کتابخانه‌های عمومی مکان هایی برای آموزش و خودباوری و ارائه فرصت برای همه افراد است

به گزارش لیزنا، دکتر محمد حسن زاده استاد دانشگاه تربیت مدرس و رئیس انجمن کتابخانه های عمومی ایران در همایش مجازی بین المللی پروژه ژان مونه که از سوی دانشگاه علامه طباطبایی و با حضور کتابداران و متخصصان برگزار شد، سخنرانی با عنوان «حکمرانی خوب در کتابخانه های عمومی: چارچوبی برای تعامل تحولی» ارائه کرد. متن سخنرانی به شرح زیر است:

با نام و یادخداوند متعال و ضمن تشکر از همه دست اندکاران و حضار گرامی، امروز می خواهم در خصوص یک موضوع مهم در این کنفرانس بسیار مهم صحبت کنم و آن حکمرانی خوب در کتابخانه های عمومی است. قبل از هر چیز می خواهم به پیش زمینه هایی اشاره کنم که موجب شکل گیری کتابخانه های عمومی شدند. این پیش زمینه ها عبارت بودند از:

میل به دانایی

توسعه محمل های دانایی به واسطه تسریع انتشار

میل به عدالت اجتماعی

نشانه های بروز شکاف های اجتماعی

توسعه جوامع مدنی

گفتمان های زیست جمعی و انسجام مبتنی بر تعقل

میل به مشارکت

توسعه پیوند بدنه اجتماعی با حاکمیت

به دنبال این پیش زمینه ها، بازیگرانی چند موجب شکل گیری کتابخانه های عمومی شدند که عبارتند از: کتابداران، اندیشمندان، ناشران، دولت ها، مشاهیر محلی، شهرداری ها و سایرین. تعریفی که از کتابخانه های عمومی از سوی ای ال ای ارائه شده است، چند محور مهم را در بر می گیرد. این محورها عبارتند از:

(1) توسط متخصصان اطلاعات و یا سایر خبرگان سازماندهی شده باشد،

 (2)، دسترسی قابل اعتماد فیزیکی، دیجیتال، کتابشناختی یا فکری را فراهم می آورد،

 (3)، خدمات و برنامه های مشخص را ارائه می کند،

 (4)، (این برنامه ها و منابع) با رسالت آموزش، اطلاع رسانی یا سرگرمی طیف های مختلف مخاطبان و

 (5) با هدف تحریک یادگیری فردی و پیشبرد کل جامعه انجام می شوند.

طبق تعریف پی ال ای، کتابخانه های عمومی مکان هایی برای آموزش و خودباوری و ارائه فرصت برای همه افراد از سنین و پیشه های مختلف توصیف شده است که بسترهای لازم را برای همه افراد جهت یادگیری، ارتقای مداوم توانمندی ها فراهم می کنند. خدماتی مانند یادگیری زبان، انجام تکالیف، برنامه های بعد از مدرسه برای کودکان، مرکز اطلاعات مشاغل، کمک به تازه مهاجرها، برنامه های سوادآموزی و خدمات بسیار زیاد دیگر از جمله مواردی است که کتابخانه ها می توانند برای پاسخگویی به نیاز اطلاعاتی جامعه پیرامونی خود ارائه کنند.

این ها به نوعی نشان‌دهنده وجوه عمومی کتابخانه های عمومی هستند که آنها توسط عموم ایجاد می‌شوند و توسط عموم اداره می‌شوند و با ورود آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد و این وجه ممیزه کتابخانه‌های عمومی است که در مرحله حکمرانان هم نمود پیدا کرده است. تحقیقی که در ۲۰۱۶ ارائه شده است نشان می دهد، مردم سودمند هایی رو که از کتابخانه‌های عمومی اشاره کرده‌اند که از خودآموزی تا توسعه مهارتهای شغلی را در بر می‌گیرد. این یک واقعیت است که ما با چنین موجودیت‌های موثر اجتماعی روبرو هستیم. اینکه تا چه اندازه ای می‌توانیم این موجودیت ماهیت واقعی خود را بازیابند، یک موضوع دیگری است.

در خیلی از محافل، حدود حکمرانی بر کتابخانه های عمومی و جایگاه دولتها در ارتباط با کتابخانه های عمومی بحث می شود. تعامل مطلوبی که برای حاکمیت در کتابخانه‌های عمومی حاکمیت بر کتابخانه‌های عمومی و یا حاکمیت کتابخانه های عمومی در نظر گرفته می شود، عبارت است از، تسهیلگری، تنظیم گری و پشتیبانی.

