دهمین جلسه از سلسله نشست‌های سه‌شنبه‌ها با پژوهش برگزار شد

به گزارش لیزنا، دهمین جلسه از سلسله نشست‌های سه‌شنبه‌ها با پژوهش با عنوان «استراتژی‌های جستجو و آشنایی با پایگاه‌های اطلاعاتی» توسط معاونت پژوهشی و فرهنگی دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه‌قم با تدریس دکتر رضا کریمی عضو هیأت علمی رشته علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه‌قم به صورت مجازی در تاریخ 5 اسفند ماه 1399 برگزار‌شد.

دکتر رضا کریمی  گفت: یکی از مهم‌ترین سوادها در دوران معاصر سواد اطلاعاتی است که به دلیل انبوه اطلاعات آگاهی و تجهیز به این سواد لازم است. اولین مهارت لازم برای سواد اطلاعاتی توانایی تشخیض نیاز اطلاعاتی است که نیازمند ذهن کنجکاو است و این که محقق بتواند نیاز اطلاعاتی خویش را به سوال تبدیل کرده و سپس متناسب با نیاز اطلاعاتی‌اش بتواند منابع مورد نیاز را شناسایی کند.  سواد اطلاعاتی را می‌توان اینگونه در نظر گرفت: 1. توانایی تشخیص نیاز اطلاعاتی 2. شناسایی  روش‌های دسترسی به اطلاعات (شناخت منابع اطلاعاتی مناسب و گزینش بهترین منابع) 3. تدوین استراتژی‌های لازم برای جستجو 4. مهارت‌های جستجو و دتسترسی 5. توانایی مقایسه و ارزیابی منابع6 . سازماندهی، کاربرد و برقراری ارتباط

وی گفت: الگوی رفتار اطلاع‌یابی آلیس: از مهم‌ترین الگوها در حوزه اطلاع‌یابی است که دارای 8 مرحله است:

آغاز: شامل فعالیت‌هاي اولیه جستجوي اطلاعات نظیر شناسایی منابعی که ممکن است به عنـوان نقطـه شروع پژوهش مورد استفاده قرار گیرند. این منابع ممکن است همکاران، موتورهای جستجو، دوستان و افراد برجـسته، مـرور پیـشینه‌هـا، فهرست‌هاي پیوسته، نمایه نامه‌ها و چکیده نامه‌ها و ... باشد.

پیوندیابی: به معنی ردیابی منابع معتبر مورد استناد در پانویس‌ها یا ارجاعات منابع است . به عبارت دیگر ایجاد شبکه استنادي میان منابع می‌باشد. پیوندیابی به منظور شناسایی منابع جدید اطلاعات یا نیازهاي اطلاعاتی جدید و برطرف کردن این نیاز استفاده می‌شود. نمایـه نامه‌هاي استنادي، ابزارهاي بـسیار مناسبی براي شناسایی و بازیابی منابع مرتبط با حوزه موضوعی مورد مطالعه پژوهشگر هستند.

تورق: این بخش نوعی جستجوي نیمه هدایت شده یـا نیمـه سـاختمنـد اسـت. تـورق منـابع ردیف اول و دوم به عنوان یک فعالیت مهم اطلاع‌یابی قلمداد می‌شود که تمام پژوهشگران در برهه‌ای از پژوهش وارد آن می‌شوند. دو نوع تورق عمده شناسایی شده است:

ملاحظه‌ی شماره‌هاي تازه منتـشر شـده‌ی مجـلات و فهرست مطالب کتاب‌هاي مربوط

بررسی فهرسـت‌هاي پیوسـته، نمایـه نامـه‌هـا، منـابع وب و ارجاعـات منـابع بازیابی شده

تمایزیابی: استفاده از تفاوت‌هاي مشهود در منابع اطلاعاتی به عنوان راهی براي پـالایش میـزان اطلاعات به دست آمده است. به به بیان دیگر فعالیت‌هایی است که به هنگـام ارزشـیابی اطلاعـات، براسـاس کیفیت، ماهیت، اهمیت نسبی و سودمندي آن به عنوان روش پالایش میزان و ماهیت اطلاعات به دسـت آمـده، مبناي قضاوت محقق قرار می‌گیرد.

نظارت: روزآمد نگه داشتن اطلاعات خود از طریق جستجوي آگاهی رسانی جـاري در حوزه مورد مطالعه است. به عبارتی دیگر، آگاهی از پیشرفت‌هاي یک حوزه با پیگیري مـنظم منابع خـاص یعنـی مجله‌هاي هسته، منابع وبی مرتبط، کنفرانس‌ها، کتاب‌ها و فهرست‌ها، عضویت در گروه‌های بحث و ... است. در این بخش براي حفظ روزآمـدي، هـم از منـابع رسـمی و هـم از منـابع غیـر رسـمی استفاده می‌شود.

استخراج: شناسایی منابع اطلاعاتی مربـوط و بررسـی دقیـق و گزینـشی منـابع اطلاعاتی و شناسایی مطالب مرتبط با حوزه مورد نظر می‌باشد.

تایید: به معنای بررسی صحت اطلاعات است.

اتمام: جمع‌بندي تمام مطالب از طریق یـک جـستجوي نهـایی است.

