هفتهٔ محیط زیست و نقش کتابخانه‌ها

 (لیزنا: باشگاه اطلاعات سبز): اگر محیط زیست را همهٔ محیط‌‌هایی که در آن‌ها زندگی جریان دارد تعریف کنیم، می‌توانیم نتیجه بگیریم که محیط زیست همواره یکی از موضوعات مهم برای انسان‌ها بوده است. البته در سال‌های اخیر و با به وجود آمدن بحران‌های زیست‌محیطی مانند بیابان‌زایی، آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی به انواع مواد شیمیایی، کاهش حجم جنگل‌ها، افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی، آلودگی هوا، تخریب لایهٔ ازُن اهمیت بیشتری برای انسان‌ها پیدا کرده است.

مناسبت‌های جهانی و ملیِ محیط زیستی مانند روز تنوع زیستی، روز جهانی محیط زیست و هفته محیط زیست هم در نتیجه بحران‌های زیست‌محیطی و برای جلب توجه بیشتر افراد جامعه به محیط زیست به وجود آمده‌اند. البته از عمر بسیاری از این مناسبت‌های جهانی سالیان زیادی می‌گذرد اما در ایران یا به آن‌ها اهمیتی داده نمی‌شده است و یا آن که تنها متخصصان محیط زیست آن را گرامی می‌داشتند. که این موضوع به نداشتن نگاه فرهنگی و آموزشی به محیط زیست باز می‌گردد.

رفته‌رفته فعالان محیط زیست به این نتیجه رسیدند که اگر انسان را به عنوان عامل تاثیرگذار و قربانی این بحران بدانیم، می‌توانیم با اصلاح آموزه‌های انسان و تغییر در نگرش، بینش و دانش انسان‌ها نسبت به محیط زیست، موجب بهبود وضعیت آن شویم. در چنین شرایطی آگاه‌سازی عمومی و آموزش جامعه در رابطه با ارزش و اهمیت محیط زیست، اهمیت زیادی پیدا می‌کند (علوی, ۱۳۹۲،ص1).

خوشبختانه در سال‌های اخیر، رویکرد دولت نسبت به موضوع محیط زیست، از نگاه سیاسی، بخشنامه‌ای و ضرب‌الاجلی، به رویکرد فرهنگی،  آموزشی و سرمایه‌گذاری برای تغییر نگاه و بینش جامعه در مورد محیط زیست، به‌خصوص در زمینهٔ آموزش کودکان، تغییر یافته است. اقداماتی مانند جایزهٔ سپیدار، جشنوارهٔ فیلم سبز، جایزهٔ کتاب سبز سال، انتخاب دانشجوی فداکار محیط زیست، و برپایی مدارس طبیعت، از جمله اقدامات فرهنگی مهم برای آموزش محیط زیستی افراد جامعه می‌باشد. همچنین اهمیت یافتن موضوع محیط زیست و حقوق حیوانات در بین سیاستمداران و هنرمندان نیز به این تغییر رویکرد، کمک کرده است.

طبیعتا زمانی که سخن از فرهنگ‌سازی و آموزش به میان می‌آید، نام کتابخانه‌ها نیز به عنوان یکی از نهادهایی که نقش آموزشی و فرهنگ‌سازی را در کشور به عهده دارند مطرح می‌شود. همچنین در بین انواع کتابخانه‌ها، کتابخانه‌های عمومی به جهت خدمات‌دهی به همه قشرهای جامعه و دسترسی رایگان اکثریت افراد جامعه بدون هیچ‌گونه محدودیتی، اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند.

فدراسیون بین‌المللی انجمن‌ها و مؤسسات کتابداری (ایفلا)  نیز در بیاینه خود در گلاسکو (24 آگوست 2002) به نقش کتابخانه در توسعه پایدار می‌پردازد. در این بیانیه، ایفلا به نقش آموزشی کتابخانه‌ها در  جوامع اطلاعاتی اشاره کرده و خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی را به عنوان دروازه‌ای برای دستیابی به دانش و فرهنگ و حامی یادگیری مادام‌العمر برای توسعه فرهنگی می‌داند (عرفان‌منش، حسینی، 1393، ص.17).

البته در سال‌های اخیر، کتابداران نیز تلاش‌هایی را در جهت کمک به محیط زیست انجام داده‌اند که در نتیجه آن مفاهیمی مانند کتابداری سبز، کتابخانه سبز، و اطلاعات سبز به وجود آمده است. در ایران هم تلاش‌های کتابخانه‌هایی مانند کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد تهران، راه‌اندازی باشگاه اطلاعات سبز و همین ستون اطلاعات سبز لیزنا را می‌توان از جمله تلاش‌های کتابداران در جهت کمک به محیط زیست نام برد.

در مجموع باید رویکرد فرهنگی این روزهای کشور نسبت به محیط زیست را به فال نیک گرفت و آموزش محیط زیست و سواد زیست‌محیطی را وظیفه‌ای دیگر روی دوش کتابخانه‌ها دانست. تلاش‌هایی در این مسیر انجام شده است، اما مناسبت‌هایی مانند هفتهٔ‌محیط زیست، حداقل ثمره‌اش آن است که به ما کتابداران به عنوان بخش فرهنگی جامعه که باید دارای دغدغه‌هایی نسبت به مسائل مهم کشور باشیم، یادآوری می‌کند که وظایف و نقش‌هایی نسبت به آیندهٔ فرزندان این کشور داریم.

منابع:

عرفان‌منش،محمد امین و حسینی، الهه (1393). نقش کتابخانه ها در توسعه پایدار. فصلنامه داخلی کنسرسیوم محتوای ملی, 15, 14-22.

علوی, مهتاب (۱۳۹۲). اهمیت آموزش حفاظت از محیط زیست. اولین همایش سراسری محیط زیست، انرژی و پدافند زیستی، تهران. موسسه آموزش عالی مهر اروند، گروه ترویجی دوستداران محیط زیست، http://www.civilica.com/Paper-ECONF01-ECONF01_183.html

«محیط زیست» ‎(فارسی)‎. دانشنامهٔ رشد. بازبینی‌شده در ۱۳ خرداد ۱۳۸۸.