«آزمایشگاه علم آزاد» ایرانداک در حوزه‌ research data راه‌اندازی شده است

به گزارش لیزنا، اولین گفتگو با مدیران ایرانداک، گفتگو با دکتر محمد حسن زاده، رئیس ایرانداک بود که در سخن هفته اول بهمن ماه با عنوان «ایرانداک جایگاه ستادی کتابخانه‌های دانشگاهی»  و دومین گفتگو با دکتر فریبرز درودی معاون اطلاعات علم و فناوری و  دکتر بهروز رسولی عضو هیات علمی و مدیر سامانه‌هاهی ارزیابی و علم سنجی ایرانداک  منتشر شد. همچنین قسمت سوم گفتگو با مدیران ایرانداک با دکتر نصرالله پاک‌نیت رئیس مرکز فناوری اطلاعات و امنیت فضای مجازی و دکتر بیرامی مدیر دفتر اشتراک منابع و مسئول سامانه آمار کتابخانه‌‌ها بود. قسمت چهارم این گفتگو با دکتر رضا رجبعلی بگلو، دانشیار پژوهشکده علوم اطلاعات، گروه پژوهشی علم‌سنجی و تحلیل اطلاعات است و نیز در ادامه نشستی با مدیران ایرانداک درباره سایر فعالیت های آن است.

در ادامه گفتگو را می خوانید:

عمرانی. خب آقای دکتر بگلو بیاییم سراغ شما و فعالیت‌هایی که الان دارید.

بگلو. خواهش می‌کنم

ع. مخصوصاً قرار شد راه را از شما بپرسیم

ب. چشم به نام خدا سپاس از همکاران لیزنا خدا قوت به همه همکاران و بزرگواران حاضر در نشست. خدمتتان عرض کنم که چند موضوع مطرح شد که من می‌توانم توضیح بیشتری در مورد آن‌ها عرض کنم؛ از جمله مواردی که در حوزه کتابخانه دانشگاهی اشاره شد، مثل راه https://rah.irandoc.ac.ir/ یا احیاناً حتی بحث مربوط به شیوه نامه استنادی ایران https://imos.irandoc.ac.ir/ و به طور کلی کارهایی که در حوزه‌ی ارتباط علمی به معنای عام آن در جامعه علمی میتواند مطرح بشود من یک توضیحاتی عرض می‌کنم و در مورد آزمایشگاهی که به تازگی تاسیس شده، حدود سه ماه است راه‌اندازی شده و فعالیت هایی که دارد انجام می‌دهد من توضیح خواهم داد.

ع. اگر صلاح می‌دانید ابتدا از «راه» شروع بفرمائید.

ب. بله، حتما. در مورد راه آقای دکتر حسن زاده فرمودند اینکه راهنمای نگارشی پایان نامه و رساله‌ها که یک نیاز اعلام شده و تقاضا از خود وزارت علوم بود و با پشتیبانی خود وزارت علوم پیش رفت، ما جلساتی هم برای ویرایش آن داشتیم با همکاران وزارت علوم، و قرار شد که به نوعی ویرایش انجام بشود،‌که هم سامانه و هم راهنمای استفاده از آن ارائه بشود که در آن به نوعی آن یکدستی و یکسان سازی و استانداردسازی در نگارش پایان نامه رعایت شود و به دلایل مختلف از جمله مسائل بازیابی اطلاعات و همچنین استاندارد شدن نگارش دنبال بشود که خدا را شکر تا اندازه‌ای پیش رفته است. قرار شده که بحث‌هایی از جمله بحث‌های استنادی که به شیوه نامه ایران هم ربط دارد و همچنین دیتاهای برگرفته از پایان نامه ها و رساله ها هم در درون شیوه نامه اشاره بشود ولی خب به دلیل اینکه هر کدام از این‌ها ابعاد مختلفی دارند هنوز آن شیوه نامه نهایی منتشر نشده، که تقریبا مراحل اخر خود را دارد طی می‌کند.

