بازخورد در آموزش

 لیزنا، حمید رضا جمالی مهموئی، دانشیار خوارزمی: همه ما حکایت‌های واقعی در مورد این که چگونه یک جمله معلم یا استادی زندگی فردی را (مثبت یا منفی) دگرگون کرده است شنیده‌ایم. اغراقی در چنین حکایت‌هایی نیست و به واقع، بازخورد یکی از قدرتمندترین عوامل مؤثر بر یادگیری است. در دو یادداشت پیشین درباره اهمیت سنجش و فعالیت یادگیری در آموزش نوشتم. در این یادداشت به رکن مهم اما مغفول دیگری در آموزش دانشگاهی ایران می‌پردازم که بازخورد است.

جان دیویی، فیلسوف معروف می‌گوید «ما از تجربه کردن نمی‌آموزیم، بلکه از تأمل درباره تجربه است که یاد می‌گیریم». اگر در خیابان با کسی بگومگو کردید، از این رخداد به خودی خود چیز زیادی نخواهید آموخت، اما بعد که درباره آن تأمل می‌کنید و به دلیل و چگونگی رخدادش، آنچه که رخداد و واکنش خود و دیگران فکر می‌کنید، درسی را که باید می‌آموزید. دانشجو نیز برای یادگیری نیاز به تأمل دارد.

یکی از محرّک‌های خوب برای یادگیری، بازخوردی است که استاد به دانشجو می‌دهد. بازخورد، تلنگر و فرصت مناسب برای تأمل را فراهم می‌کند و او را در مسیر درست قرار می‌دهد. سنجش به شیوه مناسب و فعالیت یادگیری هوشمندانه کمک زیادی به یادگیری می‌کنند، اما این یادگیری موقعی کامل‌تر می‌شود که سنجش و فعالیت‌های یادگیری با بازخورد همراه باشند.

بعضی استادان کارهای کلاسی دانشجویان (مثل گزارشهای کارورزی و تکالیف دیگر) را می‌گیرند و گوشه کمدشان تلنبار می‌کنند بدون این که آنها را هرگز به دانشجو برگردانند. کاربرد اصلی این تکالیف از نظر آنها ازریابی به قصد نمره دادن است. یا اگر به دانشجو برمی‌گردانند بازخورد چندانی نمی‌دهند و به یکی دو جمله کلی اکتفا می‌کنند. این تکالیف و یا هر نوع سنجش یا فعالیت دیگری که دانشجو به نوعی (شفاهی یا مکتوب) به استاد و کلاس عرضه می‌کند، فرصتی طلایی برای دادن بازخورد است تا ضمن تلنگر به دانشجو برای تأمل، چگونگی بهبود عملکردش را به وی نشان دهیم. در واقع مبنای کار استاد باید این باشد که هر چیزی را که از دانشجو می‌گیرد با بازخورد به او برگرداند.       

بازخورد دادن کار بسیار حساسی است. نیاز به آموزش و تمرین دارد. بازخورد فقط بعد آموزشی و درسی ندارد بلکه در بسیاری مواقع ابعاد دیگر آن مثل بعد احساسی و انگیزشی، دانشجو را بیشتر متأثر می‌کنند. در واقع پژوهش نشان داده است که بازخوردی که احساس مثبت در دانشجو ایجاد می‌کند اثرگذاری آموزشی بیشتری نیز دارد. لذا باید با ظرافت و دقت بازخورد داد. خوشبختانه علاوه بر پیکره پژوهشی غنی در مورد بازخورد در علوم تربیتی، راهنماهای زیادی در مورد چگونه بازخورد دادن روی وب، عموماُ روی سایتهای دانشگاهی، وجود دارد که افراد علاقمند می‌توانند مطالعه کنند. یکی از نکاتی که باید در بازخورد توجه داشت این است که نباید فقط به کاستی‌های کار دانشجو پرداخت بلکه باید مسیر بهبود و حرکت به جلو را برایش روشن کرد. به همین جهت در انگلیسی گاهی از کلمه feedforward (در مقبل فیدبک) استفاده می‌شود که به معنای ارائه راهنمایی سازنده به دانشجو است تا در کار بعدی عملکرد بهتری داشته باشد.

استاد و معلمی که دغدغه یادگیری برای شاگردانش دارد، فرصت‌های خوب برای بازخورد دادن را از دست نمی‌دهد. بگذارید با یاد دکتر حری تمام کنم که روی یکی از تکالیفم به دلیل استفاده زیاد و نابجا از کلمه «می‌باشد» نوشته بود «این می‌باشد را طلاق بده». اگر مایل بودید می‌توانید نمونه‌های خوب یا ناخوشایند بازخورد را که از معلمان و استادانتان دریافت کرده‌اید (به طبع با احترام و در صورت ضرورت بدون ذکر نام فرد) در بخش نظرات این نوشته اضافه کنید.

جمالی مهموئی، حمیدرضا. «بازخورد در آموزش». سخن هفته لیزنا، شماره ۴69 ،۲ دی ۱۳۹۸