داخلی
»باشگاه اطلاعات سبز
مقدمه
در عصر حاضر، بحران محیط زیست یک مسئله جهانی است. تمایل انسان‌ها برای تسلط بر محیط زیست و استفاده نادرست از آن در جهت منابع انسانی منجر شده است بشر با مشکلاتی روبه‌رو شود. بیابان‌زایی، فرسایش خاک، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی به انواع مواد شیمیایی، کاهش حجم جنگل‌ها، افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی، آلودگی هوا و تخریب لایه اُزُن ازجمله مشکلاتی هستند که محیط زیست انسان را تهدید می‌کند( علوی، ۱۳۹۲). آلودگی هوا و اثرات زیان‌بار آن‌چنان افزایش‌یافته است که همه آن‌ها تهدیدی جدی علیه سلامت افراد، جامعه و محیط طبیعی دانسته می‌شود( منصوری،1390).
بسیاری از بحران‌های زیست‌محیطی ریشه در مشکلات فرهنگی دارد و از این نظر، ضرورت اصلاح نگرش و رفتار زیست‌محیطی در سطوح مختلف جامعه کاملاً محسوس است (ندافی، نوری، و نبی زاده، 1387). با بروز مشکلات زیست‌محیطی و رشد هرچه بیشتر آن‌ها در طی سالیان اخیر در شهرهای بزرگ ایران، نهادها و مقامات مسئول، به فکر چاره اندیشی و مقابله با آن‌ها افتاده‌اند (صبوری، 1394). بسیاری از کارشناسان عقیده دارند، اصلاح آموزه‌های انسان و تغییر در نگرش، بینش و دانش انسان‌ها نسبت به سرنوشت خود و محیط پیرامون، اصلاح روند بحران محیط‌زیست را در پی خواهد داشت. ازاین‌رو، آگاه‌سازی عمومی و آموزش جامعه درزمینهٔ محیط‌زیست، برای ادامه حیات بشر امری مهم تلقی می‌شود( علوی، 1۳۹۲).
در این میان، کتابخانه‌ها که سازمانی فرهنگی و اجتماعی محسوب می‌شوند، بیش از هر سازمان دیگری باید به مسائل زیست‌محیطی توجه کنند. کتابخانه‌ها می‌توانند با ارائه اطلاعات و انجام خدمات مختلف، نقش بسزایی در اصلاح نگرش و رفتار زیست‌محیطی جامعه داشته باشند( کوربانوقلو و بوستونی[1]، ۲۰۱۴، ص۴۷ به نقل از آنتونلی، ۲۰۰۸).
نقش کتابخانه‌ها در حفظ محیط زیست
کتابخانه‌ها ازجمله سازمان‌هایی هستند که در سال‌های اخیر دغدغه کمک به کاهش آسیب به محیط زیست را داشته‌اند. “جنبش کتابخانههای سبز” در اواخر دهه ۱۹۹۰ درنتیجه‌ی درگیری‌های زیست‌محیطی کتابخانه‌ها شکل گرفت. نگرانی اصلی این جنبش کاهش اثرات زیست‌محیطی کتابخانه‌ها بر محیط‌زیست بوده است (کوربانوقلو و بوستونی، ۲۰۱۴، ص۴۷ به نقل از آنتونلی، ۲۰۰۸). به بیان ساده‌تر، در سال‌های اخیر، وضعیت بحرانی محیط زیستی جهان سبب شده است تا بسیاری از مشاغل و رشته‌ها، با بررسی رابطه شغل خود با محیط‌زیست و تأثیری که می‌توانند بر طبیعت بگذارند، قدمی را در جهت کمک به محیط‌زیست و سبز شدن شغل خود بردارند. ددرنتیجه این رویکرد اصطلاحاتی مانند اقتصاد سبز، مدیریت سبز، معماری سبز و... به وجود آمده است. از زمان ظهور جنبش کتابخانه سبز، تعهد کتابخانه‌ها به توسعه پایدار و محیط‌زیست بیشتر شده است ( نریمانی،۱۳۹۷، ص ۱).