ع. در مورد شیوه‌نامه ایران هم بیشتر بفرمائید؟

ب. در مورد شیوه نامه ایران هم باید عرض کنم که خب این کار پیش تر انجام شده، حدود پانزده سال شاید از عمرش می‌گذرد، یک شیوه نامه‌ای که مقتضیات بسیاری از این شیوه نامه‌ها یا style sheet های بین‌المللی و جهانی در آن دیده و بررسی شده. یک شیوه نامه ایران را که توسط همکاران ما طراحی شده می‌توانید در سامانه‌ی IMOS ببینید، ملاحظه بفرمایید. می‌شود گفت این شیوه نامه، شیونه نامه‌ای است که تلفیقی از برخی از شیوه‌نامه‌های مهم و شناخته شده است با تاکید بر شیوه‌نامه شیکاگو.

ع. اشاره‌ای هم فرمودید به آزمایشگاهی که به تازگی راه اندازی شده، ‌اگر اشتباه نکنم مربوط به علم آزاد یا علم باز است.

ب. بله. بحث مربوط به داده‌ها است که من عرض می‌کنم. آزمایشگاهی که ما به تازگی راه‌اندازی کردیم با حضور برخی از همکاران، آزمایشگاه علم آزاد است که اگر چارچوب کلی خیلی از این فعالیت‌هایی که در ایرانداک در نظر داشته باشیم، در چارچوب دسترسی آزاد ببینیم؛ مثلا فرض بفرمایید دسترسی آزاد به پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و یا احیاناً مجلات علمی همه در چتر بزرگی به اسم علم آزاد دیده می‌شوند. خب ابعاد علم آزاد خیلی وسیع است؛ دست کم به شش بخش مهم محدود می‌شود یا یک چتر بزرگی است که در آن چتر، شش کار عمده انجام می‌شود از جمله دسترسی آزاد به اطلاعات، منظور اطلاعات علمی‌ست، open source ها و open course ها است، در واقع بحث مربوط به educational resource یا منابع آموزشی است. بحث مربوط به research data است، open review است و ابعاد مختلف مربوط به حوزه علم آزاد است. تاکید این آزمایشگاه بیشتر در حوزه‌ی research data است.

ع. اگر ممکن است یک مقدار این موضوع را بازتر بکنید.

ب. خب بحث مربوط به دسترسی آزاد یکی از ابعاد مهم کار ما است. برای سنجش اینکه تا چه اندازه جامعه‌ی علمی کشور از این منابع علمی استفاده می‌کنند و استفاده آن‌ها به شکل مناسب و اخلاقی اتفاق می‌افتد از طریق سامانه هایی مثل هماننجو بررسی و اعلام می‌شود. خب اینکه تا چه اندازه از منابع دیگر استفاده شده و این استفاده اخلاقی بوده و در چارچوب اخلاقی اتفاق افتاده؛ اما اینکه در لایه ی عمیق تری وارد بشویم، شفافیت بالاتری برای این منابع اطلاعاتی اتفاق بیفتد، لازمه آن این است که حتما داده های گردآوری شده و تولید شده‌ی این منابع اطلاعاتی هم در اختیار عموم قرار بگیرد، به چند دلیل یکی دست کم برای شفافیت و اعتمادپذیری بالاتر در جامعه‌ی علمی است. دلیل دوم آن به نوعی reusability یا استفاده پذیری مجدد یا کاربرد دوباره از داده هاست. خب این بحث، بحث خیلی وسیعی است که بسیاری از ملاحظات اخلاقی در آن رعایت می‌شود؛ از جمله ملاحظات سیاست گذاری. تلاش ما بر این است که بتوانیم از چند زاویه این ملاحظات را در آن ببینیم، از جمله اینکه چطور ما کل زنجیره تامین منابع اطلاعاتی را برای پایان نامه ها در نظر گرفتیم از تولید، سازماندهی، دسترس پذیری، اشاعه، تحلیل و سایر مراحل آن، همین چرخه کمابیش برای دیتاها هم ممکن است به وجود بیاید. اینکه از کجا دیتا تولید شده، چگونه در واقع بازنمون می‌شود، چگونه تحلیل می‌شود، این داده ها به درد چه کسانی می‌خورد، چه سیاست گذاری‌ای می‌تواند برای آن اتفاق بیفتد و ابعاد دیگر. یعنی به طور کلی آن کل زنجیره‌ی تامین داده‌های پژوهشی را باید ما کلا به صورت ملی و سازمانی مورد توجه قرار دهیم.

