481 پژوهشگر ايرانی در زمره پژوهشگران پراستناد يک درصد برتر دنيا

به گزارش لیزنا، دکتر محمدجواد دهقانی، رییس موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) گفت: کسب مرجعیت علم و فناوری در جهان اولین بند از سیاست‌های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است. با یک نگاه راهبردی مرجعیت علم و فناوری بهترین هدف برای تبدیل علم به ثروت و قدرت است. هر چند نهضت جنبش علمی در طی چند سال گذشته در کشور شکل گرفته اما مسیر دشواری تا دستیابی به مرجعیت علم و فناوری جهان وجود دارد.

دهقانی گفت: دستیابی به مرجعیت علم و فناوری جهان بدون ژرف نگری و برنامه ریزی ناممکن و دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی کشور بایستی در حوزه دیپلماسی علم و فناوری و اثرگذاری اقتصادی گام‌های اساسی بردارند. دانشگاه‌های کشور نشان داده­اند که از توان علمی بسیار بالایی برخوردار هستند. در این گزارش آخرین فهرست پژوهشگران پر استناد کشور در پایگاه بین المللی کلاریویت آنالیتیکس (WOS-ESI) Essential Science Indicators)) ارایه گردیده است.

پژوهشگران پر استناد برتر کشور مستخرج از (ESI)

رییس ISC در ادامه گفت: یکی از وظایف اصلی ISC در راستای معرفی پرتألیف ترین و پر استنادترین مؤلفان، پژوهشگران و کشور­های برتر علمی در جهان اسلام (بند 10 ماده 2 - وظایف و اختیارات - اساسنامه ISC)، فراهم آوردن امکان شناسایی و بررسی ضریب نفوذ تولیدات علمی پژوهشگران و پژوهشگران نخبه است. زیرا نخبگان علمی مهمترین عامل رشد و توسعه نظام‌­های علمی هستند، از همین رو شناسایی آن­ها از اهمیت بسزائی برخوردار است.

وی افزود: کشورهای پیشرفته برای جذب نخبگان علمی از سرتاسر دنیا برنامه ریزی و سرمایه گذاری کرده و این امر باعث می­ شود تا این کشورها به بزرگترین مقصد برای مهاجرت نخبگان علمی دنیا تبدیل شوند. نخبگان یک درصد برتر دنیا، 14% از کل علم دنیا را تولید و همین گروه 24% از کل استنادهای دنیا را دریافت می­کنند. معیار انتخاب پژوهشگران برتر تعداد استنادهای صورت گرفته به تولیدات آنها است.

وی گفت: بر همین اساس پژوهشگرانی که توانسته­اند براساس تحقیقات خود به بالاترین سطح اعتبار بین المللی دست یابند در دسته پژوهشگران یک درصد و 20% برتر دنیا قرار می­گیرند. هر چند مبتنی بر اصول علم سنجی می­توان تا پژوهشگران 20% برتر دنیا را در زمره نخبگان برتر علمی دنیا قرار داد. در واقع براساس آمار موجود، محققان 20% درصد برتر دنیا 66% از علم دنیا را تولید کرده و همچنین 85% از استنادهای دنیا را دریافت        می­نمایند.

دهقانی گفت: فهرست پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر، گزارشی از پژوهشگران پراستناد در 22 حوزه موضوعی علوم در پایگاه شاخص­های اساسی علم (ESI) متعلق به شرکت کلاریویت آنالیتیکس (WoS) در بازه زمانی 10 ساله می­باشد. به این ترتیب که پژوهشگران در هر رشته بر حسب تعداد استنادهایی که دریافت کرده­اند مرتب سازی و سپس پژوهشگران یک درصد برتر بر اساس حدود آستانه استنادی ESI به عنوان نخبگان علمی در نظر گرفته می­شوند. بنابراین معیار انتخاب پژوهشگران یک درصد برتر، تعداد استناد­های صورت گرفته به تولیدات علمی آن­ها است.

وی ادامه داد: بر همین اساس، پژوهشگرانی که توانسته ­اند بر اساس فعالیت پژوهشی و تحقیقاتی خود در ده سال اخیر به بالاترین سطح اعتبار بین­المللی دست یابند در دسته پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا قرار       می­گیرند.

رییس ISC در ادامه گفت: همانطور که بیان شد، پایگاه شاخص‌­های اساسی علم (ESI) فهرست پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا را فراهم آورده است، اما هیچ اطلاعاتی به جز نام خانوادگی و شکل اختصاری نام کوچک پژوهشگر ارائه نمی­کند. به عنوان مثال، حمیدرضا احمدی به صورت Ahmadi, HR ثبت می­شود. وجود اسامی پرتکرار و رایج (که یک نام می­تواند به چندین نفر اطلاق شود)، املا­های مختلف نگارشی نام افراد، تنوع وابستگی­های سازمانی پژوهشگران در بازه زمانی نسبتاً طولانی 10 ساله، تنوع حوزه ­های پژوهشی و عدم استفاده برخی پژوهشگران از کد شناسایی پژوهشگر از جمله عواملی هستند که شناسایی دقیق همه مدارک منتسب به هر پژوهشگر را با چالش مواجه می­ کنند.