وی افزود: معمولا 2 نوع رویکرد در  جستجو و انتخاب کلید واژه وجود دارد:1. پس همارا و انتخاب کلید واژه توسط خود پژوهشگر2. جستجو بر اساس کلید واژه‌هایی که اصطلاحنامه‌ها ارائه می‌دهند مثلا پایگاه لیزا و اریک هر دو نوع رویکرد را دارند اما بهتر آن است که از جستجو بر اساس اصطلاحنامه استفاده شود.

عضو هیأت علمی رشته علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه‌قم  درباره مراحل انجام جستجو گفت: 1. تعیین موضوع مورد جستجو: تعریف موضوع مورد مطالعه اعم از موضوع اصلی، جمعیت مورد مطالعه، سال مورد بررسی، تاثیر عوامل دیگر، تاثیر موضوع بر سایر پارامترها

2. انتخاب پایگاه اطلاعاتی: که شامل موتورهای کاوش عمومی یا تخصصی، راهنماهای موضوعی، پایگاه‌های اطلاعات کتابشناختی( فهرست کتابخانه‌ها مانند کتابخانه ملی)، پایگاه‌های تمام متن، نمایه نامه‌های موضوعی، وب سایت‌های انجمن‌ها و موسسات مرتبط، پایگاه‌های اطلاعاتی پایان نامه‌ها و استاندارد‌ها
3. تعیین کلید واژه‌های اصلی (تاکید بر آن است که جستجو در ابتدا به صورت عبارتی انجام شود و در مرحله بعد اگر نتیجه مورد نظر حاصل نشد جستجو به صورت غیر عبارتی صورت گیرد)
4. تعیین کلیدواژه‌های مترادف: نویسندگان مختلف ممکن است برای یک مفهوم از کلیدواژه‌های متفاوتی استفاده ‌کنند؛ از این رو برای آگاهی از کلمات مترادف یکی از بهترین ابزارها سایت مستندات کتابخانه ملی به آدرس http://opac.nlai.ir/opac-prod/index.jsp است که با استفاده از آن می‌توان کنترل واژگان انجام داد یعنی در موضو‌عات مختلفی که یک نویسنده تالیف داشته ارتباط برقرار کرد و بتوان از بین آن کلمات مترادف، اعم و اخص را مشخص کرد و در نهایت، همه موارد را با هم ترکیب کرد تا جستجو عمیق‌تر و دقیق‌تر باشد. سرعنوان موضوعی و اصطلاحنامه‌ها رابطی بین زبان نویسندگان با کلمات به کار برده شده در دنیا هستند؛ از این رو معادل‌های انگلیسی را بهتر است ابتدا از سرعنوان و سپس از اصطلاحنامه انتخاب کنیم.
5. ترکیب مفاهیم و طراحی استراتژی جستجو: استفاده از عملگرهای مختلف متناسب با آنچه که مورد نظر محقق است. از جمله عملگرهای معروف AND ، OR ، NOT می‌باشد. برای جستجو بهتر است که ابتدا کلیدواژه‌ها را به صورت اخص در نظر گرفت و اگر نتیجه مطلوب حاصل نشد جستجو را اخص‌تر کرد. عملگر AND  نقطه اشتراک دو موضوع را بازیابی می‌کند، عملگر NOT  معمولا در جستجو برای کلمات مترادف به کار می‌رود. عملگر OR منابعی که حاصل اشتراک بین کلیدواژه‌ها هستند و همچنین منابعی که حاوی هر کدام از کلیدواژه‌ها به تنهایی هستند را بازیابی می‌کند همچنین این عملگر در جایی که کلمات املاهای متفاوتی داشته باشند نیز به کار می‌رود. عملگر دیگر XOR می‌باشد که این عملگر مشابه عملگر  OR عمل می‌کند با این تفاوت که اشتراکات کلید‌واژه‌ها را حذف می‌کند. از دیگر عملگرها می‌توان به عملگرهای مجاورتی و عملگرهای کوتاه‌سازی اشاره کرد.

در ادامه نشست مباحثی که به عنوان مراحل جستجو بیان شده بود به صورت عملی در چند وبسایت داخلی و خارجی نشان داده‌شد.

وی گفت :  وبسایت Free paper از جمله وبسایت‌هایی است که از طریق آن می‌توان مقاله‌هایی که در سایت‌های خارجی وجود دارد و دانلود آن‌ها نیاز به پرداخت هزینه و حق عضویت است به صورت رایگان دانلود کرد برای این کار کافی است که آدرس مقاله را از وب‌سایت خارجی کپی کرد و در کادر جستجو Free paper وارد کرد تا مقاله را به صورت رایگان در اختیار پژوهشگر قرار دهد. همچنین وبسایت http://libgen.rs/ یکی از بهترین وبسایت‌ها در زمینه دانلود کتاب‌‎های رایگان دانشگاهی و علمی است. در وب‌سایت ژورنال یاب isc نیز این امکان فراهم است که با وارد کردن چکیده و عنوان مقاله فهرستی از مجله‌هایی که در زمینه حوزه مورد نظر فعالیت می‌کنند مشاهده کرد و مجله مناسب را برای انتشار مقاله انتخاب کرد.

دکتر رضا کریمی  در ابتدا و انتهای جلسه نیز به پرسش های حاضران پاسخ داد.

گزارش: زهرا نحوی، دانشجوی کارشناسی ارشد علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی گرایش مدیریت‌اطلاعات دانشگاه‌قم