ع. در آزمایشگاه چه کارهایی در دست انجام است؟

ب. جزء کارهایی که ما دنبال آن هستیم و مقدمات آن را فراهم کردیم این است که ما بتوانیم یک رصد خانه‌ای تهیه بکنیم، رصد خانه‌ای برای داده‌های آزاد و علم آزاد کشور. حالا چون اگر چتر علم آزاد را بزرگتر ببینیم رصدهایی برای علم آزاد و رصدخانه‌ای برای داده های آزاد. حالا من عمداً از واژه‌ی آزاد استفاده می‌کنم  به این دلیل که احساس می‌کنم که openness به آزادی بیشتر نزدیک است تا باز بودن. خدمتتان عرض کنم که از این جهت ما می‌خواهیم  اول از همه سیاست گذاری، گردآوری، تأمین، سازماندهی، ذخیره سازی، اشاعه و دسترس پذیری کل داده های پژوهشی کل کشور در همه‌ی ابعاد آن را در دو سطح سازمانی و ملی دنبال و تحلیل بکنیم. خب سطح ملی آن که ما واقعاً هیچ سامانه‌ای نداریم یا یک واسپارگاه ملی برای داده‌های پژوهشی نداریم.

ع. در سطح سازمانی چه؟ همین پایگاههای ایرانداک نمی توانند به واسپارگاه تبدیل شوند؟

ب. در سطح سازمانی نمونه‌هایی از پژوهش‌ها و کارهایی که در این زمینه انجام شده برای پژوهش‌هایی که در ایران انجام شده را یک مرور کرده ایم، و باید بگویم که در واقع به معنای دقیق آن، ما سامانه‌ی سازمانی هم برای این موضوع نداریم، اینکه ما بتوانیم در این دو سطح وارد بشویم، هم در سطح سازمانی، یعنی تسهیل بکنیم repository یا واسپارگاه سازمانی داده‌های پژوهشی را، از ابعاد مختلف آن، از برنامه ریزی تا پیاده سازی و اجرا، یک قسمت آن است و البته بحث مربوط به سامانه ملی آن وجه دیگر آن. تجربه‌های موفق ملی و بین المللی فراوانی وجود دارد که عمدتاً در حوزه اتحادیه اروپا و کشورهای آمریکای شمالی دنبال می‌شود، هرچند نمونه های موفق جنوب شرق آسیا را هم ما داریم. بنابراین کاری که ما بیشتر در حوزه آزمایشگاه علم آزاد داریم انجام می‌دهیم، افزون بر اینکه می‌خواهیم در سطح ملی یک رصدخانه راه اندازی کنیم، دنبال این هستیم که به نوعی چارچوب پیاده سازی علم آزاد را دنبال بکنیم. این توضیح مختصری بود که گفتم عرض بکنم و اگر نکته‌ای هست من در خدمتتان هستم.

ع. در این داستان علم آزاد و repository بحث زیاد است و من فکر می‌کنم جای یک جلسه مستقل با آقای دکتر دارد. واقعاً همین طور که فرمودید ما خلأ داریم در کشور نسبت به واسپارگاهها و مشکل اساسی‌مان هم سیاست گذاری آن است تا جایی که من خود تحقیق کرذم تا اینکه بخواهیم بگوییم مسائل فنی آن است چون مسائل فنی آن تقریباً الان حل شده است همه‌ی امکانات است. جدیداً هم که یک LLM هم می‌گذارند روی آن، هر چیزی که می‌سازند یک LLM هم می‌گذارند، درست می‌کنند که بشود گفتگو هم بکنند ولی بحث سیاست گذاری علم آزاد الان خیلی مسئله است در کشور که تن بدهند به اینکه دیتا بیاید در این repository ها قرار بگیرد و این یکپارچگی ملی را ایجاد کند و من همین‌جا ققاضا می‌کنم که ما یک جلسه مستقلی راجع به داستان علم آزاد داشته باشیم.

رزمی. عذرخواهی می‌کنم آقای دکتر یک طرحی شما دو سال گذشته انجام می‌دادید آن را لازم است بگویید؟

