سواد زیست محیطی چیست؟

به باشگاه اطلاعات سبز خوش آمدید. امروز 16 خرداد ، روز جهانی محیط زیست است و همانطور که قبلا به شما قول داده بودیم، ستونی با عنوان "باشگاه اطلاعات سبز در این روز در لیزنا راه اندازی می شود که اینک پیش روی شما است.

مساله محیط زیست، یکی از مهمترین چالشهای پیش روی انسان معاصر است که یکایک ما در برابر آن مسئول هستیم و باید در استفاده پایدار از منابع زمین، به گونه ای که فرزندانمان و نسلهای بعد هم بتوانند در زمین در آرامش و بدون تهدیدهای غذایی، محیطی و اقلیمی تلاش کنیم. کتابداران به عنوان معلمان سواد اطلاعاتی، یکی از مهمترین گروههای مشارکت کننده در آموزشهای محیط زیست هستند. کتابخانه ها می توانند یکی از مهمترین مراکز توسعه سواد زیست محیطی باشند، پس کتابداران در درجه اول باید سواد زیست محیطی خود را افزایش دهند تا بتوانند در این فرآیند نقشی مفید و موثر بازی کنند.

لیزنا با همکاری باشگاه اطلاعات سبز، که شامل چند  تشکل محیط زیستی و چند تشکل کتابخانه ای و کتابداری است از این پس در ستونی با همین نام بطور مداوم اطلاعات زیست محیطی منتشر میکند. با این امید که مرجعی باشد برای کسانیکه که به سواد محیط زیستی علاقه مند هستند. انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران، مدیریت کتابخانه های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد، موسسه آوای سبز داربن، موسسه نجوای زمین،‌ موسسه زیست پایدار مانا،‌ موسسه كاوشگران طبيعت دنيا و موسسه پایشگران محیط زیست،‌هسته اولیه این باشگاه در سال 1391 بوده اند که در این دوره و در اداره این ستون نیز همه این گروهها همکاری خواهند کرد. لازم به یادآوری است که در آینده امکان اینکه گروههای بیشتری از کتابخانه ها و کتابدران و موسسات فعال و فعالین محیط زیست به ما بپیوندند وجود دارد.

انتظار ما شناسایی کتابداران طرفدار محیط زیست و تربیت آموزشگران سواد زیست محیطی است. یافتن علاقه مندان جدی و پیگیر، آموزش دادن آنها و تبدیل کتابخانه ها به پایگاههای محیط زیست، از اهداف باشگاه اطلاعات سبز است.

اولین کار خود را با تعریف سواد زیست محیطی آغاز می کنیم و جز آن یادداشتی داریم از خانم شادی توکلی مهر همکار موسسه نجوای زمین، به مناسبت 16 خرداد روز جهانی محیط زیست.  

دبیر ستون "باشگاه اطلاعات سبز" سرکار خانم متینه معین از همکاران لیزنا هستند که پاسخگوی سوالات شما نیز هستند. یادداشتهای خود را به نشانی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید  ارسال و در بالای یادداشتها و نامه های خود بنویسید باشگاه اطلاعات سبز.

سواد زیسست محیطی چیست؟

انجمن آموزش محیط زیست و طبیعت مریلند، یکی از انجمنهای فعال این حوزه اطلاعات سبز را چنین تعریف می کند:

سواد زیست محیطی دانش و درک موقعیت و وضعیت محیط زیست در کره زمین و مسایل موثر برآن، به ویژه مسایل مرتبط با هوا، ‌اقلیم ، زمین، غذا، انرژی، آب و زیست بوم‌ها است.

سواد زیست محیطی دانش و درک درست از تاثیر جوامع بر محیط طبیعی است (برای نمونه: رشد جمعیت، توسعه جوامع، نرخ مصرف منابع و غیره)

بررسی و تجزیه و تحلیل مسائل زیست محیطی، و بررسیهای دقیق برای یافتن راه حل های موثر

اقدامهای فردی و جمعی در برخورد با چالشهای محیط زیستی (برای نمونه: مشارکت در اقدامهای جهانی، طراحی و پیشنهاد راه حلهایی که الهام بخش کارهایی در جهت مسایل زیست محیطی باشد).[1]

بر اساس تعریف انجمن آموزشگران محیط زیست امریکای شمالی چارچوب زیر برای سواد زیست‌محیطی تعریف شده است:

باسواد محیط زیستی کسی است که بصورت فردی و گروهی با دیگران، تصمیمات آگاهانه در رابطه با محیط زیست می گیرند؛ و آماده اقدام بر اساس این تصمیم در جهت بهبود و رفاه حال دیگر افراد و جوامع و محیط زیست جهان هستند؛ و در زندگی مدنی مشارکت می کنند. فرایندهایی که  اساس آگاهی و سواد زیست محیطی هستند به درجات مختلف تقسیم می شوند:  

دانش و درک وسیع از مفاهیم، مسایل، و موارد زیست محیطی

مجموعه ای از تمایلات شناختی و حسی

مجموعه ای از مهارتها توانائیهای شناختی

راهبرد‌های رفتاری مناسب برای بکارگیری این قبیل دانسته ها و ادراکها به منظور ایجاد همصدایی و تصمیم گیری اثربخش در طیف وسیعی از زمینه های زیست محیطی است.[2]

