رسالت کتابداران خدمت خالصانه به مردم بر پایه نیازهای آنان است

مهری پریرخ در گفتگو با خبرنگار لیزنا در توصیف نهاد کتابخانه های عمومی کشور گفت: این نهاد موسسه ای وسیع با نیازهای پیچیده و جایی است که باید به مردم از هر جنس، از همه گروه‌ سنی و در طبقات اجتماعی مختلف با مشاغل متعدد پاسخگو باشد.  به همین دلیل نمی‌توان کاری را برای انجام دهی در مدت زمان کوتاه طراحی کرد.

 پریرخ با اشاره به ملاقات خود با همکاران نهاد کتابخانه ها پس از عضویت در هیئت امنای آن، گفت: در دوره جدید تحولات بسیار زیادی در این موسسه رخ داده است که من در این جلسه با آنها آشنا شدم. این تحولات در همه زمینه ها اعم از آموزشی و پژوهشی، خدماتی و نیروی انسانی بوده، اما بیشترین تحولات در حوزه مدیریتی و زیرساخت ها انجام گرفته است.

ایجاد کتابخانه در همه شهرهای ایران دغدغه اصلی نهاد است

او با اشاره بر وسعت نهاد کتابخانه ادامه داد: ایجاد کتابخانه در همه شهرهای ایران از دغدغه ای اصلی همکاران آن است. در حال حاضر نیز نهاد در بیشتر مناطق و شهرها دارای کتابخانه است و یا برای ایجاد کتابخانه تلاش می کند. به همین دلیل سازمانی نیست که بتوان در آن در مدت زمانی کوتاه کارهایی بزرگ وایده آل پیاده کرد.  نمی توان گفت که باید بیشتر و بهتر از آنچه تا به حال انجام شده، کار می شد.

پریرخ گفت: به نظر من آنچه نهاد بیش از همه باید مورد توجه قرار دهد بحث خدمات آن است؛ خدماتی که موظف است به مردم با همه ویژگی‌های مختلف آن از جنسیت ها، نیازها و تفاوت های آنان ارائه دهد. ما در جامعه ای زندگی می کنیم که مردم عادت به کتابخانه رفتن و رفع نیاز خود از طریق کسب اطلاعات ندارند. به همین دلیل نمی توان گفت که نهاد کتابخانه ها باید منتظر بماند تا مخاطبان آن مراجعه کنند، بلکه باید به صورت برعکس کتابداران وارد جامعه شوند، نیازهای جامعه را شناسایی کنند و برنامه هایی را برای رفع آن نیازها اجرا نمایند. به عبارت دیگر باید به مردم نشان دهند که شما این نیازها را  دارید و این راه های رفع نیاز شماست.

وی نقش کتابدار را ارائه شیوه هایی دانست که فرد بتواند به خودکفایی و استقلال از طریق شناخت نیازهای خود و برطرف کردن آن با کسب اطلاعات به طریق مجازی و سنتی، کتابخانه ها، اسناد مدارک و غیره، برسد و اظهار امیدواری کرد که نهاد از طرق مختلف و با ارائه راهکارهای پژوهشی به سمت ارائه خدمات بیشتر به مردم هدایت شود.

تاکید بر لزوم ارائه آموزش های نوین در جهت خدمت رسانی به جامعه

این استاد علم کتابداری و اطلاع رسانی در زمینه لزوم ارائه آموزش های نوین به کتابداران فعال در کتابخانه های مختلف نهاد کتابخانه های عمومی کشور گفت: کتابداران ما و آموزش ‌های آنها در حال حاضر برای ما ناشناخته است و نمی دانیم این گروه آموزش های لازم را دریافت کرده اند یا نه. برخی کتابداران نمی دانند که چه چیزهایی را باید به مردم ارائه دهند. این موضوع نشان می‌دهد که ما نیاز زیادی به آموزش داریم.

وی توضیح داد: متاسفانه در واحدهای آموزشی ما که کتابداران را تربیت می کنند، واحدهای درسی برای آموزش خدمات نداریم. کتابداران ما نمی‌دانند که خدمات چه وسعتی دارد، چه جلوه هایی باید داشته باشد، برای چه کسانی و با چه شیوه هایی باید ارائه شود.

