سال نو ، کرونا و ازدحام اطلاعات

لیزنا؛ سید ابراهیم عمرانی، سردبیر: 

بهار آمد گل و نسرین نیاورد 

نسیمی بوی فروردین نیاورد

پرستو آمد و از گل خبر نیست 

چرا گل با پرستو همسفر نیست

چه افتاد این گلستان را چه افتاد

که آئین بهاران رفتش از یاد

چه درد است این چه درد است           که در گلزار ما این فتنه کردست

چرا در هر نسیمی بوی خون است       چرا زلف بنفشه سرنگون است

                                                                                       شعر از سایه[1]

داستان ازدحام اطلاعات و بی اعتمادی به شبکه های اجتماعی در عید امسال خودش را به دنیا نشان داد.

هر دم از این باغ خبر تازه ای می رسید و نمی دانستیم درست است یا نه. من به شخصه خبر دریافتی را نگهش می‌داشتم و به هیچ‌وجه ارسال نمی‌کردم مگر آنکه با دوستان متخصص مشورتی می‌کردیم و می‌گفتند درست است ولی می‌دیدم برادری، دوستی، رفیقی، آشنایی، بدون توجه به صحت و سقم بار دیگر همان خبر را برایم ارسال کرده، و این شیوه ارسالها رایجتر بود تا خودداریها. تمرینهای این چند سال شبکه داری نشان می‌داد که اغلب کسانی که مطلبی می‌گذارند، مطلب می‌گذارند که دیده شوند و اصلا برایشان درستی و نادرستی خبر مهم نبود، حضورشان در بین سرها مهمتر بود و در مورد مشکلی مانند همه گیری ویروس این حضور خیلی فاجعه بار بود و هست. البته در یکی دو روز گذشته کمتر شده، حال یا به علت نوروز است و یا واقعا دیگر خودشان هم از خبرهایی که می‌فرستند دچار استرس شده اند و متوجه شده اند که اطلاعات نادرست، استرس به وجود می‌آورد و این علاوه بر بی اعتمادی است.

تصاویری در شبکه به ناگاه پخش می‌شد و از چندین نفر به دستمان می رسید که بعد می‌دیدیم که این فیلم مربوط به موضوعی دیگر در جایی دیگر و در زمان دیگری بوده است. مواردی در شبکه پخش می‌شد که جایش در شبکه نبود. بحثی 100% علمی که دانشمندی مطرح می‌کرد. این بحث جایش اینجا و در حضور عامه نبود، این بحث جایش در مجلات علمی بود که دانشمندان هم رشته بخوانند و به یکدیگر بگویند که درست می‌گویی یا خیر، و به این دلایل بحث شما قابل اثبات نیست، یا هست.

وقتی متخصصان رشته ما از ازدحام اطلاعات صحبت می‌کردند و از اعتبار اطلاعات، شاید آن وقت برای همه صرفا یک پیش‌بینی علمی بود ولی اکنون روبروی ما است. سیاستمداران هم که به آن به شدت دامن زده‌اند. کدام دولت دارد راست می‌گوید؟ دولت ما، دولت ایالات متحده، روسیه؟ چین؟ کرده جنوبی؟ ژاپن؟ ایتالیا؟ آمارهای کجا درست است؟ در مورد ایران چه آماری درست است؟ آنقدر دولت خودمان در دادن آمار تاخیر و امساک کرد و وقتی آمارها منتشر شد که پروژه‌های سپاهیان سایبری کشورهای معارض ایران، کلی آمار داده بودند و فضا را به کل مغشوش کردند. متخصصان شایعات خوب می دانند، بیشتر مردم خبر را می‌خوانند و اصلا در صدد تحقیق برای یافتن صحت و سقم آن نیستند. اصلا حوصله اش را ندارند. و زمانی آمارهای وزارت بهداشت شروع به عرضه شد معضل این بود که چه کسی دارد آمار درست می دهد؟ چه کسی؟ فیلمهایی در شبکه های جهانی پخش شد که یک نماینده مجلس امریکا دارد وزیری را با امر و نهی سر جای خودش می‌نشاند و همه برای هم می فرستند. این فیلمها واقعا چه کاربردی دارد؟ آیا نشان دادن دموکراسی است یا نمایشی شرمگینانه برای بازگردندان اعتماد عمومی و آبرویی که از دست رفته؟ در غرب اقتصادی که ژست دموکراسی هم می‌گیرد، عملا مردم دیگر جناح راست و چپ را 100 سال اخیر به دقت آزموده‌اند و می‌بینند هر بار به اسم دموکراسی می‌روند پای صندوق و هر 8 سال یک بار نوبت را تغییر می‌دهند، لیکن هیچ تغییری در روالها و در کارها نیست. چه در بعد داخلی که سیاستها تغییر نمی‌کند و تغییرات خیلی سطحی است و چه در بعد خارحی که دموکرات‌ترین حکومتها هم که شعارهای انسان دوستانه و زیست محیطی هم می‌دهند، مجبورند به صاحبان نفت اسلحه بفروشند و اگر نفروشند به افلاس دچار می‌شوند. من تحلیلگر سیاسی نیستم ولی گاهی چیزی دستم می رسد می‌‌خوانم و نشانه‌های بی اعتمادی وسیع به سیاستمداران را به وضوح می‌بینم.