وی افزود: بررسی دستی و انسانی این مدارک اغلب منجر به شناسایی افرادی می­‌شود که با نام یکسان بازنمایی  می­شوند اما به صورت تفکیکی و برحسب حد آستانه استنادی واجد شرایط قرارگرفتن در فهرست پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر نیستند. این مسائل در پایگاه شاخص‌­های اساسی علم (ESI) به دلیل هزینه بالای پردازش اطلاعات نادیده گرفته شده است. به علاوه، داده­‌های سامانه ESI در بازه­ های دو ماهه به روز رسانی می­ شود و به همین طریق، حدود آستانه استنادی نیز متغیر و شناور است.

رییس ISC گفت: بنابراین موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) ناگزیر است که بر روی هر نام شناسایی شده در ESI پردازش‌­های مختلفی را جهت ابهام­زدایی و یکدست‌سازی این فهرست انجام دهد. از این رو، شناسایی پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر فرایندی پیچیده و زمانبر است. به این منظور، ابتدا نام­های پژوهشگران ایرانی که احتمال یک درصد برتر شدن آنها زیاد است به همراه اطلاعات وابستگی سازمانی آنها و مجموع استنادهای دریافتی هر کدام (از طریق ادغام و اشتراک نام­های پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا در ESI و پژوهشگران ایرانی نمایه شده در WoS و InCites در طول بازه زمانی ده ساله) شناسایی و استخراج  می­ شود.

وی ادامه داد: سپس با یافتن سوابق تحصیلی و آموزشی پژوهشگر و نام دانشگاه موردنظر، مدارک پژوهشگر موردنظر در WoS (با انتخاب بازه زمانی ده ساله و نوع مدرک مقاله و مروری) بازیابی می­شود. با تحلیل و پردازش­هایی که انجام می­گیرد در صورتی که پژوهشگر موردنظر در حداقل یک حوزه موضوعی دارای مجموع استنادات بیشتر از حد آستانه (ESI Threshold) باشد، پژوهشگر پراستناد یک درصد برتر در آن حوزه موضوعی شناخته می­شود.

دهقانی گفت: به مناسبت هفته پژوهش در آذر ماه 1400،  فهرست پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر دنیا مستخرج از پایگاه (ESI-WoS) توسط موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) مورد تحلیل و پالایش قرار گرفت. در مرحله نخست از بین حدود 100 هزار پژوهشگر یک درصد برتر دنیا در پایگاه ESI با استفاده از روش­شناسی پیشرفته و خودکار، بیش از 1400 نام پژوهشگر ایرانی شناسایی شد. بنابراین، کارشناسان پژوهشی ISC بر روی هر نام شناسایی شده در مرحله اول، پردازش‌­های مختلفی را جهت ابهام­زدایی و یکدست‌سازی این فهرست انجام دادند. در نتیجه، تعداد 684 پژوهشگر با وابستگی سازمانی ایران در حوزه­های موضوعی مختلف شناسایی شدند.

وی افزود: سپس عملکرد پژوهشی و استنادی هر پژوهشگر در بازه زمانی 10 ساله بر اساس پایگاه (WoS) بر اساس سه شاخص علم سنجی: 1) نسبت تعداد کل استنادهای دریافتی به تعداد کل مقالات استناد کننده، 2) تعداد متوسط خوداستنادي به ازاي هر مقاله، 3) متوسط درصد خوداستنادي و 4) نسبت تعداد کل استنادهای دریافتی (بدون در نظر گرفتن خوداستنادی) به تعداد مقالات استناد کننده (بدون در نظر گرفتن خوداستنادی) يک نويسنده مورد ارزيابي قرار گرفت. لازم به ذکر است که این شاخص­ها با داده­های کلان جهانی تطبیق داده شد و مقادیر نرمال برای هر شاخص استخراج شد.

دهقانی گفت: در نهایت تعداد 481 نفر از مجموع 684 پژوهشگر شناسایی شده بر اساس شاخص­های استنادی و علم سنجی فوق دارای رفتار استنادی نرمال و فاقد مقاله سلب اعتبار شده یا باز پس گیری شده^[2] هستند و به عنوان «پژوهشگران پر استناد یک درصد برتر» شناسایی و معرفی شدند.