او ادامه داد: البته بسیاری از کتابخانه ها از نقاط مختلف ایران از فعالیت‌های که در این زمینه انجام دادند گزارش‌هایی را ارائه می دهند و این گزارشات در گروه‌های کتابداری، خبرگزاری لیزنا و در همایش ها و نشست های مختلف منتشر می شود. آنها نوآوری های جالبی را ایجاد کرده اند و اگر بگوییم که هیچ خدماتی ارائه نمی شود نسبت به بسیاری از کتابخانه ها کم لطفی خواهد کرد. ولی سوال اینجاست که آیا همین اندازه کافی است و یا بسیار بیشتر نیاز داریم؟ کتابخانه های کمی هستند که خود به این نتیجه رسیده اند، مطالعاتی انجام داده اند و نیاز های افراد را شناسایی کرده اند. اما آیا این اتفاق در همه کتابخانه ها رخ می دهد؟ زمانی که ما در مورد جامعه صحبت می‌کنیم و از رشد جامعه و توسعه آن سخن می رانیم منظور جامعۀ کل است که از اجزای مختلف تشکیل می‌یابد و اگر تمام این اجزا با هم رشد کنند جامعه رشد یافته است. خلاقیت، علاقه و روشی که توسط چند کتابخانه انجام می‌گیرد باید به همه کتابخانه ها برسد و تنها روش اینکار آموزش است.

پریرخ ادامه داد: آموزش کتابداران با توجه به وسعت آن کار ساده ای نیست. ما باید رویکرد های خود را عوض کنیم و روش ها را تغییر دهیم. نباید بسنده کنیم به اینکه افراد در کلاس هایی بنشینند و آموزش دهنده ای باشد که از طریق آن چیزهایی بیاموزند؛ هرچند کلاس های مختلف آموزشی هم در جای خود می تواند مفید باشد و دوره هایی نیز توسط نهاد کتابخانه ها ارائه شده است. در سال های گذشته نهاد کتابخانه های عمومی تعدادی از این راه ها را طی کرده و فایل های صوتی این کلاس ها را در بین کتابداران منتشر نموده است. اما حرکت کردن در این راه آموزشی و گوش کردن، دیدن و خواندن دروس آنها به تنهایی کافی نیست؛ بلکه باید بسترهایی فراهم شود تا مشخص کند کسانی که آموزش دیده اند آیا برداشت های لازم را کرده اند؟ آیا سوالی در اینباره ندارند؟ و آیا نیاز به رهنمودهای مکمل نیست؟

او ادامه داد: ما در اجرا هم باید راه های متفاوتی داشته باشیم. اجرای این کلاس های یکسان برای همه کتابداران که در همه جای ایران حضور دارند فایده ای ندارد. بلکه باید شرایط دورترین مناطق مدنظر قرار گرفته شود و آموزش‌های را که مخصوص خدمات دهی آن منطقه است ارائه شود؛ برای مثال خدمات سلامت با روش های درست و با محتوای صحیح ارائه شود، تفاوت های فردی در نظر گرفته شود و بسیاری مسائل دیگر. در این راه نظارت، ارزیابی و آموزش افراد باید مد نظر قرار گیرد.

نیروی انسانی؛ مهمترین رکن کتابخانه ها

وی افزود: به نظر من نیروی انسانی نکته اصلی پشت یک کتابخانه برای ارائه خدمات مفید در راه رسالت آن است. به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر نهاد در این زمینه خوب عمل کرده است ولی باید از نظر مسائل روانی نیز به این مسئله توجه شود که البته فکر می کنم توجه نیز شده است.

پریرخ توضیح داد: میل به بالندگی و رشد در همه انسان ها مشترک است. اگر در مسیر  آموزش بتوانیم به این وجه نیز توجه کنیم و آموزش های مناسب خود را با کمترین زمان صرف شده و سریعترین و گسترده ترین روش ها ارائه دهیم، این میل به بهتر شدن و متفاوت عمل کردن افراد باعث می‌شود تا خود آنان طالب باشند و با اشتیاق به دنبال آموزش ها بروند و آموزه های خود را به انجام برسانند.

او با اشاره به گستردگی خدمات کتابخانه های عمومی گفت: کسانی به کتابخانه مراجعه می کنند که نیازهای متفاوت حقوقی، سلامت، تحصیلی، اقتصادی و غیره دارند.  هر کتابداری اشراف کامل به موضوع داشته باشد و بداند که کتابخانه چه منابعی دارد و در این منابع چه مواردی ارائه می شود و به چه نیاز هایی می تواند پاسخ دهند، مفید خواهد بود؛ یعنی کسی که خود بداند در مجموعه به چه چیزهایی دسترسی دارد، این منابع را خوانده یا حداقل ورق زده باشد و به صورت اجمالی به آنها نگاه کرده باشد. کتابداران باید به این سو نیز هدایت شوند.