ب. اگر لازم است در مورد گزارش دانشگاه های کشور، هفت و پنج تا دانشگاه کشور را هم اگر لازم است من در مورد آن می‌توانم توضیح بدهم.
رزمی. یک گزارشی را آقای دکتر زحمت کشیدند در دو سال گذشته انجام دادند که درسال اول سیزده تا دانشگاه را ارزیابی کردند که بعداً شصت و دو تا اضافه شدند، هفتاد و پنج تا دانشگاه را ارزیابی کردند که با توجه به نقشی که ایرانداک دارد ارزیابی که انجام دادند جایگاه آن ها را مشخص می‌کند.
ب. اگر احیاناً لازم است در مورد آن موضوع هم عرض می‌کنم، فقط من یک قسمتی را فراموش کردم در بحث مربوط به علم آزاد عرض بکنم اینکه واقعیت این بحث علم آزاد خیلی وسیع است اصلا واقعاً برای خودم هم خیلی از ابعاد آن هنوز روشن نیست ولی یک قسمت مهم آن فرهنگسازی است؛ الان بحث مربط به پایان نامه ها چرا سرنوشت آن به جایی رسیده که الان دیگر تقریباً بیشتر مؤسسات آموزش عالی در این فضا قرار گرفتند که به عنوان یکی از ابعاد علمی کارشان واسپاری پایانامه‌ها را دنبال بکنند، واسپاری انجام می‌شود، برای دیتاها هم همین چالش را ما داریم به شکل عمیق تر، حالا بعدها در مورد جزئیات صحبت خواهم کرد.

ع. البته آقای دکتر این چیزی که می‌فرمایید در همه کشورهای دنیا بوده و همه هم با قانون گذاری، با سیاست گذاری، با فشار آوردن مسئله توسط یک نهاد

ب. دقیقا.

ع. یک نهاد مثل وزارت علوم حالا نوعاً در ایران وزارت علوم، توی انگلستان JISK این کار را کرده شاید در فرانسه CERN نمی‌دانم هرکدام یک مؤسسه‌ای برای این کار داشتند که خود اتحادیه اروپا، کمیسر علوم اتحادیه اروپا این سیاست را می‌گذارد و ابلاغ می‌کند. به نظر من فرهنگ سازی، وقتی کلمه فرهنگ را می‌گوییم یک مقداری تلطیف می‌شود قضیه، یادمان می‌رود که این فرهنگ سازی صرفاً با راه افتادن ما مثلاً کتابدارها، ما کسانی که نمی‌شناسیم نیست برای همین من از واژه سیاست گذاری استفاده کردم، برای اینکه این فرهنگ سازی بسیاری جاها با سیاست گذاری دارد پیش می‌رود.

ب. دقیقا همینطور است

ع. برای علم باز هم که من گفتم مفصل صحبت کنیم همین بوده که ما در واقع بپردازیم به سیاست‌گذارانمان و اینکه چقدر گرایش دارند که این قضیه را به جایی برسانند ، چقدر شناخت دارند نه این که گرایش دارند، چقد شناخت دارند و باور دارند که این باید پوش بشود باید فشار داده بشود و سیاست گذاری می‌شود تا انجام بشود.

ب. بسیار عالی، چشم من در مورد آن موضوع در خدمت هستم. در مورد آن گزارش هم که آقای رزمی فرمودند خب ببینید آقای دکتر احتمالاً به دلیل اینکه خیلی زیاد بود ابعاد فعالیت ایرانداک، بحث مربوط به BI (هوش سازمانی یا Business Inteligence) را توضیح ندادند. خب BI خود ایرانداک یک قسمتی از کاری است که دارد دنبال می‌شود اما اینکه دانشگاه‌ها یا موسسات آموزش عالی شناخته شده‌ای که با ایرانداک در تعامل هستند، یک سری داده هایی را تولید می‌کنند در اختیار ما قرار می‌دهند یا یک سری داده ها هستند که در مورد مژسسات وجود دارد در سامانه‌های مختلف و ایراندک دارد آن داده ها را دارد مدیریت می‌کند، خب نیاز به این است که ما گزارش‌های تحلیلی هم ارائه بدهیم. گزارش تحلیلی یعنی اینکه وضعیت آن‌ها، روند آن‌ها در پنج سال، ده سال، پانزده سال از نظر رتبه بندی ها، از نظر بحث های مربوط به داده های ثبتی آن‌ها، داده های همانندجویی آن‌ها، داده های پایان نامه ها و رساله های آن‌ها چگونه است.

