«تابستانه کتاب» نشانه ای از مشکلات موجود در حوزه نشر و کتاب است

حمیدرضا شعبانی، مدیر نشر «دف» در گفت و گویی با خبرنگار لیزنا در مورد تجربه خود از شرکت در طرح هایی مانند «تابستانه کتاب» و دلایل عدم شرکت این انتشارتی در نمایشگاه کتاب تهران گفت.

جریان سوبسیدی نشانه عوارض مشکلات حوزه نشر

حمیدرضا شعبانی در خصوص لزوم شرکت کتابفروشان در  طرح هایی مانند عیدانه، تابستانه و پاییزه کتاب گفت: ما دو گفتمان اصلی داریم. یکی گفتمان با مدیران دولتی است. در رابطه با این گفتمان باید گفت که اساسا فرهنگ سوبسیدی پاسخ گو نیست. گفتمان دیگر ما با مردم است. مردم درخواست دارند تا از سوبسیدی که به هر دلیل و به هر روشی دولت در اختیار آنان قرار داده است استفاده کنند. ما پاسخی برای عدم امکان استفاده از این سوبسید به مردم نداریم پس به عنوان یک کتابفروش باید در این طرح ثیت نام کنیم و این سوبسدی را که دولت به هر شکل و بهانه ای برای مردم در نظر گرفته است و ما کتابفروش ها را واسط آن قرار داده است به دست مردم برسانیم.

شعبانی در ادامه در نقد دولت برای ارائه بن کارت خرید کتاب به مردم گفت: جریان کتاب و فرهنگ به شکل سوبسیدی می تواند نشانه مشکلات موجود در این حوزه باشد. این بن ها نیز نشان می دهد که حوزه نشر و فروش کتاب دارای مشکل است و مسئولین با این بهانه ها و طرح ها در مردم انگیزه و شوق برای خرید کتاب و مراجعه به کتاب فروشی ها ایجاد می کنند.

او ادامه داد: من تردیدی ندارم که می توان در فرهنگ سوبسیدی تجدیدنظر کرد و می توان راه های خوبی را به شکل زیرساختی دنبال کرد تا دست کم در بلند مدت از زیر بار این فرهنگ خارج شویم.

ممیزی، عوامل دلزگی مردم از کتاب

وی مشکل کتاب نخواندن مردم را وابسته به مسائل اقتصادی ندانست و مسائل اقتصادی و قیمت کتاب را عارضه جانبی مشکل کتاب نخواندن مردم توصیف کرد و توضیح داد: اگر مردم یک کشوری اهل کتاب خواندن باشند حتی اگر قیمت کتاب بالا باشد باز کتاب را تهیه می کند و احساس نمی کنند که با خرید کتاب از لحاظ اقتصادی ضرر کرده اند. اگر هم اهل خواندن نباشند حتی اگر کتاب هدیه داده شود آن را نخواهند خواند.

مدیر نشر «دف» ممیزی را از عوامل دلزگی مردم از کتاب و مطالعه برشمرد و گفت: ممیزی کتاب در سال های گذشته موجب بی اعتمادی مردم به حوزه کتاب شده است. باید شرایطی فراهم کرد تا خاطره تلخی را که ممیزی کتاب در سال های گذشته در بازار نشر ایجاد کرده است پاک شود. لازم است حتی بیرون از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این مسئله جا بیفتد که آرا و نظرات مردم و طبقات نخبه باید در جامعه مطرح و درج شود؛ بخصوص در حال حاضر که تکنولوژی از تمام بگیر و ببندهایی که ممکن است دولت خود را متولی و ملزم به آن ببیند جلو زده است. امروزه مردم آزاده به اطلاعات دسترسی مطلق دارند و هیچ مانعی برای آنان وجود ندارد.

وی با ابراز تاسف از روند ممیزی در کشور ادامه داد: با وجود این دسترسی به اطلاعات هنوز هم ادارت ممیزی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مستقر هستند و هزینه های کلانی را حتی به خود وزارتخانه برای تصیح یا کم شدن جملات یک کتاب یا بررسی اینکه کتاب در جهت منافع کلی نظام هست یا نه، تحمیل می کنند. دولت و مجموعه دستگاه های نطارتی بیرون از دولت باید خود را با شرایط جدید سازگار کنند. درک شرایط موجود در عدم امکان ممیزی کلیه اطلاعات در جامعه چندان دشوار نیست!

صنف نشر کتاب «بی در و پیکر» شده است

شعبانی مشکلات مدیریت صنعت نشر را از دیگر مشکلات حوزه کتاب عنوان کرد و توضیح داد: مدیریت ضعیف صنعت نشر در سال های گذشته آسیب های جدی را به حوزه کتاب وارد کرده است. در طول چندین سال تعداد پروانه ها و مجوزهای صادر شده برای انتشاراتی ها به قدری زیاد بود که ظاهرا از نیاز جامعه سرریز کرد. گروه بزرگی از همکاران ما سرگردان در فضای «انجام چه کاری با چه کیفیتی» هستند.

