پیوستن به کنوانسیون برن تنها راه حل برای مسأله حق مولف نیست!

انجمن صنفی کارگری شهر تهران با هدف حفظ حقوق و منافع مشروع و قانونی و بهبود وضع اقتصادی مترجمان تاسیس شده است. این انجمن در اواخر سال 1303 تشکیل شد و نخستین انجمن صنفی مترجمان ایران تحت مجوز وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی محسوب می شود.

محمدرضا اربابی، رییس انجمن صنفی مترجمان شهر تهران در رابطه با اقدامات و پشتیبانی های انجمن از مترجمین توضیح داد.

نظر کلی انجمن صنفی مترجمان شهر تهران در مورد رعایت حق مالف از جانب مترجمان کتاب های خارجی و همچنین رعایت حق مالف در جهت حفظ منافع مترجمین کتاب ها در ایران چیست؟

موضوع حق مولف از چند جنبه قابل بررسی است. یکی از اثرات رعایت حق مولف، جلوگیری از ترجمه های موازی و همچنین ترجمه های مکرر بدون منطق است. وقتی صاحب اثری حق ترجمه و نشر اثر خود را به مترجمی در ایران واگذار می کند، در صورت رعایت حق مولف، مترجم دیگری حق ترجمه و نشر اثر را ندارد. ترجمه های موازی یکی از نقاط ضعف ترجمه و نشر کشور است که رصد و پایش مطلوبی بر روی آن وجود ندارد.

از طرف دیگر، وقتی امتیاز ترجمه و نشر اثر به صورت انحصاری به یک مترجم واگذار شد، این امر از لحاظ مادی نیز برای مترجم و ناشر ارزشمند و سودآور خواهد بود.

اما همانطور که می دانیم، در شرایط کنونی نشر ایران، این امر می تواند درآمد ناشران و متعاقب آن درآمد مترجمان را کاهش دهد.

آیا در منشور اخلاق حرفه‌ای مترجمان به این موضوع اشاره شده است؟

انجمن در طول فعالیت قریب به 3 سال خود کوشیده است از طرق گوناگون در جهت رعایت حقوق مولف گام بردارد. اولین اقدام، آگاهی بخشی به جامعه ترجمه و نشر از طریق برگزاری نشست های تخصصی حقوق و تکالیف مترجم در سراسر کشور بوده است که با استقبال خیره کننده مترجمان و فعالان عرصه ترجمه مواجه شده است.

دومین گام تدوین منشور اخلاق حرفه ای مترجمان بوده است که در نهایت نهادینه شدن آن می تواند به توسعه این مفهوم کمک نماید.

نظر انجمن در مورد الحاق ایران به قوانین بین المللی حقوق مالفین و مصنفین مانند کنوانسیون برن چیست؟ با توجه به اینکه برخی الحاق ایران به این کنوانسیون را به علت لزوم رعایت حقوق مالفین خارجی و پرداخت هزینه بالا بر خلاف منافع ناشرین، نویسندگان و مترجمین می دانند.

موضوع پیوستن به کنوانسیون برن و مواردی از این دست، به صرف پرداختن به موضوع ساماندهی وضعیت ترجمه و نشر آثار خارجی و در نتیجه رعایت حق مولف، امری است شایسته. اما پرداختن به آن از جنبه های گوناگون ازقبیل مبانی فقهی، ایدیولوژیک و حتی اقتصادی، این امر را تحت الشعاع خود قرار می دهد. یکی از تبعات این پیوستن، تحمیل هزینه به ناشران و مترجمان و همچنین قطع شدن درآمد ناشران و مترجمان در نتیجه ترجمه موازی و مکرر آن آثار است.

آنچه در اینجا قابل ذکر است، موضوع رعایت حق مولف به صورت خودجوش است که در حال حاضر برخی ناشران به آن می پردازند. از طرف دیگر، در حال حاضر قوانین و مقررات قدیمی حوزه ترجمه نشر از قبیل قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان، تکافوی این امر را نمی دهد و می باید مورد تجدید نظر قرار گیرد.

تا بحال انجمن اقدامی برای تشویق ایران در پیوستن به این کنوانسیون های بین المللی انجام داده است؟

 انجمن صنفی مترجمان تهران، موضوع پیوستن به کنوانسیون برن را تنها راه حل برای مسأله حق مولف نمی داند. بلکه تلاش برای تدوین قوانین بومی و ملی در جهت حمایت و حفاظت از حقوق مولفان و مترجمان را در این زمینه راه گشا تر می داند. از آن جمله می توان به لایحه جامع مالکیت فکری اشاره کرد که از سال 1388 در دولت ها در دست بررسی است و هنوز نهایی نشده است.

طبق اعلام قبلی شما انجمن صنفی مترجمان شهر تهران به فدراسیون جهانی مترجمان پیوسته است. الحاق به این فدراسیون چه الزلماتی برای انجمن در پی داشت؟

فدراسیون جهانی مترجمان یک نهاد بین المللی است که در صورت بهره گیری مناسب از ظرفیت های آن، می توان زمینه فعالیت شغلی مترجمان ایرانی در عرصه بین الملل را تسریع و تسهیل نمود. انجمن برای پیوستن به FIT ضمن ارائه اساسنامه کامل خود، گزارشی جامع از اقدامات انجام گرفته را ارائه نمود و پس از بررسی چند ماهه، در نهایت فدراسیون، عضویت انجمن تهران را پذیرفت. قطعا گسترش و تنوع فعالیت های انجمن در جهت توسعه و ارتقای صنعت ترجمه در کشور، در این پذیرش موثر بوده است.