کتابخانه سبز
بر اساس تعریف لغتنامه آنلاین کتابخانه و علم اطلاعات کتابخانههای سبز، کتابخانه‌‌هایی هستند که برای به حداقل رساندن تأثیر منفی بر محیط‌زیست طبیعی و به حداکثر رساندن کیفیت محیط داخلی به‌وسیله انتخاب محل مناسب، استفاده از مصالح ساختمانی طبیعی و محصولات زیست‌تخریب‌پذیر، حفاظت از منابع و دفع زباله طراحی‌شده‌اند. این کتابخانه‌ها همچنین بر خدمات، فعالیت‌ها، رویدادها، منابع پروژه‌های مرتبط با محیط زیست، و نشان دادن نقش اجتماعی و مسئولیت کتابخانه‌ها به‌عنوان رهبران محیط‌زیست پایدار متمرکز هستند.[2] به‌بیان‌دیگر، کتابخانه سبز کتابخانه‌ای است که در آن با به کار بستن تدبیرهای مناسب اثرات منفی بنا و فعالیت‌های کتابخانه بر محیط زیست طبیعی به حداقل می‌رسد. مهم‌ترین این تدبیرها تعیین محل مناسب برای ساختمان، استفاده از مصالح طبیعی و فرآورده‌های تجزیه‌پذیر در بنا- تهیه تجهیزات کمتر آسیب‌رسان- صرفه‌جویی در مصرف آب، انرژی و مواد (ازجمله کاغذ) و بازیافت پسماند است. علاوه بر این‌ها کتابخانه سبز خود را موظف می‌داند منابع اطلاعاتی مروج حفظ و حمایت از محیط زیست را برای جامعه کتابخانه تهیه کند و با به کار بردن انواع ابتکارات، آگاهی‌های محیط‌زیستی را در سطح جامعه بالفعل و بالقوه کتابخانه ترویج دهد( قربانی، ۱۳۸۱). با توجه به تعریفی که از کتابخانه سبز مطرح شد لازم است بیان شود کتابخانه سبز ابعاد مختلفی مانند ساختمان سبز، مدیریت سبز، سیستم‌های اطلاعاتی سبز، خدمات و برنامه‌های سبز و مدیریت منابع سبز را شامل می‌شود( کوربانوقلو و بوستونی، ۲۰۱۴، ص ۴۹) که شرح هر یک از این ابعاد در ادامه بیان خواهد شد.
ساختمان سبز: ساختمان سبز بنایی است که با محیط‌زیست و حفظ انرژی سازگار بوده و از ایده گرفته تا طراحی، ساخت‌وساز، بهره‌برداری، نگهداری، تعمیر و تخریب آن با محیط‌زیست سازگار بوده که ساخت آن نیازمند همکاری متقابل اعضای تیم طراحی (از معمار گرفته تا مهندس سازه و تأسیسات مکانیکی و الکتریکی) است( عبدی، دانشمند شیرازی،۱۳۹۶). به‌عبارت‌دیگر، نریمانی ( ۱۳۹۷) بیان می‌کند؛ ساختمان‌های سبز، ساختمان‌هایی سازگاربامحیط‌زیست هستند که در تمامی طول عمر خود از طراحی، اجرا و ساخت گرفته تا بهره‌برداری، نگهداری، تعمیر و تخریب آن با محیط‌زیست همگام بوده که مهم‌ترین خصوصیات چنین ساختمانی عبارت‌اند از:
استفاده بهینه از انرژی، آب و دیگر منابع؛
محافظت از سلامت محیط‌زیست و بهبود کارایی منابع؛
کاهش آلودگی و تخریب محیط‌زیست
که مهم‌ترین مسئله برای ساختمان‌های سبز توجه به نیازمندی‌های اولیه انرژی آن‌ها در کل چرخه عمرشان است( عبدی، دانشمند شیرازی،۱۳۹۶).
انگیزه‌های گرایش به ساختمان سبز
با توجه به تعریف ابعاد مختلف ساختمان سبز، انگیزه‌های کشورهای مختلف در گرایش به‌سوی پروژه و ساختمان سبز به شرح زیر است:
· صرفه‌جویی در هزینه شامل 30 درصد کاهش در هزینه‌ی انرژی و 25درصد صرفه‌جویی در کربن؛
· 30 تا 50 درصد صرفه‌جویی در استفاده از آب؛
· 50 تا 90 درصد کم شدن از ضایعات؛
· افزایش تقاضای بازار برای ساختمان‌های سبز؛
· حق بیمه‌ی کمتر؛
· دوام بیشتر ساختمان‌های سبز؛
· پایین بودن هزینه‌ی نهایی ساختمان باوجود بالا بودن هزینه‌های اولیه؛
· استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر که قابلیت بازگشت دوباره را به طبیعت دارا هستند( عبدی، دانشمند شیرازی،۱۳۹۶ ، ص۵۰).
