بیست و دومین کارگاه آموزشی آردی‌اِی برگزار شد

به گزارش لیزنا، بیست و دومین کارگاه آموزشی استاندارد توصیف و دسترسی به منبع (آردی‌اِی) توسط کارگروه مشترک پياده‌سازی استاندارد آردی‌اِی در کتابخانه‌های دانشگاه‌های علامه طباطبائی و شهید بهشتی با تدریس دکتر سید مهدی طاهری رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی، به صورت مجازی برگزار شد. این کارگاه آموزشی به ادامه موضوع «همخوان‌سازی استاندارد آردی‌اِی با مدل مرجع مفهومی ال‌آر‌اِم» اختصاص داشت.

در این کارگاه آموزشی که با شرکت اعضای کارگروه، دانشجویان و علاقمندان حوزه سازماندهی دانش برگزار شد، دکتر طاهری در ابتدای جلسه، با ابراز امیدواری نسبت به پیاده‌سازی استاندارد آردی‌اِی در آینده نزدیک، گفت : این کارگروه در بافت دانشگاهی شکل گرفته، و همین رویکرد علمی منجر به پیاده‌سازی دقیق و اصولی این استاندارد خواهد شد. سپس جلسه دوازدهم با مرور و بررسی مصوبات مربوط به شش کارگروه تخصصی آغاز شد. سرگروه‌ها به ارائه گزارش از فرایند پیشرفت کار پرداخته، و ضمن ارائه محصول کارگروه، بازخورد و راهنمایی‌های لازم را از اساتید دریافت کردند. در این جلسه، به منظور انتشار مستندات و تجربیات کارگروه تصمیم بر ثبت دامنه iranrda.ir برای انتشار تجربیات و مستندات کارگروه گرفته شد.

در ادامه محصول کارگروه تعیین کارکردهای فهرست‌های کتابخانه‌های دانشگاهی ارائه شد، و مورد بررسی قرار گرفت. این کارگروه برای تعیین و بومی‌سازی کارکردهای فهرست‌های کتابخانه‌های دانشگاهی ایران به بررسی تطبیقی کارکردهای الگوهای مفهومی بافت میراث فرهنگی پرداخته، و در جداول مجزا همخوانی و تطابق ویژگی‌ها و روابط ( attributes و relationships) الگوهای مفهومی، و صفات (properties) وکارکردهای (functions) آنها را بررسی کرده  است.

 دکتر طاهری در ادامه به موضوع بسط و گسترش ویژگی‌ها و صفات موجودیت‌های مدل‌های مفهومی، در  استانداردهای فراداده‌ای و محتوایی پرداخت.

 وی  با اشاره به این که ویژگی‌ها و روابط ( attributesو relationships) در مدل مرجع مفهومی ال‌آر‌اِم، مجموعه‌ای از ویژگی‌ها و روابط موجود در خانواده اف‌آر هستند، دلیل کاهش تعداد ویژگی‌ها در ال‌آر‌اِم نسبت به مدل اف‌آربی‌آر را، تجمیع آنها در یکدیگر دانست و گفت: به طور مثال موجودیت "اثر" در مدل اف‌آربی‌آر دارای 12 ویژگی است (شکل 1). در حالی که، در مدل ال‌آر‌اِم با دو ویژگی طبقه و ویژگی نماینده بیان (Representative expression attribute) بازنمون می‌شود. ویژگی نماینده بیان اصلی‌ترین بیان یک اثر را توصیف نموده، و اطلاعات کامل کتابشناختی نمونه (مصداق) از موجودیت بیان از جمله ویژگی‌های فیزیکی (ظاهری)، ویرایش، نشر، فروست و ... را شامل می‌شود. این ویژگی با ایجاد تمایز میان بیان‌های گوناگون یک موجودیت اثر، کارکردهای یافتن، انتخاب و شناسائی را پشتیبانی می‌کند. همچنین با ایجاد ارتباط میان بیان‌های مختلف یک اثر، به کشف منابع بر اساس روابط بین آنها کمک می‌نماید. به عنوان مثالی دیگر، موجودیت نمود (Manifestation) را در نظر بگیرید. در مدل ال‌آر‌اِم موجودیت نمود تنها دارای 6 ویژگی: شرایط دسترسی (Access conditions)، طبقه (Category)، اندازه (Extent)، مخاطب مورد نظر (Intended audience)، شرح نمود (Manifestation statement) و حقوق استفاده (Use rights) است. هر کدام از این ویژگی‌ها به چندین عنصر (ویژگی) را توصیف و بازنمون می‌کنند. مثلا ویژگی اندازه، عناصری چون تعداد صفحات، تعداد جلد، دارا بودن تصویر و جز آن، مواد همراه، ابعاد و ... را برای یک نوع شیء کتابی در بر می‌گیرد. بنابراین ویژگی‌ها ( یا صفات) در مدل‌های مفهومی بافت میراث فرهنگی کمینه صفاتی‌ هستند که پروفایل‌های فراداده‌ای برای پشتیبانی از کارکردهای چندگانه یک مدل مفهومی باید این کمینه‌ها را در لحاظ نموده، و در استانداردهای فراداده‌ای و محتوایی به طور مفصل و جزئی‌تر بسط داده شوند.

رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی، سپس به معرفی ساختار آردی‌اِی پرداخت و گفت: نسخه چاپی متن کامل آردی‌اِی یک منبع مرجع است. این دستنامه مانند دیگر منابع مرجع با یک مقدمه (Introduction) آغاز شده است. در مقدمه افرادی که به نوعی تهیه‌کنندگان این استاندارد هستند، معرفی گردیده‌اند. شرایط روزآمدسازی، دامنه موضوعی، مبانی توسعه، ویژگی‌ها و نکاتی در مورد ساختار کلی و جز آن از جمله مواردی هستند که در مقدمه ذکر شده است. بعد از مقدمه، آردی‌اِی دارای دو بخش اصلی 1- عناصر (ویژگی‌های) موجودیت‌ها و دستورالعمل‌های (و رهنمودهای) توصیف آنها و 2- روابط و دستورالعمل‌های (و رهنمودهای) ثبت آنها است. این ساختار با آن چه در قواعد فهرستنویسی انگلو-امریکن شاهد بودیم، متفاوت بوده، و منشا آن پیروی آردی‌اِی از الگوهای مفهومی خانواده اف‌آر در زمان تدوین، و اکنون ال‌آراِم است. قواعد فهرستنویسی انگلو-امریکن در بخش نخست خود، دارای سیزده فصل (قواعد توصیف) بر اساس نوع محمل می‌باشد، در حالی که فصول آردی‌اِی بر اساس توصیف موجودیت‌های گوناگون ال‌آراِم ساختار یافته است. سپس پی‌افزودها را داریم، که بسیار مفصل بوده، و به طور مثال پی‌افزود (J) که فهرست جامع بیش از 900 نوع نشانگر رابطه‌ای (Relationship designators) است، و به عنوان یک فرانمای رمزگذاری واژگانی (VES) در بافت کتابشناختی استفاده می‌شود. سپس واژه‌نامه (Glossary) قرار گرفته است، که با توجه به جدید بودن مفاهیم و اصطلاحات به کار گرفته شده در متن، کمک شایانی به کاربران آردی‌اِی می‌نماید. پایان دهنده نسخه چاپی نمایه (Index) این دستنامه است.

دکتر طاهری در پایان تاکید کرد: در سال 2021 ویرایشی بر نسخه اصلی استاندارد آردی‌اِی صورت نگرفته، ولی وب سایت این استاندارد (RDA toolkit)که ابزار کار فهرستنویسان خواهد بود، مرتبا روزآمدسازی شده، و با فراهم نمودن قابلیت‌های جستجو و مرور، دسترسی به دستورالعمل‌ها و رهنمودها را ساده‌تر و کاربردی‌تر کرده ‌است.

لازم به ذکر است، فایل دیداری کارگاه از طریق صفحه وب کارگروه برای علاقمندان حوزه سازماندهی در دسترس  است.