقد نیست) جریانی اشتباه و نوعی مغالطه ایجاد می شود. بنابراین با روشن شدن ضوابط نقد، نقدی روشن تر خواهیم داشت.

 جوادی ناقد را مکمل حقیقت جویی نویسنده عنوان کرد و اعتبار دانش را در نقد و بی توجهی به تمرین برای پذیرش نقد را دلیل واکنش های ناشی از غرور ذاتی انسان در مقابل نقد دانست.

خانه کتاب از ایجاد انجمن منتقدان کتاب حمایت می کند

نیکنام حسینی پور، مدیرعامل خانه کتاب بیان کرد: هرکتابی که چاپ می شود خوانندگان و منتقدانی دارد و گاهی یک کتاب مورد اقبال صاحب نظران قرار می گیرد و دیدگاه های خود را نسبت به آن در قالب نقد شفاهی و یا مکتوب عرضه می کنند. البته گاهی افراد بدون اینکه کتابی را بخوانند شروع به نقد آن می کنند در حالیکه در حوزه نقد کتاب باید به اهداف، روش، و استفاده از مرجع لازم و کافی و سازمان کتاب توجه شود.

 او در ادامه مطلبی از پرویز ناتل خانلری خواند: «هر نویسنده ای و شاعری حق دارد که هر چه دلش می  خواهد بنویسد و در کشوی میزش یا طاقچه خانه اش بگذارد و در مقام مقایسه هم خودش را بالاتر از حافظ و سعدی بداند و تا زمان  که کارش را به بازار عرضه نکرده، کسی نمی تواند چیزی درباره آن بگوید. اما وقتی که نویسنده از عالم لاهوت به دنیای ناسوت فرود آمد و افکار گرانبار خود را به مرکب چاپ آلوده کرد با خواننده سروکار پیدا می  کند. و آن وقت خواننده حق دارد که خوشش بیاید یا نیاید. چون وقتی که کتابی را چاپ و منتشر کرد و کالای خود را به بازار برده است  «هرکه شیرینی فروشد مشتری بر وی بجوشد» و خوانندگان بر این کالا ارزش گذاری می کنند. منتقد در عالم ادب و هنر مثل رهگذر فضولی است که در معامله خواننده و نویسنده دخالت می  کند و اگر از چیزی خوشش نمی آید باید اول میزان و مقیاسی به دست بیاورد و آن وقت به سنجش کالای ذوق و اندیشه نویسندگان بپردازد.»

حسینی پور نقد را به معنای تحلیل و تفکیک آثار سره از ناسره و نه به معنای عیب جویی دانست که باید دور از غرض  ورزی و همراه با انصاف و اعتدال باشد و چگونگی مضامین کتاب و ارزش آن را چنانکه هست نمایان سازد.

او با بیان اینکه اولین انتظار از منتقد بی غرضی در نقد است افزود: در اینکه چرا نقد در جامعه ما رونق نمی گیرد بلکه این مدح است رواج دارد، باید شرایط اجتماعی جامعه و علل تاریخی را در نظر گرفت. بسیاری از نویسندگان ما تاب و تحمل نقد را ندارند و در میان ایرانیان فرهنگ مدارا هنوز جایگاه خوبی نیافته و حتی در میان نخبگان نیز نقد هنوز نهادینه نشده است.

او تاکید کرد: نقد تحلیل یک اندیشه است برای شناخت، نه فقط ضعف و قبح یک اثر بلکه قوت و حسن هر اثر هم باید دیده شود. امروز نقد کتاب ضرورتش بیشتر احساس می شود.

به گفته مدیر عامل خانه کتاب: از مهم ترین فواید نقد کتاب مقابله با کتاب سازی و آشفتگی بازار نشر و تکثیرهای غیرقانونی و ترجمه های کپی و نامفهوم و ارج نهادن به آثار نیکو و بی ارجی آثار نامطلوب است تا بتواند از هرج و مرج علمی و آشفتگی بازار نشر بکاهد.

وی در ادامه پیشنهاد داد تا انجمن منتقدان کتاب مانند انجمن منتقدان فیلم ایجاد شود و گفت که خانه کتاب از این انجمن حمایت خواهد کرد.

به گفته حسینی پور خانه کتاب تاکنون از حدود 250 نفر از منتقدان برجسته ایران زمین تقدیر کرده  و مقالات ارزشمند و منتقدانه آن ها را به جامعه علمی و ادبی معرفی نموده است.

