یک برنامه کارشناسی، هفت برنامه ارشد و دو برنامه دکتری؛ حاصل یک خرد جمعی

عبدالحسین فرج‌پهلو، استاد و مدیر گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز و مسئول گروه برنامه‌ریزی  و گسترش علم اطلاعات و دانش‌شناسی وزارت علوم تحقیقات و فناوری در مورد فعالیت‌های این گروه در طی 10 سال گذشته توضیح داد.

گروه برنامه‌ریزی  و گسترش علم اطلاعات و دانش‌شناسی وزارت علوم تحقیقات و فناوری چگونه ایجاد شد؟

دوره اخیر کمیته برنامه‌ریزی  از سال ۱۳۸۶ یعنی دقیقاً ۱۰ سال پیش با مسئولیت و مدیریت دکتر جعفر مهراد شروع شد. با همت ایشان تعدادی از افرادی که در این رشته صاحب تجربه و پیشکسوت بودند دور هم جمع شدند و کمیته برنامه‌ریزی را راه اندازی کردند. من نیز از آن زمان در این کمیته عضویت داشتنم. دو سال پیش با مهاجرت دکتر مهراد، او از این کمیته کنار رفت و مسئولیت کمیته را من بر عهده گرفتم.

این گروه بر چه اساسی و با چه هدفی تشکیل شده و اقدامات آن در سال‌های گذشته و در مقاطع مختلف چه بوده است؟

در صورت ایجاد یک تصویر کلی از فعالیت‌های گروه باید گفت که در این 10 سال کار کمیته از بازنگری شروع شد. سابقه کمیته برنامه‌ریزی رشته ما  به قبل از این سال‌ها می‌رسد. یعنی پس از انقلاب فرهنگی کمیته با همت برخی از اساتید پای گرفته بود. بعدها وقفه‌ای در کار برنامه‌ریزی افتاد، تا سال 1386 که تجدید حیاتی انجام شد. تا آن زمان کل برنامه‌های درسی رشته ما در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد متعلق به دهه ۷۰ بود و سال‌ها اجرا می‌شد.  در طی این سال‌ها هیچ بازنگری انجام نشده بود. در سال ۱۳۸۶ بازنگری برنامه های درسی از مقطع کارشناسی آغاز گشت و ما سعی کردیم مطالب به روز را در برنامه بگنجانیم. تا به حال دو بار این کار انجام گرفته است، یعنی پس از سال 1385 هر  ۵ سال دروس بازنگری شده‌اند. اکنون زمان آن رسیده است تا برنامه دوم هم دوباره مورد بازنگری قرار بگیرد و به روز شود.

در مقطع کارشناسی ارشد نیز برنامه مورد بازنگری کلی قرار گرفت و از بطن آن با علاوه کردن رشته‌های دیگر، گرایش‌های متعدد ایجاد شد. در حال حاضر مقطع ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی شامل ۷ گرایش و رشته در زمینه‌های مختلف می‌شود که برخی از این گرایش‌ها نیز باید دوباره مورد بازنگری قرار گیرند.

در مقطع دکتری برنامه‎ای قدیمی وجود داشت که ما آن را بازنگری کردیم و از بطن آن سه برنامه جدید ایجاد شد. این سه برنامه در شورای گسترش که مرتبه‌ای بالاتر از گروه برنامه‌ریزی است مورد بررسی قرار گرفت و  با تایید نهایی دو گرایش تصویب شد.

به این ترتیب ما در حال حاضر دارای یک برنامه کارشناسی، هفت برنامه کارشناسی ارشد و دو برنامه دکتری هستیم که حاصل کارهای ما در طی ۱۰ سال گذشته محسوب می‌شود. یکسری برنامه‌ها نیز در مرحله تایید نهایی قرار دارد.

برخی برنامه‌ها در کمیته ما مورد تصویب قرار گرفته اما هنوز شورای گسترش آنان را تایید نکرده است؛ یعنی به مراحل بالاتر نرسیده است. این موارد شامل 3 برنامه کارشناسی ارشد و یک برنامه دکتری است.  برنامه‌های کارشناسی ارشد شامل گرایش اقتصاد اطلاعات، گرایش خدمات و کتابخانه‌های کودکان و نوجوانان و گرایش خدمات کتابخانه‌های آموزشگاهی می‌شود. برنامه دکتری نیز مربوط به گرایش مدیریت کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی است که مراحل پایانی خود را جهت تصویب می‌گذرانند.

روش کار در گروه برنامه‌ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش‌شناسی چگونه است و چه مراحلی دارد؟

 روال کلی کار به این شکل است که برنامه چه از طرف خود ما در این گروه مطرح شود یا چه از طرف دانشگاه‌ها پیشنهاد شود (با توجه به اینکه به خصوص در دو سال گذشته برخی از دانشگاه‌های سطح ۱ و ۲ اجازه دارند خود اصل برنامه‌های درسی را در زمینه هایی که مورد نیازشان است، تدوین نمایند)  پس از بررسی در گروه، چکش‌کاری و اصلاح آن (که گاه ماه‌ها به طول می‌انجامد)، به شورای برنامه‌ریزی و سپس شورای گسترش ارائه می‌شود. پس از آن باید به تصویب وزیر برسد و به دانشگاه‌های مختلف ابلاغ شود.