این کتابدار پیشکسوت ادامه داد: کتابخانه علاوه بر تمام مشاوره های اقتصادی، سلامت، شغلی یابی، حقوقی و پیشرفت های تحقیقاتی-آموزشی و تحصیلی، می ‌تواند به افراد بی خانمان و کسانی که از نظر اقتصادی در وضعیت نامناسبی قرار دارند کمک فکری و اطلاعاتی نماید تا آنها بدانند در جامعه چه مکان های وجود دارد که سرپناهی برای آنان باشد، نیازهای اولیه خود را تامین کنند و همچنین مهارت های برای بهتر شدن وضعیت زندگی خود کسب نمایند تا از وضعیت موجود نجات یابند.

وی با تأکید بر حساس بودن نقش کتابخانه ها افزود: این مسئولیت بدون اشراف کامل به موضوع و همچنین برخورداری از اطلاعات همه نهادها، سازمان ها و خیرینی که می‌توانند کمک‌کننده این افراد باشند، میسر نیست. کتابداران علاوه بر جامعه خود باید از حرکت ها، فعالیت ها و اهداف دیگر جوامع و سازمان ها نیز مطلع باشند. ما چنین کتابداران نیاز داریم؛ به کتابداری که جامع العلوم باشد تا به خوبی خدمت رسانی کند و به نیازهای افراد جامعه جواب دهد.

پریرخ در ادامه به نقش کتابداران در هدایت کودکان بازمانده از تحصیل اشاره کرد و گفت: کودکان بازمانده از تحصیل کودکانی بی هویت هستند. خانواده هایی وجود دارند که درمانده اند. اگر آنها بدانند که این مکان پشتیبان اطلاعاتی خوبی برای آنها است و می‌تواند هدایتگر آنها در روابط اجتماعی شان باشد، کتابخانه می تواند جای خود را در جامعه باز کند، وجه اجتماعی بهتری یابد و به رسالت واقعی خود عمل نماید.

عضو هیئت امنای نهاد کتابخانه های عمومی کشور در ادامه با اشاره به اجرای طرح های مختلف برای مشارکت کتابداران در انتخاب کتاب کتابخانه ها و  همچنین با اشاره بر ارائه لیست تازه های نشر به کتابخانه ها توسط نهاد، بیان کرد: البته لازم است تا علاوه بر دریافت پیشنهادات مراجعه‌کنندگان و لیست کتاب های مورد نیاز آنها، خود کتابداران نیز تحقیق کنند.

او بر پیگیری تازه های نشر، نوشته های جدید نویسندگان، مطالعه نقدها و مقاله ها در رابطه با کتاب های مختلف و غیره تاکید کرد و افزود: در صورتی که کتابدار کتابی را با توجه به مطالعات خود مناسب تشخیص داد می ‌توانند تهیه آن کتاب را به نهاد کتابخانه های عمومی پیشنهاد دهد. اگر چنین کار جامعی توسط کتابداران انجام گیرند نهاد کتابخانه ها نیز استقبال خواهد کرد.

شادی مردم، با ارزشترین پاداش کتابداران

وی به کتابداران توصیه کرد: در درجه اول باید توجه داشته باشیم که ما به عنوان کتابدار بخاطر سازمان خاصی کار نمی‌کنیم. در هر کجای ایران که هستیم باید بدانیم رسالت ما چیست و اگر کاری انجام می‌دهیم آن را به خاطر رسالت خود انجام دهیم. رسالت ما خدمت خالصانه به مردم بر پایه نیازهای آنان است.  مقابل کتابداران کسانی قرار دارند که وقتی نیاز آنها برطرف می‌شود خطوط چهره شان تغییر می‌یابد، فیزیک بدنشان عوض می شود و هنگام خروج از کتابخانه نگاه آنها به کتابدار تغییر پیدا می کند و این بهترین پاداش است برای همه ما. علیرغم مشکلات اقتصادی، اداری و غیره اگر کتابدار هستیم و به رسالت خود به این عنوان عمل می کنیم نتیجه آن را خواهیم دید. این ارزشی است که آن را با هیچ چیز نمی توان مقایسه کرد. شادی که در چهره افراد می ‌بینیم از بهترین حقوق ها و تشویق ها بالاتر است. پس تلاش کنیم با مطالعه، خودسازی و مرور الگوهای که در سراسر دنیا وجود دارند و با نگاه کردن به مردم به هدف خود دست یابیم.