مدیریت سبز: مدیریت سبز به مفهوم مدیریتی برای همگرایی بیشتر مسئولیت‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی است. امروزه رویکرد سبز در جهان در حال گسترش است که با توسعه پایدار متناظر است. امروزه با توجه به آلودگی‌های هوا، تغییرات اقلیم، جنگل‌زدایی و غیره، مدیریت سبز به کمک مشکلات آمده و تلاش می‌کند با ایجاد معیارها و مقرراتی به سبز شدن کارخانه‌ها، ارگان‌ها، و غیره کمک کند[3]. مدیریت سبز را می‌توان در سه بخش ساختمان سبز، انرژی سبز و پسماند سبز تعریف کرد. درواقع مدیریت سبز نوعی بازنگری فکری در کار نهادها و سازمان‌های گوناگون با احترام به محیط‌زیست است[4]. لذا سبز شدن یک واحد صنعتی نه‌تنها باعث کاهش آلودگی هوا می‌شود، بلکه می‌تواند محصولی سبز عرضه کند و حتی مدیریت پسماند آن را هم انجام دهد.
مدیریت منابع سبز: مدیریت منابع انسانی سبز، به فعالیت‌هایی اشاره دارد که دربرگیرنده توسعه، پیاده‌سازی و نگهداشت مداوم سیستمی است که منجر به سبز شدن کارکنان سازمان می‌گردد. مدیریت منابع انسانی، کارکنان نرمال و معمولی را به کارکنانی سبز تبدیل می‌کند، به‌طوری‌که آن‌ها بتوانند به اهداف محیطی سازمان دست یابند و سهم قابل‌توجهی در حفظ محیط زیست داشته باشند. هدف مدیریت منابع انسانی سبز ایجاد، تقویت و حفظ بصیرت بوجود آمده در کارکنان سازمان است به‌طوری‌که بیشترین سهم را در هر یک از نقش‌های حافظ محیط‌زیست، طرفدار حفظ منابع طبیعی، آلودن نکردن محیط‌زیست و سازنده محیط‌زیست داشته باشند( رنویک و همکاران، 2013 نقل در بورقانی، فتوت و خادم، ۱۳۹۶، ص ۳۰).
فناوری اطلاعات سبز: فناوری اطلاعات سبز اشاره به یک برنامه منظم از معیارهای زیست‌محیطی پایداری تولید مانند جلوگیری از آلودگی، نظارت محصول، استفاده از فن‌آوری‌های پاک، یافتن منابع با استفاده از زیرساخت‌های فنی فناوری و همچنین فناوری اطاعت، روش‌های مدیریت انسانی و مدیریتی است که به پایداری محیط‌زیست در سازمان رسیدگی می‌کند. به بیانی دیگر، فناوری اطلاعات سبز روشی است برای حفظ انرژی و استفاده بهینه از تمامی سرویس‌های فناوری اطلاعات مانند سنتر‌ها، سرویس‌های نرم‌افزاری، ارتباطی و روشی تأمین برق مصرفی آن‌ها. متخصصین، فناوری اطلاعات سبز را به‌عنوان یک‌راه کار فنی برای پشتیبانی از اهداف کسب‌وکار دوست دار محیط‌زیست ارائه نموده‌اند( مورگسان[5] ، ۲۰۰۸) که می‌توان گفت؛ فناوری اطلاعات اهداف زیر را دنبال می‌کند.
کاهش استفاده از مواد خطرناک
به حداکثر رساندن بهره‌وری انرژی در طول عمر محصول
ترویج قابلیت بازیافت و یا قابلیت تجزیه بیولوژیک محصولات از بین رفته و زباله‌های کارخانه( خلیلیان وایتان، ۱۳۹۶).
خدمات و برنامه‌های سبز: اقدامات زیادی در رابطه با خدمات و برنامه‌های سبز صورت گرفته است ولی تعریف جامع و کاملی از آن در دسترس نیست. تنها مطلبی که می‌توان بیان کرد این است که جنبش کتابخانههای سبز، کتابداران را برای ارائه خدمات جدید تحت‌فشار قرار داده است و کتابداران تلاش می‌کنند با خلاقیت خود خدمات جدید و سبز ارائه کنند. خدمات و برنامه‌های سبز، درصدد هستند با ارائه منابع و اطلاعات در مورد زندگی سبز و مسائل زیست‌محیطی، سازمان‌دهی برنامه‌های آموزشی و کارگاه‌های آموزشی در دستیابی به فضای سبز آگاهی جوامع را گسترش دهند. درواقع خدمات سبز به معنای کاهش مصرف انرژی، مواد اولیه، آب و نیز به حداقل رساندن آلودگی‌ها و پسماند در حفظ و احیای کیفیت محیط‌زیست تعریف می‌شود که درنهایت منجر به اصلاح الگوی مصرف و اصلاح رفتار محیط‌زیستی جامعه خواهد شد( کوربانوقلو و بوستونی، ۲۰۱۴، ص ۵۱).