ما یک کار پژوهشی انجام دادیم که آقای دکتر حسن زاده در واقع مساعدت فرمودند به نوعی ما هفتاد و پنج مؤسسه‌ای که بیشترین تعامل را با ایرانداک داشتند شناسایی کردیم، در هفت دسته و هفت گروه که از ابعاد مختلف رتبه بندی، ثبت و دسته‌ی آخر ساختار پایان نامه های آن‌ها تحلیل شدند و به آن‌ها گزارشی ارائه شد که در واقع تحلیل ساختاری آن‌ها هم بر پایه‌ی راهنمای نگارش پایان نامه‌ها و رساله‌ها بود که ما حدود هفت هزار پایان نامه را حدود هفت الی هشت هزار پایان نامه را بررسی کردیم که اتفاقاً همین داده‌ها برای کارهای مربوط به علم آزاد هم به دردمان خواهد خورد چون ما یک database کوچیک از پایان نامه ها و رساله‌ها در حوزه‌های موضوعی مختلف، مثلاً شاید حدود دویست رشته در هفتاد و پنج دانشگاه گردآوری کردیم و می‌توانیم همین را از جایگاه علم آزاد هم در واقع وضعیت آن را دنبال بکنیم.

در این گزارش تلاش ما بر این بود که بتوانیم روندی از وضعیت دانشگاه های یاد شده، حالا این هفتاد پنج تا مؤسسه که عمدتاً هم آموزش عالی هستند و پژوهشگاه یکی دو تا بیشتر نیست، ارائه بدهیم و به سیاست گذار ارائه بکنیم که به عنوان یکی از گزارش های مبتنی بر شواهد که آقای دکتر رسولی اشاره فرمودند، گزارش مبتنی بر شواهد یا evidence base policy making اتفاق بیفتد که بر پایه طرح خانم دکتر نامداریان ما کار را پیش بردیم و آن گزارش در اختیار سیاست گذار قرار بگیرد که بداند وضعیت علمی کشور در کدام سمت و سو قرار دارد و این گزارش هم آماده است و می‌توانیم ما خلاصه ای از آن را هم حتی اگر لازم باشد در اختیار خبرگزاری ها قرار بدهیم، البته به صورت کلان آن. این نکته هم که آقای رزمی گفتند من تکمیلی عرض کردم، در خدمتتان هستم.

رزمی. قبل از اینکه برویم به سمت پژوهش من فکر می‌کنم پایگاه گنج مغفول افتاد آقای دکتر چون یکی از پرکاربردترین یا پربیننده ترین پایگاه ما پایگاه گنج ما است که خب الان فکر می‌کنم حضرتعالی یا آقای دکتر یک توضیحی بدهیم که حیف است گنج از قلم بی‌افتد.

ع. از قلم نیفتاده است سامانه‌های جدید بیشتر آمدند به هر حال صحبت همین سامانه‌های جدید بود. چون گنج دیگر گنج است.

رزمی. اصلاً اقای عمرانی گنج به مرحله‌ای رسیده الان که از اطلاعات آن می‌شود برای اداره کشور استفاده کرد. من رفته بودم دانشگاه کرمانشاه و رازی دو سال بعد از زلزله‌ی کرمانشاه که ما همانجا جستجو کردیم دیدیم خیلی جالب است چهار تا پایان نامه راجع به زلزله کرمانشاه وجود دارد که این چهارتا سه تا مال دانشگاه صدا و سیما است یکی هم برای دانشگاه بجنورد است .بعد خود اعضای علمی متعجب بودند که مگر می‌شود. خب می‌شود دیگر کار نکردید چون دیتای ما دیتای گنج است. اگر می‌خواهید برای اداره کشور کمک بکنید باید اطلاعات شما داخل گنج قرار بگیرد یعنی واقعاً ارزشمند شده است. خب حالا مثلاً چند سال پیش ما بحث اقتصاد مقاومتی را در مقطعی جستجو کردیم دیدیم این همه ما شعار داریم می‌دهیم، اقتصاد مقاومتی یک رساله دکتری دارد فقط یک رساله در کشور دارد کار می‌شود در آن مقطع. واقعاً الان آن مرحله را گذرانده که از آن. فقط استفاده کتابخانه‌ای بشود. حالا در خدمت دوستان هستیم آقای دکتر هر کدام از دوستان توضیح بدهند.