 نقد کردن بخشی از فرایند دانش ورزی است

حجت الاسلام والمسلمین سیدحسن اردکانی، دبیر علمی این دوره از جشنواره نقد کتاب نیز در سخنانی دلیل تأخیر در برگزاری اختتامیه جشنواره  را مشکلات مالی عنوان نمود و از همراهی خانه کتاب و معاونت فرهنگی وزارت ارشاد در کمک به برگزاری آن قدردانی کرد.

 اردکانی در ادامه سخنان خود مشکلات حوزه نقد و خصومت ورزی نسبت به ناقدان را  مشکلی جهانی توصیف کرد. 

او با آزارنده خواندن نقد گفت: ناقدان متهم می شوند به اینکه اثری را نخوانده نقد می کنند ولی اگر 10 بار هم یک اثر را بخوانند باز هم متهم خواهند شد به اینکه به دنبال عیب جویی بوده اند.

وی با تاکید بر اینکه ناقد نباید کار را بر واکنش نویسنده مشروط کند افزود: نقد کردن بخشی از فرایند دانش ورزی است. برای علم ورزی باید وارد میدان جنگ شد و جنگ باید، جنگ حرف با حرف باشد نه فرد با فرد. ناقد باید موضع خود را در جریان نقد ابراز کند.

 او در پایان سخنان خود نقد را لذت بخش توصیف کرد و تاکید کرد  که نباید از نقادی ترسید.

نقد تمدن ساز است

 محمدرضا زائری تقویت جریان نقد و رونق بازار نقد را راهبرد آینده برای جمهوری اسلامی و راهی برای دوری از اتهام بسته بودن فضا، ممیزی و  همراهی با جریان آزاد اطلاعات دانست و گفت:صد سال آینده همه چیز تغییر خواهد کرد. 40 سال تجربه انقلاب اسلامی را پشت سر گذاشته ایم و عقل اقتضاء می کند برای صدسال آینده برنامه ریزی متفاوتی داشته باشیم.

او با تاکید بر لزوم بازنگری در جریان ممیزی کتاب، ادامه داد: بدون تردید ممیزی کتاب با وضعیت فعلی جوابگو نخواهد بود. کتاب هایی که مجوز نشر نمی گیرند، در بیشتر کتابفروشی های ما قابل دسترسی اند و حتی نسخه های پی دی اف این کتاب ها به راحتی در دسترس است. فیلترینگ و انتشار پارازیت برای جلوگیری از تماشای شبکه های ماهواره ای و همچنین ممیزی جواب نداده است. مخاطب باید در مقابل شبکه های تلوزیونی گزینش گر باشد چون نمی توان جلوی انتشار اطلاعات را گرفت.

  زائری در ادامه با بیان احادیثی از اسلام تاکید کرد: اساسا اسلام از مخاطب انتظار دارد فعال باشد نه منفعل. این موضوع طی 40 سال گذشته مورد غفلت قرار گرفته است و ما خواستیم که قیم مخاطب باشیم. خواستیم بگوییم، مخاطب، چه چیز بشنود و چه چیز نشنود، چه چیزی را نگاه کند و چه چیزی را نگاه نکند، چه محتوایی را بخواند و چه محتوایی را نخواند!

او بیان کرد: به عنوان یک طلبه کوچک فکر می کنم حتی استادان من در حوزه فقاهت، باید نگاهشان درباره کتاب های ضاله را بازنگری کنند. روزگار عوض شده، مفاهیم و اقتضائات تغییر کرده اند.

زائری راهبرد جمهوری اسلامی ایران را آموزش سواد رسانه ای و تربیت مخاطبانی دانست که در مواجه با شبکه ماهواره بتواند گزینش گر باشند چراکه سیاست گذار نمی تواند مانع انتشار محتوا و انتشار اطلاعات شود.

وی افزود: اسلام مخاطبی را می خواهد که در هرجای عالم و جلوی هر چیزی که قرار گرفت گزینش کند و نقد می تواند این مخاطب را تربیت کند. مخاطبی که هیچ گاه نقد ندیده و هرچه ارایه شده را به عنوان وحی منزل تلقی و قبول کرده طبیعی است که به عنوان یک مخاطب فعال تعریف نخواهد شد و به مخاطبی منفعل و به اصطلاح بی دست و پا تبدیل می شود.

 او نقد را برترین نوع توجه به یک اثر عنوان و تاکید کرد که مشورت و ارتباط دوسویه بر دانش افراد می افزاید. به تعبیر او نقد نکردن به معنای بی اعتنایی به اثر است و هیچ هنرمند و نویسنده ای بی اعتنایی به اثر خود را نمی پسندد.

