چهارمین پاتوق مجازی انجمن ارتقای کتابخانه های عمومی ایران برگزار شد

به گزارش لیزنا، چهارمین پاتوق مجازی انجمن علمی ارتقای کتابخانه های عمومی ایران با حضور دکتر منصور کوهی رستمی به عنوان دبیر نشست، دکتر اسماعیل وزیری و دکتر محمدعثمان حسین بر به عنوان مهمان نشست، حلیمه آبیل کاظمی به عنوان ارائه دهنده نشست چهارشنبه 12 شهریور ماه 1399 ساعت 21 در بستر مجازی اسکای روم برگزار شد.

در ابتدای جلسه دکتر رستمی عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز، ضمن خوشامدگویی به حضار به معرفی پاتوق های مقاله خوانی مجازی پرداخت و مهمانان جلسه و همکاران گروه پاتوق مقاله خوانی زاهدان را که این نشست به همت آنان برگزار شد معرفی کرد.

دکتر رستمی افزود: با افزایش بلایای طبیعی و انسانی و پیامدهای گسترده آنها نیاز به تاب آورتر شدن جوامع و دولت ها بیش از پیش احساس می‌شود. این امر موجب شده که تاب آوری به عنوان بزرگترین چالش ملی عصر حاضر بدل گردد. سیر مطالعاتی مفهوم تاب آوری نشان میدهد تاب آوری در ابتدای امر در سطح فرد و خانواده مطالعه شده است وسپس این مفهوم به مباحث سازمانی در قالب تاب آوری سازمانی و مباحث جامعه شناسی در قالب تاب آوری اجتماعی تسری پیدا کرده است. امروزه شاهد آن هستیم که این مفهوم بعد از بحران مالی سال 2008 در سطح کلان تر یعنی حکومت و امنیت ملی و در قالب مفهوم تاب آوری ملی مطرح شده است. كتابخانه­ها برای ایجاد یك جامعه انعطاف پذیر بسیار حیاتی هستند، به این دلیل كه پس از یك بحران به سرعت بازگشت به کار می­کنند.

وی افزود: پس از یک فاجعه، کتابخانه باید به مردم و مشاغل کوچک کمک کند تا روی پای خود بایستند و به زندگی خود بازگردند. با ارائه این دست خدمات، كتابخانه­ها به حفظ احساس وضع عادی در جامعه كمك می كنند، تا بزرگسالان و كودكان در بین این هرج و مرج به روال معمول زندگی برگردند. پذیرفتن این نقش، روش دیگری است که همچنان كتابخانه­ها به برآوردن نیازهای جامعه می­پردازند و به عنوان یك خدمت اساسی در جامعه ارزش گذاری می شوند.

در ادامه صحبت های دکتر رستمی حلیمه آبیل کاظمی مسئول کتابخانه ابوحاتم سیستانی زابل به ارائه مقاله ای با عنوان "فرصتها و چالشهای کتابخانه های عمومی برای افزایش تاب آوری اجتماعات" پرداخت و افزود: این مقاله به بررسی نقش کتابخانه های عمومی در شبکه منافع اجتماعی برای بهبود بلایای طبیعی می‌پردازد. این مقاله نقش کتابخانه های عمومی را در کمک به سازمان مدیریت بحران در هر کشور برجسته می کند.

وی افزود: این مقاله نشان داد فرصتهای متعددی برای کتابخانه های عمومی جهت افزایش تاب آوری جامعه با ارائه منابع و کمکهای فناوری وجود دارند مانند فراهم کردن کار، جلسات و اتاقهای نشیمن، خدمت به عنوان کانال ارتباطی کارآمد و محلی برای اطلاع رسانی در خصوص بلایای طبیعی و تطبیق و گسترش خدمات جدیدی که با توجه به وضعیت و شرایط جدید جامعه مورد نیاز هستند. مقاله پیشنهاد میکند که کتابخانه ها نقش خود را در هنگام مدیریت بحران بهتر بشناسند و با ایجاد ارتباط با سازمان مدیریت بحران و سایر سازمانهای مربوطه و ارائه خدمات جدید در ایجاد تاب آوری اجتماعات نقش داشته باشند و ارزش خدمات کتابخانه را بیش از پیش یادآوری کنند. و در نهایت مقاله پیشنهاد می دهد تا کتابخانه‌های عمومی در برنامه ریزی اضطراری و تلاش های بهبود جامعه وارد شوند و شکاف بین کتابخانه های عمومی و سیاست مدیریت بحران را کاهش دهند چرا که امروزه تاب آوری به یک مسئله ملی در همه جوامع تبدیل شده که نیازمند همکاری و همگامی همه سازمانهای جامعه از جمله کتابخانه ها می باشد که با توجه به ظرفیتهای وجودی و آرمانی خود میتوانند نقش پررنگی در این زمینه داشته باشند.