البته شایان ذکر است که ما خود به تنهایی کار نمی‌کنیم بلکه بر اساس تسلط موضوعی و تخصص از صاحب‌نظران و همچنین از گروه‌های مختلف دعوت می‌کنیم تا در مورد برنامه‌ها نظر دهند.

آنچه ما تا به حال صورت داده‌ایم در راستای سیاست‌های آموزش عالی کشور است؛ یعنی آنچه که وزارت علوم تحقیقات و فناوری برای ما تعیین نموده و شامل کل سیاست‌های آموزش عالی کشور می‌شود.

در عین حال کمیته سعی می‌کند در آن چهارچوب دید تخصصی و  مصلحت‌اندیشی خود را در ارتباط با نیازمندی‌های جامعه در قالب این رشته اعمال نماید. یعنی ما سعی می‌کنیم پاسخ این سوال را که «چه انتظاری از رشته ما وجود دارد؟» در چهارچوب سیاست های کلی آموزش عالی تعمیم دهیم. پیشنهادی را که کمیته می‌دهد و درسی را که مطرح می‌کند در همین راستا است. همه اینها در حوزه برنامه‌ریزی درسی قرار می‌گیرد.

اعضای این گروه را چه کسانی تشکیل می دهند و یا برنامه ها توسط چه کسانی پیشنهاد می‌شود؟

 ما به نظرات خود اکتفا نکرده‎ایم. هرچند اعضای کمیته صاحب نظر و متخصص رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی و از دانشگاه‌های الزهرا، چمران، تربیت مدرس، اصفهان، شاهد، علوم تحقیقات وغیره هستند اما کمیته از دیگر صاحب‌نظران و متخصصینی که خارج از مجموعه هستند نیز دعوت و از پیشنهاد آنان استفاده می‌کند. به همین دلیل می‌توان گفت کار ما حاصل یک خرد جمعی است و نباید تصور شود که گروهی خود نشسته و برنامه‌ای را تدوین می کنند.

 برای مثال در برنامه کتابخانه‌های آموزشگاهی و کودک و نوجوان از اساتید برجسته دانشگاه فردوسی درخواست کردیم که مسئولیت را بر عهده بگیرند. آنها با همکاری صاحب‌نظران این حوزه تیمی را تشکیل دادند و پس از چندین ماه فعالیت برنامه را تدوین نمودند. این برنامه پس از بررسی در کمیته ما به مرحله بالاتر ارجاع یافت.

 در مورد ارتباط گروه با جامعه توضیح دهید. به نظر می‌رسد به دلیل عدم انعکاس فعالیت‌های گروه برنامه‌ریزی و گسترش علم اطلاعات و دانش‌شناسی  سوالات بسیاری ایجاد شده است.

رابطه گروه با رسانه‌ها بسیار اندک و شاید هیچ است. ما این گله را داریم که چرا هیچکس به سراغ ما نمی‌آید؟ این رابطه باید برقرار شود و جامعه بداند که گروه چه کارهایی می کند. ما در ۱۰ سال گذشته فعالیت‌های بسیاری انجام داده‌ایم. اعضای گروه از شهرهای مختلف با وجود مشکلات متعدد چندین بار در هر ماه به تهران می‌آیند درحالی که تنها ماحصل  کارشان برنامه‌های جدیدی است که تدوین می‌شود. این در واقع نوعی کارت داوطلبانه است. ولی هیچکس از فعالیت‌های گروه خبر ندارد. گاهی این سوال مطرح می‌شود که کمیته یا گروه چه کارهایی را انجام می‌دهد؟ انتقاد می‌کنند که چرا مشورتی با دیگران انجام نمی‌گیرد؟ در حالی که برای مثال در بحث تغییر نام رشته ما تمام گروه‌ها را از سراسر ایران دعوت کردیم تا در دانشگاه تربیت معلم نظرات خود را ابراز کنند؛ اما تعداد انگشت شماری به این جلسه آمدند و اکنون بسیاری از گروه‌هایی که در این جلسه شرکت نکرده بودند شکایت می‌کنند که چرا در بحث تغییر نام نظرات آنان پرسیده نشد! اگر ارتباطات تقویت شود و مسائل گروه رسانه‌ای‌تر شود سوالات مطرح شده و مشکلات ایجاد شده کمتر خواهد شد.

 برای مثال هم به شکل کتبی، هم شفاهی و هم به شکل علمی تغییرات در دروس اعمال شده است و در بسیاری جاها اجرا می‌شود در حالی که گاهی می‌شنویم که در برخی  دانشگاه‌ها حتی رساله‌هایی نوشته می‌شود با این موضوع که برنامه‌ها باید تغییر ‌کنند و پیشنهاداتی را مطرح می‌نمایند.

این وزارتخانه است که باید امکانات ارتباط بیشتر گروه‌ها، اساتید و دانشگاه‌ها با گروه ما را فراهم نماید.

بخش های بعدی این گفتگو طی روزهای آینده منتشر خواهد شد.