درودی. با سپاس فراوان و عرض ادب مجدد. همانطور که اشاره فرمودید یک پایگاه اطلاعاتی بسیار مهم و اساسی که در ایراندک در حال حاضر خدمات اطلاعاتی مفیدی را ارائه می‌دهد پایگاه اطلاعاتی گنج است. نام او در واقع برازنده این پایگاه است که به مفهوم دقیق کلمه یک پایگاه مملو از گنج شامل منابع اطلاعات پژوهشی کشور می‌شود. این پایگاه در حال حاضر بیش از یک میلیون دیتای پارسا دارد، یک میلیون و یکصد و خرده‌ای هزار دیتای پارسا دارد و در حدود هفتصد هزار پیشنهاده را در بر می‌گیرد و بخش قابل توجهی از اطلاعات علمی کشور در حال حاضر در این پایگاه وجود دارد.

بر اساس مقررات وزارت علوم تحقیقات و فناوری تمامی پایان نامه های تحصیلات تکمیلی که هجده ماه از زمان انتشار آن‌ها بگذرد و رساله های دکتری بعد از سی ماه قابلیت اشاعه و دسترسی آزاد در پایگاه اطلاعاتی گنج را دارند که روزانه چندین هزار کاربر به این پایگاه مراجعه می‌کنند و از اطلاعات علمی موجود بهره لازم را می‌گیرند. از منابع اطلاعاتی موجود در گنج که در حال حاضر استفاده می‌شود، (اگر كه از لحاظ دوره‌ی حقوق مالکیت معنوی بر مبنای قانون منعی وجود نداشته باشد) کاملاً به شکل آزاد و رایگان در دسترس است و می‌شود از آن بهره گرفت و استفاده کرد. پایگاه به گونه‌ی پیشرو طراحی شده که امکان انواع جستجوها و متد بازیابی اطلاعات را پوشش می‌دهد بر مبنای عنوان، نام نویسنده، موضوع، کلیدواژه های تخصصی امکان بازیابی اطلاعات را می‌دهد ضمن اینکه با فیلتر گذاری ها امکان این وجود دارد که ما دسترسی به نام دانشگاه داشته باشیم، دسترسی به فیلدهای در واقع مکمل داشته باشیم، بتوانیم تشخیص بدهیم که چه تعداد مدرک وجود دارد در چه مقاطع تحصیلی وجود دارد، در کدام دانشگاه ها و حتی محققان برجسته را ما می‌توانیم در این پایگاه شناسایی بکنیم بر اساس آن میزان تولیدات علمی و شبکه همکاری را بیابیم.

همه این اطلاعات در پایگاه گنج موجود است و امکان دسترسی به آن برای محققان و پژوهشگران مهیا شده و در واقع می‌توانیم بگوییم پایگاه اصلی یا مرکز اصلی ارتباط ایرانداک با پژوهشگران برای بهره گیری از منابع اطلاعاتی پایگاه اطلاعاتی گنچ است. ضمن اینکه باید این توضیح را هم اضافه بکنم که از سالیان قبل به تعداد بسیار زیادی از منابع اطلاعاتی مثل طرح های پژوهشی، مقالات، کنفرانسها، سمینارها، این‌ها هم وارد پایگاه گنج شده و در واقع فقط گنج محصول و منحصر به پارساها نیست ولی خب بر مبنای سیاست گذاری آن تمرکز اصلی با توجه به مأموریتی که وزارت عتف برای ایرانداک قائل شده، تمرکز فعلا بر پایان نامه و رساله است که بزرگترین منبع اطلاعاتی پایان نامه ها و رساله های تحصیلات تکمیلی در کل کشور در حال حاضر همین پایگاه است که می‌تواند نیاز اطلاعاتی بسیار بالایی را برآورده بکند و برای پژوهشگران یک مرجع شاخص و سودمند است.

ع. جز گنج پایگاههای دیگری هم هست که هم در خدمت فهرست نویسان و نمایه‌سازان است و هم در ساختار پایگاه گنج از آنها استفاده می‌شود، و بخشی از فعالیت پژوهشی ایرانداک روی گسترش و بهینه سازی آنها است.