او ادامه داد: بخشی دیگری از موضوع مشکلات اقتصاد نشر و عامل دلزدگی مردم و یا موفقیت برخی آثار در بازار کتاب به سطح کیفی و تخصصی تولید بازمی گردد که مربوط به همکاران ماست. لازم است تولید کننده واجد تخصص در حوزه کاری خود باشد و بداند که کتاب باید دارای چه ویژگی هایی باشد و در مرحله پیش تولید، پژوهش، آماده سازی پیش از چاپ، تهیه ماکت، کارهای هنری روی کتاب و طراحی جلد، جنس و مواد مورد استفاده تا مرحله چاپ و ارسال برای مخاطب چه خصوصیاتی دارد.

مدیر نشر «دف» صنف نشر کتاب را «بی در و پیکر» توصیف کرد و ادامه داد: ما در این صنف هرچه را که بشود تولید می کنیم! این نقد بر ما وارد است که گاه خوانندگان و مخاطبان در بازار از یک موضوع یا محتوا پنجاه صورت گوناگون کتاب با یک پیام می بینند، صرف نظر از شکل ظاهری آنان. خوانندگان گاه وقتی کتابی می خوانند متوجه می شوند که همین محتوا را از ناشری دیگر به شکل کمی متفاوت تر خوانده اند. لازم است همکاران ما در صنف نشر کنترل بیشتری بر محتوای خود داشته باشند.

او همچنین بر عدم آموزش مهارت کتاب خواندن به کودکان از سوی آموزش و پرورش به دلیل وجود نظام هرمی به جای نظام مشارکتی و تاکید بر رقابت به جای آموزش مهارت های زندگی و معارف و همچنین رواج کتاب های تست و کنکور و کمک آموزشی حتی در مقاطع پایین تحصیلی به جای مطالعه، تحقیق و پژوهش در میان کودکان و نوجوانان اشاره کرد.

تابستانه کتاب تفننی در گردش کار یک کتابفروش است

حمیدرضا شعبانی با اعلام اینکه در طرح تابستانه کتاب و در طرح های پیشین شرکت کرده است، ارائه بن‌کارت های خرید کتاب را برای ایجاد انگیزه در مردم جهت استفاده از سوبسید خود و برای حضور در کتابفوشی ها مفید، ماثر و مثبت ارزیابی کرد و گفت: مردم از این طرح ها استقبال کرده اند و حتی بسیاری از مراجعه کنندگان از کم بودن مبلغ این بن ها ناراضی بودند. همچنین  هر کتابفروشی تا سقف دو میلیون تومان اعتبار از دولت دریافت می کند که فکر می کنم باید تقویت شود.

وی افزود: زمانی که مردم در کتابفروشی ها حضور می یابند و کتاب هایی با رنگ و طرح ها مختلف در موضوعات متعدد می بینند به شوق می آیند و ممکن است پای آنان دوباره به کتابفروشی ها باز شود. اگر فضای کتابفروشی مناسب و برخورد کتابفروشان با مشتریان خوب باشد ممکن است افراد حتی در ماه هایی که طرح وجود ندارد باز هم به کتابفروشی ها سر بزنند. بیشتر خانواده ها هم برای تهیه کتاب کودک به کتابفروشی ها مراجعه می کنند و گاه از سهم بن خود نیز برای خرید کتاب برای کودک خود هزینه می کنند. همچنین برخی با استفاده از بن های نزدیکان خود برای خرید کتاب های نفیس و گران اقدام می نمایند.

شعبانی این طرح ها را به مانند پیش غذا توصیف کرد که بیشتر حکم تفننی در گردش کار یک کتابخانه دارد.

به گفته وی طرح فقط در حد جلب خوانندگان به سمت کتاب موفقیت آمیز بوده است. مردم می توانند در این ایام، به ازای خرید کتابهایشان تا سقف صدهزار تومان، از 20 درصد تخفیف بهرمند باشند.  ولی هر کتابفروشی فقط دو میلیون تومان اعتبار برای تخفیف دادن به مشتریهای خود دارد. یعنی 2 میلیون تومان (معادل بیست درصد از خرید مردم) را خانه کتاب (که به نمایندگی از ارشاد که مجری طرح است) به کتابفروشان پرداخت می کند. و مابقی -هشتاد درصد- را خود مردم می پردازند. اگر دو میلیون تومان اعتبار هر کتابفروش به ازای خرید صد نفر مشتری در یک کتابفروشی تمام بشود، بقیه مشتری ها باید پول خریدشان را کامل بپردازند. در دوره طرح، چرخش کار یک کتابفروشی باید بیش از این مبالغ باشد تا بتواند هزینه های جاری خود را پوشش دهد.

او همچنین پیشنهاد داد که رسانه ملی و تلویزیون این طرح را بیشتر در معرض دید عموم قرار دهد و معرفی نماید. زیرا در بسیاری از مواقع زمانی که از مشتریان برای ارائه تخفیفات طرح، درخواست اطلاعات شخصی مثل اسم، شماره تماس، کد ملی و غیره را می شود از ارائه اطلاعات پرهیز کرده اند و هرچند وزارت ارشاد برای طبقه بندی های داخلی و جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی نیاز به این اطلاعات دارد، ولی این مسئله برای بسیاری دافعه ایجاد می کند.