نتیجه‌گیری
در دنیای کنونی به دلیل کمبود انرژی، زمین و محیط‌زیست با سهل‌انگاری انسان و شرایط آب و هوایی بد به خطر افتاده است لذا باید به دنبال هماهنگی و همخوانی ساختمان کتابخانه‌ها با طبیعت باشیم تا محیط‌زیست حفظ شود از همین رو مسئولان جنبش محیط‌زیست برای بهبود وضع زمین، مردم و متخصصان را برای حفظ محیط‌زیست تشویق نموده و کتابخانه سبز را مطرح کرده‌اند. کتابخانه سبز، کتابخانه‌ای است که با سازگار کردن ساختمانشان با استانداردهای ساختمان‌های سبز، هزینه‌های ساختمانی و مصرف انرژی ساختمان را به مقدار قابل‌توجهی می‌تواند کاهش دهد. کتابخانه سبز ابعاد مختلفی مانند ساختمان سبز، مدیریت سبز، سیستم‌های اطلاعاتی سبز و خدمات و برنامه‌های سبز و مدیریت منابع سبز را شامل می‌شوند.
کتابخانههای سبز با داشتن ساختمان سبز می‌توانند به محیط‌زیست کمک کنند. ساختمان‌ها به‌واسطه تأثیری که می‌توانند بر محیط‌زیست بگذارند یکی از مهم‌ترین بخش‌های زندگی انسان هستند که با همسو شدن با معیارهای محیط‌زیستی کمک زیادی به بهبود وضعیت زیست‌محیطی جهان می‌کنند. از همین رو کتابخانههای سبز به‌عنوان یکی از نهادهای اجتماعی که رویکرد محیط‌زیستی دارند حرکت به‌سوی ساختمان‌های سبز را به‌عنوان یکی از اهداف خود در نظر گرفته‌اند. با توجه به ابعاد مختلف کتابخانههای سبز، ویژگی‌هایی برجسته می‌شود که به محیط زیست فایده می‌رسانند و با ایجاد محیط سالم‌تر مزایایی را برای جهان فراهم می‌آورند.
منابع
1. بورقانی، سهیلا؛ فتوت، بهنوش و مریم خادم( ۱۳۹۶). اثرات عوامل منابع انسانی سبز بر عملکرد محیطی سازمان‌های تولیدی( شرکت‌های پتروشیمی منطقه عسلویه و ماه شهر).مدیریت فردا، ۱۵. ۲۹-۴۰.
2. خلیلیان وایتان، حسین( ۱۳۹۶). مروری بر فناوری اطلاعات سبز در ایران. نخبگان علوم و مهندسی، ۲(۲). ۴۳۰- ۴۳۸.
3. صبوری، شهروز( 1394). بازاریابی سبز در ایران: پتانسیل‌ها و چالش‌ها. تعالی : نشریه تخصصی مدیریت، ۳( ۳۷).۱۱- ۱۵.
4. عبدی، کیوان؛ دانشمند شیرازی، مهناز( ۱۳۹۶). تاثیر ساختمان‌های سبز بر محیط‌زیست. گزارش،( ۳۹).۴۹- ۵۲.
5. علوی، مهتاب (1۳۹۲). اهمیت آموزش حفاظت از محیط‌زیست، اولین همایش سراسری محیط‌زیست، انرژی و پدافند زیستی، تهران، موسسه آموزش عالی مهر اروند، گروه ترویجی دوستداران محیط‌زیست. ۱ -1۷.
6. قربانی، محبوبه (1381). کتابخانه سبز در دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی. تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، ج.2، 1081-1084.
7. منصوری، نبی اله( 139۰). آلودگی‌های محیط‌زیست هوا، آب، پسماند، صدا. تهران: آراد کتاب.
8. ندافی، کاظم؛ نوری، جعفر و نبی زاده، رامین( 1387). نظام مدیریت سبز در کتابخانه ملی ایران. علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، ۱۰( ۴)، ۲۶۲- ۲۶۹.
9. نریمانی، ایمان( ۱۶ شهریور ۱۳۹۷)، مزایای اقتصادی کتابخانههای سبز. کنفرانس بین المللی عمران، معماری، و طراحی شهری. دانشگاه هنر اسلامی تبریز
10. Murugesan, S. 2008. Harnessing green IT: principles and practices. IEEE IT Professional Vol. 10 .No. 1, pp. 24-33.
11. Kurbanoğlu, S. & Boustany, J. (۲۰۱۴, October). From green libraries to green information
12. literacy. In European Conference on Information Literacy (pp. 47-18). Springer International Publishing
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.