به کتابدار بودن خود افتخار کنید

 لیزنا در گفتگویی صمیمانه با اساتید علم اطلاعات و دانش‌شناسی، از ایشان درباره زندگی کاری و شغلی‌شان در رشته پرسیده است و اینکه چه توصیه ای برای دانشجویان علم اطلاعات و دانش شناسی دارند.

گفتگو با دکتر عبدالحسین فرج پهلو، استاد دانشگاه شهید چمران اهواز را درادامه میخوانید:

لطفا خودتان را به صورت کامل معرفی کنید و شرح حال مختصری از خود را بیان نمایید.

عبدالحسین فرج پهلو هستم. متولد اول مهرماه 1330 در اهواز.

تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در اهواز گذراندم ولی تحصیلات عالی را هم در مقطع کارشناسی و هم کارشناسی ارشد به ترتیب در مدرسه عالی بازرگانی تهران (علامه طباطبایی فعلی) و دانشگاه تهران، در تهران گذراندم. گفتنی است که رشته تحصیلی من در مقطع لیسانس مدیریت بازرگانی بود و پس از اتمام این دوره در سال 1354، برای انجام خدمت نظام وظیفه، اعزام شده و در رسته سپاه دانش آن زمان خدمت خود را در منطقه خرمشهر به پایان رساندم.

در حال حاضر، با داشتن 40 سال سابقه خدمت، به عنوان استاد گروه علم اطلاعات و دانش شناسی در دانشگاه شهید چمران اهواز مشغول خدمت هستم.

چگونگی ورود به حوزه کتابداری و ادامه تحصیل تا مقطع دکتری را تعریف نمایید.

در آذرماه 1356، پس از پایان خدمت نظام وظیفه، ضمن این که در جستجوی شغل مناسبی بودم، به توصیه یکی از دوستان در آزمون ورودی کارشناسی ارشد کتابداری دانشگاه جندیشاپور اهواز شرکت کردم که خوشبختانه موفق شدم مراحل کتبی و مصاحبه را که به زبان انگلیسی بود با موفقیت بگذرانم و از بهمن ماه همان سال رسما و عملا تحصیل در این مقطع را شروع کرده و یک نیمسال را نیز به پایان برسانم. در این اثناء ابتدا به عنوان کار دانشجویی و سپس به عنوان کتابدار قراردادی و نیز پیمانی به کار در کتابخانه مرکزی دانشگاه مشغول شدم. اما آغاز نیمسال تحصیلی بعد مصادف شد با شروع تظاهرات و راهپیمایی ها و همه گیر شدن سریع نهضت و بلافاصله رخدادهای انقلاب و تعطیلی دانشگاه و سقوط سلطنت پهلوی و پیروزی انقلاب و لاجرم خروج افراد خارجی و در نتیجه انحلال بعضی از رشته­ ها مانند کتابداری که به اساتید خارجی متکی بودند. لیکن پس از بازگشایی دانشگاه ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با پیگیری هایی که به عمل آمده، برای ادامه تحصیل به دانشگاه تهران معرفی و مامور شدم و مابقی کلاسهای خود در مقطع فوق لیسانس علوم کتابداری را در آن دانشگاه گذراندم. اما این بار، هم زمان با پایان کلاس ها، انقلاب فرهنگی آغاز شد و دانشگاه ها به مدت سه سال تعطیل شدند. در همین اوان، تنها کاری که توانستم انجام دهم این بود که با مشورت سرکار خانم نوش آفرین انصاری که در آن زمان مدیر گروه بودند، پروپوزال پایان نامه خود را به تصویب رسانده و با راهنمایی استاد فقید سرکار خانم میرهادی موضوع رساله ام مشخص شد.

در طول تعطیلی دوران انقلاب فرهنگی، این فرصت را داشتم که عملا کار رساله را به انجام برسانم و پس از بازگشایی مجدد دانشگاه، آن را به گروه تحویل داده و به تأیید برسانم. در این اثناء از شهریور سال 1359 که کلاسهایم تمام شده و به اهواز برگشتم، جنگ تحمیلی هم شروع شده بود. ضمنا با اتمام دوره ماموریت تحصیلی، من مجددا به کار خود در کتابخانه مرکزی دانشگاه جندیشاپور برگشتم و پس از اندک زمانی به عنوان مسئول بخش اسناد و مدارک این کتابخانه به کار خود ادامه دادم. پس از دریافت مدرک فوق لیسانس، برای تبدیل وضعیت به هیأت علمی با مرتبه مربی اقدام کرده و در گروه کتابداری آن زمان که پس از انقلاب تازه بازگشایی شده بود مشغول تدریس شدم. و اما تقاضای من برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری مدتها مسکوت ماند به طوریکه عملاً بین اتمام کارشناسی ارشد و شروع دکتری در دانشگاه نیوساوث ویلز استرالیا در بهمن 1369، عملا 7 سال طول کشید. دوره دکتری را نیز در سال 1373 به پایان رساندم و عملا از نیمسال تحصیلی اول این سال مجددا به کار برگشته و به عنوان استادیار خدمات خود را ادامه دادم.