حالا در کشور ما این دو تا همزمان و در کنار هم دامنگیرمان شده: "بی اعتمادی به سیاستمدارانمان" و "بی اعتمادی به آنچه در شبکه های اجتماعی و توسط مردم ارسال می شود" که در بسیاری موارد از سوی موافق یا مخالف تولید شده و ما، منظور مردم شریف و همیشه در شبکه ما فقط خواسته و ناخواسته آن را می‌پراکنند و بر ازدحام و بی اعتباری اطلاعات می‌افزایند.

و در این ازدحام غریب اطلاعاتی به جای گل بنفشه که هر سال بهار همه حیاطهای خانه ها و باغچه ها و پارکها را پر می‌کرد، روغن بنفشه پیشنهاد شد که موجب شوخی مردم و ارسال انواع جوکها و شوخیها در شبکه‎ها شد و حتی سر از روزنامه هایی در دیگر نقاط دنیا درآورد و چند طنزپرداز و استندآپ کمدین با آن شوخیهایی زیادی کردند. و زکریای رازی هم که درون شبکه های اجتماعی به سرعت از جهنم به بهشت جابجا شد تا الکل به عنوان ماده تطهیر کننده به جای نجس کننده نشانده شود که خوب هر چیزی جای خودش را دارد. لیکن عزیزان مشبک (شبکه ای شده) ما تنها راه دور کردن استرس را ساختن و تولید شوخی می‌شناسند که انگار غریضی شده و در هر بلا و مشکلی از سیل و زلزله تا آشوب و تخریب تا بیماری و همه گیری شروع به ساختن انواع و اقسام شوخی می کنند تا بار سنگین واقعه را اندکی تحت تاثیر قرار دهند. ظاهرا در کنار مکانیسمهای داخلی بدن برای مقابله با بلا، این مکانیسم دفاعی هم به موقع و غریضی عمل خودش را شروع می‌کند و گاهی خوب هم عمل می کند. شنیده ام که در ایتالیا هم در این روزهای سخت همه‌گیری ویروس، همین میزان حال اندکی کمتر یا بیشتر جوک تولیدشده است که خیلی دوست داشتم بشنوم و آنها را با جوکهای خودمان مقایسه‌ای بکنیم. برای ایام در خانه ماندن تحقیق خوبی خواهد شد.

و اما بعد:

اوضاع و احوال ازدحام اطلاعات و مشکلات شبکه ای که عرض کردم را در اینجا ناتمام می‌گذارم، تا بعدها که بخش دیگر صحبتم که بیشتر تبریک عید است را حضورتان تقدیم کنم:

بهارا تلخ منشین خیز و پیش آی            گره واکن ز ابرو چهره بگشای

بهارا خیز و زان ابر سبک‌رو                     بزن آبی به روی سبزه نو

سرو رویی به سرو و یاسمن بخش         نوایی نو به مرغان چمن بخش

بیار از آستین، دست گل افشان           گلی بر دامن این سبزه بنشان

گریبان چاک شد از ناشکیبان                برون آور گل از چاک گریبان

                                                                                     شعر از سایه

بله دوستان تلاش کنیم دست گل افشان از آستین برآریم و درکنار هم، همه مصایب را پشت سر بگذاریم و سال را با قدرت و توانی بیشتر و بیشتر آغاز کنیم. در گروه بحث کتابداران، و در برخی گروهها و کانالهای انجمن کتابداری اقسام راههای استفاده مفید از خانه‌نشینی اجباری را نوشته اند و هر کدام از ما هم بر حسب کار و بارمان کارهای عقب افتاده و جامانده زیاد داریم که می توانیم با برنامه ریزی درست از فرصت استفاده کنیم و به کارهایمان نظم و همینطور رونق ببخشیم و خودمان را آماده کنیم که با نیرویی مضاعف وارد محیطهای حرفه‌ایمان شویم.