در ایام نمایشگاه فروش کتابفروشی «دف» به 2 و نیم برابر ارتقا یاقت

مدیر نشر «دف» ایام نمایشگاه کتاب را از دیگر روزهایی عنوان کرد که در مردم شور و اشتیاق برای خرید کتاب افزایش پیدا می کند و دلیل شرکت نکردن انتشارات دف در بیست و نهمین و سی امین نمایشگاه کتاب تهران را شرایط نامساعد محل نمایشگاه بیان کرد و گفت: من پیشبینی می کردم که امسال نیز ناشران حضور موفقیت آمیزی در نمایشگاه نخواهند داشت. برای مثال همین چادرهایی که برای بخش ناشران دانشگاهی و بخش کودک برپا می کردند نشان می داد که نمایشگاه به مانند سال گذشته وضعیت بهینه ای نخواهد داشت. ما در نمایشگاه شرکت نکردیم چون فضای آن را برای نمایشگاه مناسب و در خور نمی دیدیم. از سوی دیگر به علت دوری شهر آفتاب هزینه انتقال کتاب ها بر ناشر تحمیل می شود. اگر سال دیگر هم نمایشگاه در شهر آفتاب برگزار شود، حضور و یا عدم حضور ما بستگی به این دارد که آیا تغییر و تحولاتی در نحوه برگزاری آن پیش رو باشد یا خیر و در 10 روز برگزاری نمایشگاه ناشران چه خدماتی از مجریان طرح دریافت می کنند.

او ادامه داد:  اینکه غرفه ناشر خاصی مبلغ گزافی گردش پول و جریان نقدی در نمایشگاه کتاب دارد، برای امثال نشر «دف» که همزمان کتابفروشی هم دارد انگیزه ایجاد نمی کند ولی شاید برای آن ناشری که کتابفروشی ندارد مواجه با وجه نقد و مشتریان جهت شرکت در نمایشگاه اشتیاق ایجاد کند.

شعبانی با تاکید بر اینکه الزامی در همراه شدن با سیاست دیگر ناشران در عرضه و فروش و همراهی با برنامه های دولتی نمی بیند و سیاست های خاص خود را دنبال می کند گفت: این تکلیف که بر اساس سیاست های دولتی عمل کنیم بر گردن هیچ کدام از ما نیست بلکه هرجا منافع ما ایجاب کند ورود پیدا می کنیم.

او گفت: در 10 روز نمایشگاه فروش کتابفروشی ما به 2 و نیم برابر ارتقا پیدا کرده بود. زیرا در دوران نمایشگاه کتاب مردم در تب و تاب خرید کتاب هستند. برخی از مردم در محلات و در شهر تهران ممکن است پای رفتن به نمایشگاه و طی مساحت دور با اتوبوس و مترو جهت رسیدن به شهر آفتاب را نداشته باشند؛ به همین دلیل در این دو سال ما ویترین برزگی نصب کرده بودیم با این شعار که «نمایشگاه کتاب را با ما تجربه کنید». بسیاری بخصوص افراد علاقمند به مطالعه کتاب به ویژه بازنشستگان ادارات به کتابفروشی ما مراجعه می کردند. صندوق ما در این ایام  و حتی قبل و بعد از 10 روز نمایشگاه رونق یافت.

شعبانی ادامه داد: مسلما نمایشگاه کتاب به خودی خود امر مبارکی است و اتفاق خوبی است که توجه مردم را به مدت 10 روز به کتاب جلب می کند. به همین دلیل از کلیت نمایشگاه دفاع می کنم. ولی آنچه مانع شرکت ما در نمایشگاه شده است اقتضاعات فیزیکی فضای شهر آفتاب و سالن های نمایشگاهی است.

وی با اشاره بر شرایط مناسب بسیاری از نمایشگاه های خارجی، افزود: از نمایشگاه کتاب این انتظار  می رود، زمانی که مهمانی از در نمایشگاه داخل می شود، غرفه به شکلی باشد که هر دو طرف احساس کنند که در مکانی امن و راحت فرصتی را به کتاب و محتوا اختصاص داده اند. در حالی که به نظر من شرایط فیریکی نمایشگاه شهر آفتاب با توجه به شرایط اقلیمی منطقه خوب اداره نمی شود.

او ادامه داد: این مکان تبدیل به تفرجگاهی نامطمئن تبدیل شده است که مردم برای وقت گذرانی و خرید از بوفه های مواد غذایی مراجعه می کنند که حال شاید چند کتاب هم بخرند یا نخرند! به جز گروه هایی که از شهرستان ها جهت بازدید از نمایشگاه و خرید کتاب برای موسسات، ادارات یا دانشگاه های خود سفر می کنند، برای بقیه مردم نمایشگاه بیشتر محل گردش است.