در بخش دیگری از برنامه دکتر حسین بر عضو  گروه علوم اجتماعی دانشگاه سیستان و بلوچستان به بررسی نقش کتابخانه‌های عمومی در افزایش تاب آوری جامعه پرداخت.وی پس از بررسی مفهوم تاب آوری به بررسی چهار زمینه اصلی نقش کتابخانه های عمومی و نحوه عملکرد کتابخانه در هر کدام از این زمینه ها پرداخت. وی فرصت ها و چالش های کتابخانه های عمومی را برای افزایش ظرفیتهای سازگاری شامل توسعه اقتصادی، سرمایه اجتماعی، اطلاعات و ارتباطات و شایستگی اجتماعی دانست. در زمینه توسعه اقتصادی دسترسی به منابع فناوری و ارائه کمک، فضای اداری برای اعضا و سازمانها را جزو فرصتهای کتابخانه ها دانست.

وی گفت: در بخش ایجاد سرمایه اجتماعی فضای متمرکز جلسات و مرکز انتقال، فضای اجتماعی برای عادی سازی و ثبات؛ در زمینه اطلاعات و ارتباطات ایجاد کانالهای ارتباطی اضافی، مرکز منابع اطلاعاتی، ایجاد مخزنی برای تجارب شخصی و در زمینه شایستگی  اجتماعی سازگار نمودن خدمات ارائه شده بر اساس نیازهای جامعه را از فرصتهای کتابخانه های عمومی در افزایش تاب آوری اجتماعات است.

دکتر وزیری عضو گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه سیستان و بلوچستان در خصوص الزمات مورد نیاز کتابخانه های عمومی در هنگام بحران ها برای ایجاد تاب آوری در اجتماعات صحبت کرد و افزود: موضوع پاتوق مقاله‌خوانی به موضوع مهمی اشاره دارد که می تواند از ابعاد مختلفی مورد توجه قرار بگیرد. چالشها و فرصتهای تاب آوری اجتماعی در کتابخانه ها به عنوان یک مرکز اجتماعی به صورت مشخص و دقیق توسط سرکار خانم کاظمی مطرح شد و تجربیات مطرح شده در مقاله اطلاعات مفیدی را ارائه داد. و با پیش فرض اولیه مقاله که کتابخانه سازمانی اجتماعی است که می‌تواند در شرایط بحران نقش مهمی ایفا کند مقاله به انتها رسید.  اما نکته قابل توجه که شاید در صحبتهای همکاران کمتر به آنها اشاره شد، نگرش و باورپذیری این موضوع است که کتابخانه‌ها چه زمانی می‌توانند به عنوان مراکزی در هنگام بحران عمل کنند و چرا تا به حال این موضوع به شکل جدی مورد توجه جامعه قرار نگرفته است

وی افزود: . نکته ظریفی که در انتهای مقاله به عنوان چالشهای تاب آوری اجتماعی مطرح شد این بود که مثلا مدیران مراکز بحران به نقش و اهمیت کتابخانه‌ها در چنین حوادثی پی نبرده‌اند.  به نظرم شاید از این جنبه خیلی جدی تر و کاربردی تر بتوان به موضوع تاب آوری اجتماعی کتابخانه در شرایط بحران اشاره کرد. به عبارتی اگر باور داشته باشیم (جامعه و کتابداران) که کتابخانه‌ها می‌توانند در شرایط بحران مفید فایده واقع شوند، در آنصورت است که می‌توانیم هر آنچه که در زمان وقوع یک بحران اتفاق می‌افتد را برای یک مرکز اطلاع‌رسانی یا کتابخانه برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی کنیم. موفقیت این نقش به نگرش و دیدگاه ما بستگی دارد.