حکمرانی خوب به عنوان یک مفهوم که توسط مجامع بین المللی ارائه شده و مورد بحث واقع شده است حداقل ۸ عامل رو در بر می گیرد که عبارتند از مشارکت، حاکمیت قانون، شفافیت، مسئولیت پذیری، پاسخگو بودن، تفاهم گرایی و عدالت و عدم تبعیض، و مهمتر از همه کارآمدی و اثربخشی است.  عناصر تشکیل دهنده حکمرانی خوب هر کدام‌شان دارای تعاریفی هستند که نیاز به بحث بیشتر هست.

اما این ویژگی های حکمرانی خوب منجر به اثراتی می‌شود که می‌توان از آنها به تاثیرات حکمرانی خوب یاد کرد. این تاثیرات در قالب کتابخانه باوری، کتابخانه یاوری و کتابخانه کاربری خلاصه می شود. اگر بخواهیم مشکلات کتابخانه های عمومی در کشور را مورد توجه قرار بدهیم، متوجه می شویم که آنها با بدنه اجتماعی ارتباط ندارند و از سوی جامعه جدی گرفته نمی شوند و مورد پشتیبانی جدی هم قرار نمی گیرند. همین مسئله باعث شده است که کتابخانه های عمومی با مشکلات عدیده‌ای روبرو باشند.

 من مروری بر کتابخانه‌های عمومی دنیا و نحوه حکمرانی آنها داشتم در برخی از آنها درس آموخته هایی برای کاربست در کتابخانه‌های عمومی کشور وجود دارد.  اگر بخواهیم آنها را خلاصه بکنیم در پررنگ نقش مردم در ایجاد، اداره و استفاده از کتابخانه ها خلاصه می شوند. همچنین در بعضی از کشورها کمیسیون ها و مجامع خاصی برای کتابخانه‌های عمومی وجود دارند که می‌خواهند بیشترین پشتیبانی را از کتابخانه داشته باشند و آنها را در مرکز اقدامات ملی قرار دهند. از جمله این تجربیات می توان به تجربه کشور هند، فرانسه و غیره اشاره کرد.

فاکتورهای مشابهی هم وجود دارد که کارکرد کتابخانه های عمومی را مورد تاکید قرار می دهد و آنها عبارتند از: ارتباطات گسترده، ارتباط با زندگی واقعی، عدم تمرکز در اداره و مجموعه گستری، ارتباط با شهروندان، توسعه روزافزون خدمات. اگر بخواهیم ویژگی بارز کتابخانه های عمومی را برشماریم عبارت خواهد بود از:

عمومی بودن ایجاد کتابخانه، یعنی کتابخانه توسط عموم ایجاد شده باشد

عمومی بودن اداره کتابخانه، یعنی کتابخانه توسط عموم اداره شود.

عمومی بودن استفاده از کتابخانه، یعنی کتابخانه توسط عموم مردم مورد استفاده قرار گیرد.

زنجیره تاثیر حکمرانی خوب و بد در کتابخانه های عمومی در سه سطح تاثیر می گذارد، در سطح کاربران، کلیت جامعه و در سطح کارکنان کتابخانه ها. در سطح کارکنان کتابخانه ها، نشانه های حکمرانی با احساس ضعف، احساس بی ارزش بودن و روزشماری برای خروج از کتابخانه ها و یا انتقال به سایر سازمان ها نمود پیدا می کند. در طرف مقابل، حکمرانی خوب با احساس مفید بودن، تعامل شاداب با جامعه، تعهد حرفه ای همراه خواهد بود که نشانه هایی از آنها را می توان در توانمندسازی مداوم، فعال بودن، نوآوری، مشارکت جویی و اثربخشی دنبال کرد.

دکتر حسن زاده در پایان با تاکید بر شرایط جدید عصر حاضر ضمن تاکید بر تسهیل گرهایی حکمرانی خوب، نیازمندی های حکمرانی خود در کتابخانه های عمومی را در سه نقش خلاصه کرد، تخصص، تعامل و تدبیر. وی نقش تخصص را در حکمرانی خوب عامل تعیین کننده موفقیت سایر عوامل ذکر کرده و آن را تبیین کرد.