مهمترین حوزه هایی که باید یک با سواد محیط زیستی درباره آن آگاهی داشته باشد عبارتند از: هوا، ‌اقلیم و آب و هوا، زیست بوم‌ها (اکو سیستم)، انرژی، محیط زیست و جامعه، غذا، آمایش سرزمین – استفاده موثر و پایدار از زمین

ما تلاش خواهیم کرد که تعاریف این مقوله ها را از جمعیتها و پایگاههای محیط زیستی برایتان دقیق کنیم که اگر صحبت غذا می شود، منظور چیست و اگر صحبت از محیط زیست و جامعه می کنیم منظورمان چیست.

اطلاعات زیست محیطی چیست؟[3]

هدف کلی آموزش زیست محیطی داشتن  شهروندان باسواد زیست محیطی است. منظور از با سواد  زیست محیطی چیست؟  آزمون سواد زیست محیطی ظرفیت یک فرد در عمل موفقیت آمیز در زندگی روزمره همراه با درک گسترده از  چگونگی ارتباط مردم و جوامع با یکدیگر و با سامانه ها و نظم  طبیعی است ، و اینکه چگونه باید استفاده پایدار داشت. این امر مستلزم آگاهی کافی و اثر بخش، دانش، مهارت و نگرش به منظور مشارکت در امور زیست محیطی و وارد کردن آن به زندگی روزانه در مصرف، در شیوه  زندگی، در زندگی حرفه ای، در فعالیتهای مدنی، با ورود به حرکتها و تلاشهای فردی و دسته  جمعی است.

اجزاء سواد زیست محیطی

نردبان زیر به تشریح پنج جزء ضروری از سواد زیست محیطی می پردازد

طراحی این نردبان یک سلسله مراتب از ساده به پیچیده است که می توانید مرحله به مرحله با آن پیش بروید: آگاهی، دانش و درک عمیق، گرایش و حساس شدن، یادگیری مهارتها و اقدام و عمل . البته وقتی پای در راه می گذارید،‌ خواهید دید که این مراحل همپوشانیهایی در زندگی واقعی دارند.  جنبه های مختلف آموزش محیط زیست (و رشته های مرتبط مانند بازاریابی اجتماعی) به مراحل مختلف در این نردبان اختصاص دارد، و همین باعث می شود که یک سردرگمی جزئی داشته باشیم که چه چیزی دقیقا آموزش محیط زیستی محسوب می شود. ولی چیزیکه خیلی مهم است این است که آموزش محیط زیستی بدون عبور از همه این پله های این نردبان تحقق نخواهد یافت؛  رد بالا رفتن از یک پله و رسیدن به پایان فقط یک مرحله کافی نیست و نمی توانیم به فرد  باسواد زیست محیط بگوئیم.

شکل 1[4]

منظور از با سواد بودن در گسترده ترین شکل آن داشتن دانش یا خبرگی است. وقتی ما این مفهوم را به حوزه محیط زیست می‌کشانیم، بر اساس تعاریف انجمن آموزش زیست محیطی امریکای شمالی دانش و خبرگی شامل نکات زیر می شود:

 درک اینکه زمین به عنوان یک سامانه زیستی و یک محیط زندگی شامل انسانها و جوامع انسانی درون آن می شود.

داشتن درک درستی از آرمان ها، اصول، و تجربه‌های شهروندی به منظور شرکت در حل مسائل مرتبط با محیط زیست.

داشتن انگیزه و توانمندی برای عمل، درک درستی از اینکه چه کارهایی مردم می توانند انجام دهند که تغییری ایجاد شود.

و بطور خلاصه: درک، حل مساله،‌ مشارکت مدنی و عمل.

گسترش سواد زیست محیطی شامل فعالیت هایی مانند بردن کودکان مدرسه به یک پیاده روی در طبیعت با یک طبیعت شناس و طبیعت دوست یا شرکت کردن همراه  خانواده و حضور در یک جشن درختکاری محلی است. همچنین ممکن است شامل راه اندازی کارهای مشترک درمحل و اشتراک در وسایل و منابع موجود در خانه های همه همسایگان باشد. به اشتراک گذاری وسایل در محل کمک خوبی به مناسب نگهداشتن مصرف خواهد کرد.

سواد اطلاعاتی دربرگیرنده اعضای محله و مشارکت آنها در سخنرانیها در همایشهای محلی است؛ کسانیکه  شیوه های پایدار را در محل کار خود معرفی می‌کنند و ارتقاء می‌دهند؛ و دانشجویانی که پرو‌ژه‌های خدمات محیط زیستی طراحی می کنند. شاید تبلیغ استفاده از دوچرخه، ‌یا مصرف کمتر آب باشد همینطور برنامه هایی جهت بازیافت و یا مصرف کمتر انرژی در ساختمانها.  [5]

در قسسمتهای بعدی به مرور به یادداشتهای محیط زیستی حاوی اطلاعاتی برای کتابدران منتشر خواهد شد و منتظر تجربه ها و یادداشتهای همه عزیزان و فعالان هستیم.