وی توضیح داد: بارها به دانشجویان خود گفته ام که در جامعه، در پارک و خیابان به مردم نگاه کنید. با نگاه کردن کسانی که دست فروشی می کنند، کسانی که با همه خستگی خود بر نیمکت پارک نشسته اند و دیگران می توانید بفهمید آنها چه نیازهایی دارند. باید از این نگاه ها درس بگیریم تا با کمک مطالعه و با درک خود به این خواسته ها ساختاری دهیم و برنامه ای تدوین کنیم. 

مهری پریرخ در پایان تاکید کرد: بخشی از خدماتی که ارائه می شود به نهاد کتابخانه ها بستگی دارد ولی بخش بزرگی از آن به خود ما کتابداران مربوط است. ما بیش از همه پیش خودمان به عنوان کتابدار مسئول هستیم تا رضایت مردم را جلب نماییم.

معرفی مهری پریرخ:

مهری پریرخ متولد سال ۱۳۳۲ در شهر مشهد، دوره لیسانس خود را در رشته زبان و ادبیات انگلیسی در دانشكده ادبیات و علوم انسانی دكتر شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد گذراند. او پس از دریافت فوق لیسانس كتابداری از دانشكده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه تهران در سال 1357، راهی کشور استرالیا شد و  در سال 1996دکتری خود را از دانشگاه «نیوسات ولز» در «سیدنی» دریافت کرد. فرصت مطالعاتی وی در سال 2005 در دانشکده سیستم های اطلاعاتی، مدیریت و تکنولوژی همین دانشگاه بود و پژوهش مشتركی با این دانشکده در سال 2008 داشت.

پریرخ از سال 1355 تا 1357 مسئول كتابخانه روابط بین الملل در مركز اطلاعات هسته ای سازمان انرژی اتمی ایران بود. در سال 1358 تا 1362 به عنوان كتابدار مرجع در مركز اطلاعات هسته ای آن سازمان خدمت کرد. او همچنین از سال 1365 عضو گروه كتابداری و اطلاع رسانی دانشكده علوم تربیتی و روانشناسی شد و هم زمان با فعالیت های اجرایی به تدریس و پژوهش نیز مشغول بود. سپس تا سال 1367 كتابدار فهرست نویس لاتین در كتابخانه مركزی دانشگاه فردوسی مشهد شد. وی تا سال 1369 مسئولیت كتابخانه دانشكده مهندسی دانشگاه فردوسی مشهد را بر عهده گرفت و پس از آن تا سال 1371 سرپرست آن کتابخانه بود. او پس از پایان مرخصی تحصیلی خود، در سال 1378 مسئول كتابخانه مركزی دانشگاه فردوسی مشهد شد و تا سال 1384 به وظیفه خود ادامه داد.

پریرخ تدریس را در دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد آغاز کرد و  تا زمان بازنشستگی در مهر 1391 این وظیفه را به عنوان استاد گروه كتابداری و اطلاع رسانی، عضو هیئت علمی و عضو كمیته تحصیلات تكمیلی گروه كتابداری و اطلاع رسانی ادامه داد. وی تا كنون مشغول همکاری با آن دانشگاه در انجام برخی فعالیت های پژوهشی و هدایت پایاننامه ها است و همچنین از فروردین 1396 مدیر مسئولی موسسه کیهان دانش پاژ را نیز بر عهده دارد. او همچنین عضو مهمان کمیته برنامه ریزی دسی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1395 بود.

پریرخ عضو انجمن نهاد کتابخانه های عمومی خراسان رضوی، عضو انجمن خیرین کتابخانه ساز خراسان رضوی، عضو انجمن كتابداری و اطلاع رسانی ایران، عضو انجمن كتابداری و اطلاع رسانی شاخه خراسان و همینطور عضو پارلمانی مشورتی زنان در استانداری خراسان رضوی است.

وی همچنین عضویت در هیئت تحریریه فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی آستان قدس رضوی (1379)، عضویت در هیئت تحریریه مجله مطالعات ادبیات كودك، وابسته به مركز مطالعات ادبیات كودك دانشگاه شیراز (1388)، عضویت در هیئت تحریریه مجله پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات (علوم و فناوری اطلاعات سابق)، وابسته به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (1388)، عضویت در هیئت تحریریه مجله كتابداری و علم اطلاعات، دانشگاه شهید چمران اهواز (1388)، عضویت در هیئت تحریریه مجله پژوهشنامه كتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه فردوسی مشهد (1390) را نیز در کارنامه دارد.

او سواد اطلاعاتی، مدیریت دانش، مدیریت و برنامه‌ریزی در کتابخانه‌ها، ادبیات کودک و نوجوان، فلسفه برای کودکان و کتابدرمانی را از زمینه‌های پژوهشی مورد علاقه عنوان کرده است.