امید فراوان دارم که دانشمندان همه دنیا دست در دست هم راه چاره این همه‌گیری جهانی را که اولین واقعه از نوع خود در طول تاریخ نبوده را هر چه زودتر بیابند و شیوع وسیع را کنترل نمایند. ما هم در هر کجا که هستیم تلاش کنیم کمکی برای کنترل این بیماری باشیم.

فکر می‌کنم متخصصان حوزه اطلاعات در همه جای دنیا، باید در کنار جامعه شناسان و متخصصان رفتار جمعی، و روانشناسان اجتماعی، در اولین فرصت به پژوهش وسیعتر در حوزه شبکه های اجتماعی بپردازند و آسیبهای شبکه ها را دقیقتر بررسی کنند. از شبکه ها طی این سالها نکات مثبت ومنفی زیادی دیده‌ایم که باید همه اینها در کنار هم مورد مطالعه قرار گیرند. به جد نیاز است که شبکه‌های مرجع ساخته شود تا مردم بدانند که در این قبیل موارد باید کجا درستی یا نادرستی اطلاعات پخش شده را بررسی کنند. نمونه سازمان بهداشت جهانی در مورد کرونا . باید به مردم درباره مکانیزم دقیق و جامعه شناسی شایعات را شناساند. باید این یک ذره جامعه شناسی را به مردم خوراند که شایعه چگونه عمل می کند و حکومتها از این قدرت چگونه استفاده می‌کنند و مردم با این شایعات و کمک به پخش آن دارند چکار می‌کنند. باید بدانند که خودشان با دست خودشان بی اعتمادی به وجود می‌آورند و با نیت خیرشان هر چه در دست دارند در شبکه می اندازند و بعد بیا و به دنبال اطلاعات صحیح در به در در شبکه بگرد و بگرد تا شیخ بیاید و بگوید یافت می نشود گشته ایم ما.

آرزو دارم برای شما ، همه مردم ایران و همه جهانیان سال 1399 سالی به مراتب بهتر از سال گذشته باشد و وقایع زندگی‌ساز و شاد پیش روی داشته باشیم و مردم ما در آرامش بیشتری بتوانند زندگی کنند. ایرانیان در همه تاریخ نشان داده‌اند که در آرامش قدرتی دارند که هر ناملایمتی را از پیش روی بر ‌می‌دارند. صدها نمونه تاریخی از عهد باستان تاکنون داریم که نشان می‌دهد مردم ما در ثبات و آرامش، کشورشان را به سرعت بازسازی کرده‌اند و من امیدوارم این آرامش از مردم ایران دریغ نشود و برج و بارو سازان و دزدان چندین هزار میلیارد تومانی اعلام کفایت برداشت از خزانه ملی که همان بیت المال است بدهند و اجازه دهند که خزانه به صاحبان واقعیش یعنی مردم تعلق داشته باشد تا بتوانند در مسالمت و آرامش نهادهای کشوری را بازاعتمادسازی کنند. و امیدوارم دولتها و مجلسهای آتی همه در خدمت منافع مردم باشند تا منافع شخصی و جناحی. و امیدوارم همه ما بتوانیم در ارتقاء فرهنگ جامعه ایرانی که وظیفه اصلی و حرفه‌ای ما است قدمهای بزرگی در سال 1399 برداریم. انشاءالله.

نوروز زیبا و بهار دل انگیز و بادهای روانبخش و باران رحمت خداوند بر همه شما مبارک باشد. شاد و سرافراز باشید.

عمرانی، ابراهیم. « سال نو ، کرونا و ازدحام اطلاعات». سخن هفته لیزنا، شماره 482، 4 فروردین 1399

 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[1] . این شعر در برنامه گلهای تازه رادیو ایران، برنامه شماره 7 با نام بهار غم انگیز در مایه اصفهان اجرا شده است. هنرمندان: عبدالوهاب شهیدی ، همابون خرم، جواد معروفی، جهانگیر ملک. شعر از هوشنگ ابتهاج، گوینده فخری نیکزاد.