به نظر شما ادامه تحصیل در ایران بهتر است یا خارج از ایران؟

از نظر من، بستگی دارد به رشته و اهداف تحصیلی فرد. امروزه خوشبختانه در بسیاری از رشته ها از جمله علم اطلاعات و دانش شناسی (کتابداری سابق) شرایط تحصیل در مقطع دکتری در بعضی از دانشگاه ها از جمله دانشگاه شهید چمران، دانشگاه فردوسی مشهد، و دانشگاه­های شیراز، تهران و اصفهان فراهم است. شاید در بعضی از رشته های نو لازم باشد داوطلبان دوره های دکتری به دانشگاه های پیشرفته در خارج از کشور اعزام شوند. البته ناگفته نماند که از نظر اینجانب به جهت ایجاد امکان مطالعات گسترده تر و کسب بینش عمیق تر و جامع تر در سطح بین­ المللی، ضمن تحصیل در داخل، خیلی مفید خواهد بود که دانشجو یک دوره کوتاه مدت را نیز به یکی از دانشگاه های پیشرفته خارجی اعزام شود تا با بهره گیری از امکانات تحصیلی و مطالعاتی در آنجا، فرصت بیابد دید خود را در زمینه ای که کار می کند وسیعتر و عمیق تر نماید.

لطفا حوزه پژوهشی خود را برای خوانندگان توضیح دهید.

اینجانب چه در دوران تحصیلات تکمیلی خود و چه در عرصه عمل، در وهله اول سعی کرده ام اتصال خودم را به پیشینه مدیریتی مقطع کارشناسی حفظ نمایم. این است که به عنوان مثال، رساله دکتری خودم را در موضوع برنامه ریزی راهبردی در کتابخانه های دانشگاهی انجام دادم. همچنین، اینجانب تا کنون در مجموع حدود 20 سال در سمت های مدیریتی کتابخانه، از کتابخانه دانشکده ای تا کتابخانه مرکزی خدمت کرده ام که زمان های پیش از اعزام به خارج و پس از آن را در بر می گیرد. 

بجز مدیریت کتابخانه ها، از علاقمندی­‌های دیگر من، می­‌توان به مدیریت کیفیت، مدیریت دانش، فناوری­‌های اطلاعاتی و کاربردهای آن ها در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی اشاره کرد.

چه توصیه‌ای برای کسانی که در این رشته تحصیل می­کنند، دارید؟

پیش از هر چیز به کسانی که در این رشته به تحصیل اشتغال دارند توصیه می­کنم که ارزش خود و رشته خود را بشناسند و قدر آن را بدانند. متاسفانه در جامعه به دلیل نا آشنایی با این رشته، تصورات نادرستی بین افراد رایج است. اگر دانشجویان عزیز به این تصورات و دیدگاه ها توجه کنند چه بسا گرفتار مشکل خود کم بینی و از بین رفتن اعتماد به نفس شوند. در صورتی که یقین بدانند که رشته علم اطلاعات و دانش شناسی حوزه بسیار گسترده ای است که هر لحظه اتفاقات تازه ای در آن رخ می دهد و موضوعات نوینی سر بر می آورند. اگر فقط به اطراف خود و به آنچه که در محدوده کشور رخ می دهد بسنده نکرده و مطالعات خود را گسترده کرده و با رخدادهای این رشته در جهان آشنا شویم، خواهیم دید که زمینه های رشد در این رشته و در شاخه های مختلف آن مانند مدیریت کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، علم سنجی، مدیریت اطلاعات، مدیریت دانش و غیره به قدری متنوع و گسترده است که به طور یقین هر کسی به راحتی می­ تواند هم از نظر  علمی و هم از نظر علایق فردی به راحتی زمینه و جایگاه رضایت بخشی برای خود بیابد.

توصیه دیگر من این است که هدفمند باشند و برنامه های خود را با جدیت دنبال کنند. نباید اوقات را خدای نکرده سرسری گذراند.  جدی گرفتن برنامه های تحصیلی خود باعث می شود که اعتماد به نفس نیز افزایش یابد و توان فکری و تصمیم گیری نیز بالاتر رود و فرد برای ورود به مراحل بعدی زندگی و قبول مسئولیت آمادگی بیشتری داشته باشد. بدیهی است که چنین افرادی شانس بیشتری هم برای استخدام و اشتغال خواهند داشت، و در طول زمان اشتغال نیز خواهند توانست مدارج پیشرفت را با سرعت و سهولت بیشتری طی کنند.

سخن پایانی شما برای کتابداران

اولاً، به کتابدار بودن خود افتخار کنید. من معتقدم که هرکسی فرصت و سعادت کتابدار بودن را پیدا نمی‌­کند. به عبارت دیگر، هرکسی که مورد لطف خداوند باشد کتابدار می­ شود تا عمری را در این حوزه و در فضای مقدس کتابخانه به سر برد و خدمت کند. از نظر حرف‌ه­ای و شخصی نیز برای ورود به این رشته و موفق بودن در آن، فرد می بایست علاوه بر دانسته های تخصصی و مهارت­‌های لازم، از نظر فردی و شخصیتی نیز دارای خصوصیات ویژه‌­ای باشد؛شرافت انسانی، هوشمندی، اعتماد به نفس، روحیه خدمت به هم نوعان، روحیه مشارکت، مهربانی و صداقت بعضی از این ویژگی‌­ها هستند.

ثانیاً، قدر لحظات خود را بدانید؛ به ویژه تا زمانی که نیرو و توان کافی در بدن دارید به سعی و تلاش خود ادامه دهید و از سختی­ ها و چالش­ ها نهراسید. هرقدر بیشتر تلاش کنید موفق ­تر خواهید بود. در این رابطه این بیت شعر را که از مرحوم علامه جعفری به نقل از استادش شیخ مرتضی طالقانی شنیده ام، هیچگاه فراموش نمی ­کنم و همواره در ذهن دارم که:

تا رسد دستت به خود شو کارگر                      چون فتی از پای خواهی زد به سر