زائری گفت: نقد کامل کننده کتاب است و یک اثر بدون نقد مانند مجموعه ای است که مجلدهای دیگر آن منتشر نشده. نقد ابعاد پنهان و مفاهیم را بیان می کند و نسبت کتاب و مفاهیم را در یک سپهر معرفتی کامل تر نشان می دهد.

 زائری در ادامه به تاثیر نقد در رونق بازار کتاب اشاره کرد و گفت: طی سال های گذشته برای رونق کتابخوانی با تزریق یارانه به کتابفروشی ها و یا ناشران و برگزاری نمایشگاه ها و غیره تلاش شده است در حالی که شاید موثرتر از این روش ها رونق بازار نقد است.

او نبود فضای نقد را بلای حوزه های علمیه و جریان دینی ما دانست. به گفته وی علمای دینی هرگونه نقد را توهین به حساب آوردند و به تایید گفته هایشان عادت کردند در حالی که در اوایل انقلاب با صدای بلند از آنها سوال می شد. با بسته شدن فضای نقد نخستین کسی که ضرر کرد حوزویان بودند.

او نبود نقد را یکی از دلایل ایجاد موج کم سوادی در جامعه عنوان کرد و توضیح داد: هرچند تحولات اجتماعی ازجمله جهانی شدن و عوامل مختلف اقتصادی و سیاسی در ایجاد جمعیت بی سواد موثر هستند اما یکی از مهم ترین عوامل گسترش کم سوادی و سطحی شدن و همچنین پایین آمدن سطوح علمی و محافل فکری، اندیشه ای و دینی، بی توجهی به نقد است.

او نقد را مانند ورزش جسمی توصیف کرد و گفت: هرچند در ظاهر نبود نقد خوب است ولی با اینکار در حقیقت خود را از بین بردیم.

زائری ادامه داد: تحمل تفاوت بین روحانی و روحانی نما را نشان می دهد. امروز تحمل ها کم شده است.اگر به جای نگاه کوتاه مدت، نگاهی 500 ساله داشته باشیم می فهمیم نقد تمدن ساز است. شاید بی توجهی به تقویت تحمل در کوتاه مدت خطرناک نباشد اما با یک نگاه تمدنی و پانصدساله نقد را با اهمیت می دانیم. نقد آینده ما را بیمه می کند و باید در آینده پاسخگو باشیم. ما به فرزندان آینده مدیون هستیم. آیندگان کارنامه ما را خواهند دید و کسانی که امروز جریان نقد را رونق می دهند کسانی هستند که 500 سال آینده سربلند خواهند بود.

در پایان این مراسم از برگزیدگان جشنواره تقدیر شد:

1: کلیات

اثر برگزیده

«بررسی و نقد کتاب روش شناسی تحقیقات کیفی»، مصطفی همدانی، پژوهشنامه انتقادی متون، ش 45، خرداد و تیر 1396.

2:کلیات -  فهرست نویسی و نسخ خطی

اثر برگزیده

«ناگفته هایی درباره مجلدی از فهارس مجلس: نقد فهرست نسخه های خطی مجلس، ج 45»، جواد بشری، آینه پژوهش، ش167و168، آذر و اسفند 1396.

3:فلسفه، کلام و عرفان - فلسفه

اثر شایسته تقدیر

«معرفی و بررسی نقادانۀ کتاب فلسفۀ ریاضیات براون»، حسین بیات، فرهنگ و اندیشه ریاضی، ش60، بهار و تابستان 1396.

4: فلسفه، کلام و عرفان – فلسفه

اثر شایسته تقدیر

«بررسی و نقد کتاب تاریخ فلسفه راتلج»، سیدمصطفی شهرآیینی، پژوهشنامه انتقادی متون، ش5، آذر و دی 1396.

5: علوم تربیتی و روانشناسی

اثر شایسته تقدیر

«نقدی بر کتاب آموزش و پرورش تطبیقی: رویکردها، روش ها و اصول»، عباس معدن دار آرانی، پژوهشنامه انتقادی متون، ش6، آذر 1396.

6: دین - کلیات اسلام

اثر شایسته تقدیر

«بررسی و نقد کتاب از علم سکولار تا علم دینی»، خسرو باقری نوع پرست، پژوهشنامه انتقادی متون، ش2، خرداد و تیر 1396.