درودی. بله. کاملا درست است، پایگاه دیگری که ما در حال حاضر در ایرانداک داریم و از آن استفاده می‌شود پایگاه اصطلاح نامه‌های علمی و فنی است. تعداد قابل ملاحظه ای از اصطلاح نامه ها چه اصطلاح نامه هایی که در ایرانداک تدوین شده و یا اصطلاح نامه هایی که ما به آنها دسترسی مستقیم داریم. مثلاً اصطلاح نامه‌ی اصفا در کتابخانه‌ی ملی. که این‌ها امکان دسترسی آن‌ها در ایرانداک فراهم شده و مجموعه‌ی بسیار ارزشمندی از اصطلاح نامه ها برای بحث سازماندهی و پردازش اطلاعات است که یک مخزن ارزشمند محسوب می‌شود و در حال حاضر فعالیت های پژوهشی دارد روی این پایگاه انجام می‌شود برای اینکه در همکرد این اصطلاح نامه ها و ارائه آن‌ها به شکل بهتری انجام بشود، یک بخشی هم به انجام رسیده و اصطلاح نامه‌ها به شکل کاملاً حرفه ای در اختیار کاربران و کتابداران و اطلاع رسانان است برای اینکه استفاده ی بهینه از این پایگاه بکنند و یکی از پایگاه های بدون تردید ارزشمند ایراندایک است.

ع. غیر از اصطلاحنامه‌ها، پایگاههای دیگری که به نوعی به گنج مربوط هستند و هم گنج و هم اصطلاحنامه‌ها از آنها تغذیه می‌کند هم دارید.

درودی. یک پایگاه دیگری که ما الان در واقع در ایرانداک داریم پایگاه واژه نامه ها است. می‌دانیم که ما به هر سرعتی که تلاش بکنیم اصطلاح نامه تولید بکنیم، سرعنوان موضوعی تولید بکنیم و ابزارهای استاندارد، سرعت تولید علم جلوتر است چون منابع اطلاعاتی به شکل تصاعدی در حال رشد هستند و نویسندگان، پژوهشگران، اطلاعات علمی تولید می‌کنند بنابراین اصطلاح های جدید، مباحث جدید، موضوع های نو وارد سیستم های اطلاعاتی می‌شوند و معمولاً اصطلاح نامه ها و سرعنوان های موضوعی یک بازه ی دیرکرد زمانی برای تأمین اصطلاح های استاندارد دارند.

خب همکاران ما تلاش کردند تا آن کلیدواژه های مرتبط را از بین متون منابع اطلاعاتی معتبر استخراج بکنند (که ضمن نمایه سازی هر روزه تعداد زیادی از این واژه‌ها داریم)، و علاوه بر آن اصطلاح نامه ها و ابزارهای استاندارد یک مخزن ارزشمند واژه‌نامه ای را تعمیم بکنند که هرچند در اصطلاح نامه وارد نشده ولی از آنجایی که از منابع معتبر استخراج شده، توسط متخصصان و پژوهشگران دارای اعتبار این واژگان تولید شده، این‌ها را هم در چرخه قرار می‌دهند برای استفاده ی بهینه و این هم یکی از ابزارهای سودمندی است که برای پردازش اطلاعات مورد استفاده قرار می‌گیرد. و یک پایگاه دیگر ...

ع. باز هم پایگاه دارید؟

درودی. بله. یک پایگاه دیگر پایگاه مستند نام های ایرانداک است. خب از آنجایی که اسامی معمولاً دارای اشتراک هستند مثلاً فامیل های متعددی ما داریم که یا اسامی متعددی داریم که این‌ها پر بسامدند و تکرار می‌شوند، اینکه تعیین بشود که این نویسنده با چه مشخصاتی، با چه ویژگی‌هایی دارای تألیفات بوده و این استاندارد بشود و استفاده بشود، این هم یکی از کارهای ارزشمندی است که در ایرانداک انجام گرفته و اساساً برنامه بر این شیوه است که بر مبنای نام ها کدهای یونیک و منحصر به فردی طراحی بشود، به مؤلفان اختصاص داده بشود که آن‌ها به صورت پژوهشگران شناخته شده و دارای هویت منحصربه فرد از آن‌ها، از نام های آن‌ها استفاده بشود که در زمینه‌ی بازیابی اطلاعات و دسترسی به منابع اطلاعاتی به میزان زیادی کمک می‌کند و یاری‌گر پژوهشگران است.

ع. بسیار سپاسگزارم.

رزمی. یک اتفاق دیگر که در این دو سال اخیر افتاده در دسترس قرار گرفتن پایان نامه‌های ایرانیان خارج از کشور است. این کار خیلی ارزشمندی بود که در یکی دو سال گذشته انجام شده و در گنج الان در دسترس است.