وی افزود: همچنین، تعداد 113 نفر در دسته «نویسندگان گروهی^[3]» یا پژوهشگرانی که عضو گروه­ها یا شبکه­های بزرگ همکاری­های علمی در سطح بین المللی (با بیش از صدها یا هزار پژوهشگر سراسر جهان) مانند CERN، IEEE، IOP، ASME و غیره هستند. تنها پژوهشگرانی از این گروه در دسته «پژوهشگران پر استناد یک درصد برتر» فهرست شده­اند که پس از حذف استنادات و مقالات مشترک آنها با گروه­های همکاری علمی همچنان در حوزه‌های موضوعی مربوطه در جمع پژوهشگران یک درصد برتر قرار می­ گیرند.

سهم حوزه­های موضوعی از پژوهشگران برتر کشور

دهقانی گفت: موسسه استنادی علوم و پایش علم و فناوری (ISC) بر روی هر نام شناسائی شده در طلایه داران علم آی.اس.آی پردازش­های مختلفی را انجام داده و بدین ترتیب به طور تقریبی فهرست کاملی از نخبگان علمی کشور را تهیه نموده و بر این اساس 481 نفر در زمره پژوهشگران یک درصد برتر دنیا قرار گرفته­اند. بر اساس آمار بدست آمده، توزیع پژوهشگران در رشته­های مختلف یکسان نیست. به طوری که  170 نفر( حدود 35%) این پژوهشگران متعلق به حوزه مهندسی هستند. بعد از حوزه مهندسی، حوزه علوم کشاورزی دارای  58 نفر پژوهشگر برتر( حدود 12% ) و حوزه موضوعی چند رشته ای با 57 نفر  (حدود 12% ) پژوهشگر تاثیرگذار علمی کشور در بر می گیرد.

وی ادامه داد: حوزه های موضوعی شیمی با 53 نفر( حدود 11%)،  داروشناسی و سم شناسی با 46 نفر (حدود 10%)، ریاضیات با 20 نفر (حدود 4.1 درصد) به  ترتیب در مرتبه های بعد قرار دارند. مابقی پژوهشگران برتر مربوط به 16 حوزه علوم کامپیوتر، پزشکی بالینی، علم مواد، علوم گیاهی و جانوری، محیط زیست/بوم شناسی، علوم اجتماعی/کلیات، زیست شناسی و زیست شیمی، میان رشته ای، ایمنی شناسی، علم اعصاب و روان، میکروب شناسی، اقتصاد و تجارت، روانپزشکی/ روانشناسی، زمین شناسی، زیست شناسی مولکولی و ژنتیک، و فیزیک    می­باشند. توزیع پژوهشگران در دسته نویسندگان گروهی به این ترتیب می­باشد که حدود 83% از پژوهشگران متعلق به حوزه پزشکی بالینی، 15% متعلق به حوزه چند رشته ای، حدود 1% متعلق به حوزه میان رشته ای و حدود 1% متعلق به فیزیک می­باشند.

رییس ISC در ادامه گفت: همان طور که بیان شد برخی از پژوهشگران در بیش از یک حوزه موضوعی، حد آستانه استنادی لازم را کسب کرده­اند که در تفکیک پژوهشگران به لحاظ حوزه موضوعی در دسته چند رشته ای قرار گرفته اند.

وی ادامه داد: تعداد 57 نفر از پژوهشگران پراستناد یک درصد برتر در حوزه چند رشته ای (بیش از یک حوزه موضوعی) امتیاز لازم را کسب کردند که بر اساس تحلیل حوزه چند رشته ای، از میان این 57 پژوهشگر، حوزه مهندسی با 29 نفر، حوزه علوم کامپیوتر با 15 نفر، حوزه پزشکی بالینی با 13 نفر و حوزه های داروشناسی و سم شناسی و علوم اجتماعی/کلیات هر کدام با 12 نفر بیشترین پژوهشگر را به خود اختصاص داده اند.

همچنین حوزه شیمی و حوزه علوم کشاورزی هر کدام 11 نفر از پژوهشگران را به خود اختصاص داده­اند. مابقی پژوهشگران برتر در 8 حوزه ریاضیات، زیست شناسی و زیست شیمی، علم مواد، محیط زیست/ بوم شناسی، میان رشته ای، ایمنی شناسی، زیست شناسی مولکولی و ژنتیک، و علم اعصاب و روان امتیاز لازم را کسب کرده ­اند.

در دسته نویسندگان، گروهی متعلق به حوزه چند رشته ای (بیش از یک حوزه موضوعی)، از میان 17 پژوهشگر بیشترین آمار متعلق به حوزه­ پزشکی بالینی با 15 نفر و حوزه علم اعصاب و روان با 13 نفر می باشد. حوزه های شیمی و فیزیک هر کدام 2 نفر، حوزه ایمنی شناسی و میان رشته ای هر کدام 1 نفر از پژوهشگران را به خود اختصاص داده­ اند.