7:دین - قرآن و حدیث

اثر شایسته تقدیر

«توحید مفضل بن عمر جعفی در ترازوی نقد»، هادی نصیری و محمدعلی صالحی، کتاب قیم، ش16، بهار و تابستان 1396 .

 8:دین - فقه و حقوق

اثر شایسته تقدیر

«دین حداقلی: نقدی بر کتاب جایگاه تشریع، شورا و بیعت در فقه و حقوق اسلامی»، عابدین مؤمنی، فصلنامه نقدکتاب فقه و حقوق، ش9و10، بهار و تابستان 1396.

9:دین - اخلاق

اثر شایسته تقدیر

«چرا مترجم و ناشر خوب بودن دشوار است؟»، امیرحسین خداپرست، فصلنامه نقدکتاب اخلاق، علوم تربیتی و روانشناسی، ش6و7، تابستان و پاییز 1395.

10:علوم اجتماعی

اثر برگزیده

«ای. پی. تامپسون و تکوین طبقه کارگر در انگلستان»، سید هاشم آقاجری، نگاه نو، ش114، تابستان 1396.

 11:علوم اجتماعی- علوم سیاسی

اثر شایسته تقدیر

«پرتویی نو بر اندیشه سیاسی اسلام: نقدکتاب تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام»، عباس خلجی، پژوهشنامه انتقادی متون، ش8، بهمن 1396.

12:علوم اجتماعی- اقتصاد

اثر شایسته تقدیر

«بررسی و نقد کتاب اقتصاد از نگاهی دیگر»، وحید مقدم و هادی امیری، پژوهشنامه انتقادی متون، ش9، اسفند 1396.

13: هنر

اثر شایسته تقدیر

«نقد و بررسی کتاب بنیان های نظری و عملی موسیقی فیلم با رویکرد سینمای کشورهای اسلامی»، حمید عسکری رابری، پژوهشنامه انتقادی متون، ش4، مهر و آبان 1396.

14:ادبیات- نقد ادبی

اثر شایسته تقدیر

«نقد درسنامه های سبک شناسی و پیشنهاد دو درس سبک پژوهی و سبک ورزی در رشته ادبیات فارسی»، محمود فتوحی رودمعجنی، ادبیات پارسی معاصر، ش1، بهار 1396.

15: ادبیات- متون کهن

اثر برگزیده

«این طبل بلندبانگِ در باطن هیچ: معرفی و نقد لطائف التفسیر درواجکی»، حمیدرضا سلمانی، فصلنامه نقدکتاب ادبیات، ش11، پاییز1396.

 16:ادبیات داستانی

اثر شایسته تقدیر

«نقدی ساختگرایانه بر تقابل های معنایی رمان گلاب خانم اثر قاسمعلی فراست، پوران علیپور»، ادبیات پایداری، ش17، پاییز و زمستان 1396.

17: تاریخ و جغرافیا- تاریخ

اثر شایسته تقدیر

«هَفَوات و سَرقات: پژوهش نامه یا پژوهش نما؟ نگاهی انتقادی به کتاب نگاهی به تاریخ تفکر امامیه از آغاز تا ظهور صفویه»، حمید عطایی نظری، آینه پژوهش، ش165، مرداد و شهریور 1396.

 18:تاریخ و جغرافیا- تاریخ علم

اثر برگزیده

«آیا علوم طبیعی در تمدن اسلامی برگرفته از اسلام بود؟ نقد و بررسی کتاب شکل گیری علم اسلامی»، امیرمحمد گمینی و فاطمه کیقبادی، فصلنامه نقد کتاب کلام، فلسفه و عرفان، ش15 و16، پاییز و زمستان 1396.

19:کودک و نوجوان

اثر برگزیده

«یک روایت چند صدا، بررسی شیوه های گفتگومندی و چندصدایی در رمان لالایی برای دختر مرده»، امین ایزدپناه، مطالعات ادبیات کودک، ش15، بهار و تابستان 1396.

بخش ویژه:

الف)نشریه شایسته تقدیر:

در این بخش فصلنامه پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی ( با احترام و یاد بود مدیرمسئول و سردبیر پیشین زنده یاد احمد احمدی و تقدیر از مدیرمسئول فعلی محمد ذبیحی و سردبیر زهرا ابوالحسنی) به عنوان نشریه شایسته تقدیر انتخاب شد.

ب) فعالان عرصه نقد کتاب :

در این بخش از علی رجب زاده به سبب برگزاری جلسات متداوم جمعه های پردیس کتاب در پردیس کتابفروشی امام مشهد تقدیر شد.