ع. خب سوالی دارم. صحبت کردید درمورد اصطلاح نامه ها راجع به اینکه از skosmos دارد استفاده می‌شود؟ آیا همه امکانات skosmos استفاده شده؟ مثلاً در skosmos اصفا در کتابخانه ملی URL ها فعال شده؟ آیا اینجا کار شده؟ یک سری سوال‌های اینگونه پیش می‌آید که شاید تخصصی تر باشد و بهتر باشد در جلسه مستقلی به آنها پرداخته شود.

حسن‌زاده. بله skosmos است، ضمناً مهم ترین کار ما، تبدیل اصطلاح نامه های ما به onthology است که الان در حال انجام است و تبدیل در واقع ادغام همه‌ی اصطلاح نامه ها در یک سامانه است،

ع. metathesaurus

حسن زاده. بله. بعد تبدیل آن‌ها به onthology است که تقریباً می‌شود گفت که در بخشی انجام شده و بخشی باید انجام بشود.

درودی. یکی از کارهای مهم دیگر راه اندازی سامانه پیکره‌ها در زبان فارسی است

ع. معادل انگلیسی پیکره،‌ همان Corpus است؟

درودی. دقیقا". پیکره‌ها کار بسیار ارزشمندی است که این روزها ایرنداک روی آن تمرکز دارد و کارهای متعددی انجام شده است، پیکره‌های مختلفی الان در حال حاضر تدوین شده همانطور که می‌دانید پیکره یک ابزار بسیار ارزشمند است برای اینکه ما بر مبنای آن یک ارتباط منطقی بین واژگان و حوزه‌های موضوعی برقرار بکنیم و خیلی از فعالیت‌هایی که امروز هوش مصنوعی دارد انجام می‌دهد، ابزارهایی مانندChatGPT و ابزارهای وابسته کاملا مبتنی بر پیکره‌ها هستند چون این از قبل در واقع ارتباطات و آن ربط میان واژگان به خوبی طراحی می‌شود و یک ساختار مدون از اصطلاح ها تشکیل می‌شود که بر اساس آن هم میزان بازیابی اطلاعات و هم پاسخگویی به پرسش ها و هم در واقع رفع نیاز اطلاعاتی پژوهشگران را در پی دارد. بنابراین کار پیکره به عنوان یکی از مأموریت های مهم پژوهشی پژوهشگاه در حال حاضر در حال پیگیری است و همکاران زبانشناس با تخصص زبانشناسی رایانشی روی این پیکره ها دارند کار می‌کنند و در حال حاضر قابل دسترس است و می‌توانند استفاده‌ی مطلوبی پژوهشگران از این پیکره های زبانی داشته باشند.

ع. خیلی ممنون آقای دکتر، سوالات زیاد هستند بعداً ما باز مزاحمتان هستیم.

رسولی. فکر می کنم باید یک جلسه مفصل دیگر بریم لیزنا.

ع. به هر حال می‌دانم ایرانداک در سالهای گذتشه آن‌قدر کار کرده که حالا ما همین مصاحبه را هم باید درچند بخش منتشر کنیم.

حسن زاده. بله صحبت خیلی زیاد شد و برخی از صحبتها نیاز به تعمیق دارد.

ع. من هم سوالات ریز و جزئی‌تر را نپرسیدم که جریان مصاحبه ابتدا با نگاهی کلی به ایرانداک جلو برود. جای کار هنوز خیلی زیاد دارد و خوانندگان ما باید اطلاع داشته باشند که در ایرانداک به چه چیزهایی در این دو سه سال توجه شده. ببینید خیلی ساده بگویم، برخی از کارها را ممکن است کسی که به کل مساله نگاه می‌کند بگوید، این که بود ولی نمی‌دانند که این چیزی که بوده، ‌در این سه سال دچار چه تحولاتی شده، چه جزئیاتی به آن اضافه شده و چه کاربردهای جدیدی می‌تواند از دل این بیرون بیاید. بنابراین لازم است که صحبت کرد و نوشت و منتشر کرد تا همه با آگاهی دقیقتری به موضوع نگاه کنند و استفاده کنند.

رسولی. در مورد تحلیل استنادی هم قرار است اتفاقاتی بیفتد. در مورد تحلیل استنادی پایان‌نامه‌ها قرار است اتفاقات خوبی بیفتد. فازهای مطالعاتی انجام شده و امید بسیار داریم که تا یکی دو سال آینده تحلیل استنادی کتابها و پایان‌نامه ها به محموعه اضافه شود.