سهم دانشگاه­ها از پژوهشگران برتر کشور در ESI

رییس  ISC در ادامه گفت: از مجموع پژوهشگران برتر، حدود 42% متعلق به دانشگاه­های جامع، حدود 20% مربوط به دانشگاه­های صنعتی و حدود 23% مربوط به دانشگاه­های علوم پزشکی است. 15% پژوهشگران نیز با وابستگی سازمانی دانشگاه های خارج از کشور (حدود 10%)، دانشگاه های آزاد اسلامی (حدود 4%) و پژوهشگاه/موسسه (حدود 1%) بودند. تعداد پژوهشگران برتر و تاثیرگذار شناسایی شده در هر دانشگاه در جدول مشخص شده است. همانطور که ملاحظه می­شود، دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه صنعتی شریف به ترتیب دارای بیشترین تعداد پژوهشگر برتر هستند.

سهم دانشگاه­ها از پژوهشگران یک درصد برتر

 دهقانی در ادامه گفت: در بین دانشگاه­های جامع، دانشگاه­های تهران، تربیت مدرس، تبریز و فردوسی مشهد دارای بیشترین تعداد پژوهشگر برتر می­باشند. از میان دانشگاه­های صنعتی، بیشترین تعداد پژوهشگر تاثیرگذار به ترتیب در دانشگاه­های صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر، صنعتی اصفهان و علم و صنعت ایران شناسایی شده­اند. همچنین، در میان دانشگاه­های پزشکی، دانشگاه­های علوم پزشکی تهران و مشهد دارای بیشترین تعداد پژوهشگر برتر می­باشند.

در میان 481 پژوهشگر پراستناد یک درصد برتر، تعداد 46 نفر دارای وابستگی اصلی خارجی (دانشگاه های خارج از کشور) هستند که از این میان 4 نفر دارای وابستگی دوم ایرانی می باشند و شامل دانشگاه فردوسی مشهد (1 نفر)، دانشگاه علوم پزشکی شیراز (1 نفر) و دانشگاه علوم پزشکی تهران (2 نفر) است.

سهم دانشگاه­ها از نویسندگان گروهی

سهم هر یک از دانشگاه­ها از پژوهشگران برتر کشور در حوزه­های موضوعی مختلف

دهقانی در ادامه گفت: در حوزه چند رشته ای، دانشگاه علوم پزشکی تهران با 10 نفر، در حوزه ایمنی شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران با 3 نفر، در حوزه مهندسی دانشگاه تهران با 21 نفر، در حوزه علوم کامپیوتر دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و دانشگاه صنعتی امیرکبیر هر کدام با 2 نفر، در حوزه شیمی دانشگاه اصفهان با 6 نفر، در حوزه ریاضیات دانشگاه علم و صنعت ایران با 3 نفر، در حوزه علم مواد دانشگاه صنعتی اصفهان و دانشگاه تهران هر کدام با 3 نفر، در حوزه علوم کشاورزی دانشگاه تهران و دانشگاه صنعتی اصفهان هر کدام با 7 نفر، در حوزه محیط زیست/ بوم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران و دانشگاه شیراز هر کدام با 2 نفر، در حوزه علوم اجتماعی/کلیات دانشگاه علوم پزشکی تهران با 2 نفر، در حوزه پزشکی بالینی دانشگاه علوم پزشکی تهران با 3 نفر، در حوزه علم اعصاب و روان دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی شیراز هر کدام با 1 نفر، در حوزه داروشناسی و سم شناسی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با 12 نفر، در حوزه زیست شناسی و زیست شیمی جهاد دانشگاهی، دانشگاه مازندران، دانشگاه علوم پزشکی بوشهر، دانشگاه علوم پزشکی شیراز و دانشگاه تهران هر کدام با 1 نفر، در حوزه علوم گیاهی و جانوری دانشگاه تربیت مدرس با 2 نفر، در حوزه میکروب شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران با 2 نفر، در حوزه روانپزشکی و روانشناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران با 1 نفر و در حوزه میان رشته ای دانشگاه فردوسی مشهد با 2 نفر دارای بیشترین تعداد پژوهشگران برتر هستند.

وی افزود: همچنین ISC با تطبیق فهرست خود با فهرست سالیانه پژوهشگران پراستناد برتر دنیا در سال 2021 از طرف کلاریویت آنالتیکس (WoS) که اخیرا منتشر شده است، افراد مشترک را نیز مشخص کرده است. 17 نفر مشترک با فهرست پراستنادترين پژوهشگران دنيا (Highly Cited Researchers) متعلق به WoS در سال 2021 که در دو دسته پژوهشگران پراستناد يک درصد برتر (12 نفر) و پژوهشگران پراستناد غيرنرمال (5 نفر) قرار مي گيرند.

----------------------------------------------

[1] RETRACTED PUBLICATION

[2] RETRACTED PUBLICATION

[3] Group Author(s)