این انجمن چگونه میان ناشر خارجی و مترجم داخلی ارتباط ایجاد می کند؟

 برقراری این ارتباط در حیطه وظایف انجمن نیست و برعهده خود ناشران است. اما انجمن می کوشد تا در ارتباط های برقرار شده، در کنار مترجم باشد تا بتواند حقوق خود را ایفا نماید.

آیا مترجمان خارجی برای ترجمه کتاب های نویسندگان ایرانی با انجمن ارتباط برقرار می کنند؟

یکی از دغدغه های بزرگ ترجمه ایران، کمبود مترجمان بومی زبان مقصد است. مترجمانی که هم با فرهنگ ایران زمین آشنایی مناسبی داشته باشند، هم در زبان مقصد دارای توانش زبانی قابل توجهی باشند. ضمن اینکه توانایی و مهارت ترجمه را نیز داشته باشند.

در همین راستا انجمن صنفی مترجمان اقدام به ارائه پیشنهادی آموزشی به بنیاد سعدی نمود تا در دوره های آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان، دوره های تربیت مترجم نیز گنجانده شود و انجمن مسئولیت کلیه اقدامات مربوطه در این خصوص را برعهده گرفت.

تفاهم نامه مربوطه منعقد شده و به امید خدا در سال جاری نخستن دوره ها برای تربیت مترجمان بومی زبان مقصد برگزار خواهد شد که امیدواریم تا حد زیادی راهگشا باشد.

انجمن برنامه و یا فعالیت برای آشنایی مترجمین بخصوص مترجمین ترجمه اولی با حقوق خود در زمان انعقاد قرارداد با ناشر داخلی داشته است؟

همانطور که اشاره شد، انجمن با برگزاری نشست های تخصصی متعدد و متوع با عنوان کسب و کار ترجمه و حقوق و تکالیف مترجم، تلاش کرده تا آگاهی لازم را در خصوص حقوق و تکالیف مترجمان و همچنین نکات قراردادی به ایشان بدهد.

از طرف دیگر انجمن می کوشد تا قراردادهای استاندارد مورد وثوق مترجمان را نیز تهیه و تدوین نماید تا مترجمان بتوانند با استناد به آن، راه را برای حفظ حقوق خود هموارتر کنند.

کتاب هایی که با حمایت این انجمن ترجمه و منتشر می شوند حق کپی رایت را رعایت می کنند و این حق برای ناشر خارجی پرداخت شده است؟ یا انجمن آن را خلاف منافع مادی مترجمین می داند؟

تلاش انجمن بر اینست تا حتی الامکان حقوق مربوط به مولف را رعایت کند. با این حال، در طرح حمایتی از مترجمان در حوزه نشر، حرکت به سمت بهره گیری از آثاری است که ناشر یا صاحب اثر حق انتشار اثر را آزاد گذاشته است تا بدین ترتیب، هزینه های این طرح عام المنفعه کاهش یابد.

انجمن در ترجمه و انتشار کتاب های نویسندگان ایرانی به زبان های دیگر فعالیتی داشته است و در این موارد حقوق مالفین ایرانی رعایت می شود؟

انجمن تاکنون ورودی به موضوع ترجمه آثار فارسی به سایر زبان ها نداشته است. با این وجود مواردی از اعتراض مترجمان این حوزه دریافت کرده است که حقوق کامل آنها در همکاری با ناشر بین المللی رعایت نشده است. برای مثال، کتابی که از فارسی به زبان انگلیسی ترجمه شده است، برنده یک جایزه بین المللی می شود و طبیعتا این مترجم است که باید جایزه را دریافت کند. اما ناشر بدون اطلاع مترجم تمام افتخارات را به نام خود ثبت کرده است.

بیشتر نویسندگان یا مترجمین از عدم رعایت حقوق آن ها در قرارداد فی ما بین با ناشر شکایت دارند. انجمن چگونه از مترجمین در حفظ حقوق خود حمایت می کند و آیا عضویت در انجمن سودی برای مترجمین در انعقاد قرارداد به همراه خواهد داشت؟

انجمن برای این مهم تدارک ویژه ای دیده است. مرکز مشاوره انجمن صنفی مترجمان شهر تهران، محملی مناسب برای ارائه راهنمایی های لازم به مترجمان است تا بتوانند با آگاهی بیشتر، نسبت به انعقاد قرارداد با ناشران اقدام کنند.

از طرف دیگر، کمیسیون حقوق انجمن کوشیده است تا با حمایت حقوقی از مترجمان، زمینه احقاق حقوق ایشان را فراهم کند. چندی پیش یکی از مترجمان عضو انجمن، از عدم رعایت حقوق مادی ومعنوی خود توسط ناشری گلایه داشت. جلسات مشاوره جهت بررسی پرونده برگزار شد و مقرر شد او در صورت عدم همکاری ناشر، از وی شکایت کند. پس از اینکه مترجم مجبور به شکایت شد، در نهایت با پیگیری او و حمایت انجمن، توانست کلیه حقوق مادی و معنوی خود را دریافت کند.

 آیا انجمن دخالت مستقیم در انعقاد قرارداد مترجمین با ناشران دارد؟

انجمن تلاش می کند تا نقش پشتیبان را برای مترجمان ایفا کند. یکی از مهمترین مسائلی که از مترجمان عضو خواسته ایم اینست که در قراردادهای خود با ناشران، انجمن صنفی مترجمان تهران را به عنوان داور مرضی الطرفین برای رسیدگی به اختلافات تعیین کنند تا دست انجمن برای حمایت بیشتر باز باشد.

ممنون. صحبت دیگری دارید؟

در پایان امیدوارم زمینه تدوین و به روزرسانی قوانین و مقررات مربوط به مالکیت فکری در کشور فراهم شود.