وی گفت: ایا صرف داشتن نگرش مثبت و دانش مفید در خصوص مفید بودن کتابخانه در مواقع بحران برای ایفای نقش کتابخانه در تاب‌اوری اجتماعی کفایت می‌کند یا اینکه لازم است برنامه ریزی و اقدامات مناسب از ابعاد مختلف صورت بگیرد.  این موفقیت زمانی حاصل می‌شود که آسیب‌شناسی از وضعیت شرایط فیزیکی کتابخانه‌ها، امکانات، توانمندیها و نقاط قوت و ضعف در مواقع بحرانها، زمان وقوع بحران و کنشها و واکنشهای صورت گرفته قبل، حین و پس از بحران صورت بگیرد تا بر اساس آن مشخص شود که هر کدام از ذینفعان قبل از شروع بحران، حین بحران و پس از آن چه مجموعه اقداماتی را باید انجام دهند. لازمه این فرایند همکاری و تعامل میان جامعه، کتابخانه، کتابداران و مدیران مراکز اطلاع رسانی و سایر سازمانها و مدیران آنها به منظور ارائه برنامه‌ اقدامی مشخص است تا با توجه به قابلیت کتابخانه‌ها به نحو مناسبی از آنها استفاده شود. 

 دکتر وزیری در پایان افزود:  موضوع یادگیری اجتماعی از ویژگی‌هایی هر مرکزی است که می‌تواند نقش مهمی در تاب آوری اجتماعی داشته باشد. کتابداران و کتابخانه‌ها با آگاهی از ابعاد و مولفه‌های مدیریت بحران و تولید اطلاعات و محتوای مناسب و اشاعه این اطلاعات برای جامعه به طور مستمر، یادگیری و آموزش اجتماعی را برای افراد جامعه ممکن ساخته و در صورت استمرار این فرایند، برخی از چالش‌های مطرح شده در مقاله خودبخود به فرصت و نقطه موفقیت تبدیل خواهند شد.

در پایان دکتر حسن زاده رئیس انجمن علمی ارتقای کتابخانه های عمومی ایران سه مفهوم اعتماد، توانمندی و قابلیت ها و شایستگی های کارکنان و سیاستگذاری درست را سه اصل مهم برای کتابخانه های عمومی در ایجاد تاب آوری در اجتماعات دانست.

وی سه بعد برای عملکرد کتابخانه ها در این زمینه یادآور شد: اول بعد فیزیکی و بعد بعد معنا و در نهایت ترکیب این دو بعد. گاهی جامعه به لحاظ فیزیکی تاب آور است و امکانات فیزیکی برای افزایش تاب آوری جامعه ایجاد شده است. اما در بخش معنایی مفهوم اطلاعات و دانش معنا می یابد یعنی اگر همه زیرساختهای فیزیکی هم آماده باشند در صورت عدم وجود اطلاعات برای مردم کارایی لازم وجود نخواهد داشت و مورد سوم ترکیب این دو است و بهترین چینش مسائل فیزیکی و معنایی در کنار هم منجر به افزایش تاب آوری خواهد بود.  بازنگری در سیاستهای کلان کتابخانه ها برای آمادگی در زمینه کمک به افزایش تاب آوری جامعه ضروری است.

تعدادی از کتابداران، دانشجویان، اعضای هیات علمی و اعضای هیات مدیره انجمن علمی ارتقای کتابخانه های عمومی ایران در این نشست حضور داشتند. «پاتوق مقاله‌خوانی» سلسله نشست‌های علمی مقاله‌ محور است که با تشکیل حلقه‌هایی از علاقمندان و متخصصان کتابخانه‌های عمومی و مرور انتقادی مقالات در جهت شناسایی، معرفی مشکلات کتابخانه‌های عمومی و ارائه راهکار برای برون‌رفت از مشکلات، برگزار می‌شود. از آنجا که با شیوع ویروس کرونا امکان برگزاری نشست به صورت حضوری وجود ندارد و به علت فراهم آوری امکان حضور علاقه مندان سراسر کشور، این نشستها به صورت مجازی در حال برگزاری است.