کانون ماناست

لیزنا؛ مهری پریرخ، عضو هیأت علمی  گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد: کمتر نویسنده و فعال فرهنگی را می توان دید که یادی از خاطرات کانون در دوران کودکی و نوجوانی خود نداشته باشد. در حدود نیم قرن کانون، کانون و نقطه امن فرهنگی فرزندان این مرز و بوم بوده است. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با فرهنگ سازی و با انواع فعالیت های خود به اعضاء کمک کرده تا استعدادهای خود را کشف کنند و آنها را شکوفا سازند. پیوند بین خواندن و انواع فعالیت های هنری، علمی و اکتشافی، راه و رمز خود توانمندسازی است که کانون همواره به اعضاء خود آموخته است، به طوریکه فرزندان دیروز کانون یا هنرمندان و عالمان و اندیشه ورزان کنونی آموخته اند که خود را در کتاب ها و کتاب ها را در خود بجویند و رمز موفقیت آنها در این پیوند نهفته است.

بهتر است که مروری داشته باشم بر امکان پذیری ادغام کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، در نهاد کتابخانه های عمومی. هدف های اصلی کتابخانه عمومی در ترویج مطالعه خلاصه می شود، یعنی خواندن با هدف عادت به مطالعه، رشد و حتی  یادگیری مادام العمر. همکاران سخت کوش نهاد به خوبی به نقش خود برای ترویج خواندن و گسترش عادت به مطالعه تلاش می کنند. گرچه در سال های اخیر بر فعالیت های آنان افزوده شده ولی آن فعالیت ها در کنار مطالعه هستند نه هدف نهاد. از طرف دیگر هدف های کانون، همان طور که یاد شد، بسیار فراتر از مطالعه است. فرزندان کانون، می خوانند، می نویسند، تفسیر می کنند، خلاصه می کنند و به ذهن خود نظم می دهند، انواع هنرها را می آموزند، خلاقیت را رشد می دهند و تولید می کنند. تولیدهای کانون در زمینه های کتاب، مجله، نقاشی، فیلم کوتاه، تأتر از جمله دستاوردهای آنست که در جشنواره های مختلف در ایران و کشورهای دیگر جوایز بسیاری را کسب کرده است. شرکت این دستاوردها در رقابت های بین المللی در انتقال فرهنگ و کسب اعتبار برای ایران مثال زدنی است. اگر مدیر مدبر و عالم و متخصص برای کانون وجود داشته باشد، همچنان می تواند بدرخشد و به جایگاه خود برگردد. هدف ها و فعالیت های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان خیلی فراتر از مطالعه و ترویج خواندن است. اگر قرار است ادغامی صورت گیرد، به طور معمول باید ساختاری که هدف کمتری دارد در تشکلی که هدف های گسترده تری دارد ادغام شود.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، بر خلاف نهاد کتابخانه های عمومی، نه تنها مصرف کننده تولیدات فرهنگی کشور است، بلکه خود تولید کننده نیز بوده است. به یاد دارم در گذشته در مورد تهیه تولیدهای کانون برای کتابخانه ها، هیچ گاه ارزیابی صورت نمی گرفت. هر کتاب، نشریه و کالای فرهنگی دیگری که به مرغک خاطره انگیز کانون آراسته بود، تهیه می شد. دلیل این کار وجود کمیته بررسی و ارزیابی آثار و محصول های فرهنگی قبل از نشر و تولید آنها در کانون بود. این کمیته که تشکیل شده بود از گروهی از نویسندگان ، شاعران و متخصصان رشته های گوناگون، معیارهای علمی برای پذیرش آثار و محصول ها در نظر می گرفتند. به همین دلیل، همه آثار از کیفیت مناسبی برخوردار بود. در حال حاضر این شرایط را نمی توان دید. کار نشر کتاب و محصول های فرهنگی کودک تجاری شده و معیارها نیز تغییر کرده است. در زمانی که کانون در زمینه تولید آثار فعال بود، تأکید بسیار بر تألیف شد، در شرایطی که اثر تألیفی خیلی کم بود. با کاهش این فعالیت درسال های اخیر در کانون، دوباره تسلط زیاد ترجمه بر تألیف را در نشر کودک و نوجوان باید مشاهده کرد. نیاز است که کانون استقلال داشته باشد، به وظایف پیشین خود برگردد و این نقش ها را به خوبی بر عهده گیرد.   

نکته دیگر قابل تأمل، وضعیت مالی سازمانی است که گفته شده ممکن است کانون در آن ادغام شود. نهاد کتابخانه های عمومی از نظر بودجه مشکل دارد. با تمام تلاش هایی که مسئولان دلسوز آن انجام دادند، در بودجه کل کشور، بودجه تعریف شده ای برای آن مشخص نشد. همواره برای هزینه های خود شامل حقوق نیروی انسانی وسیع، تهیه منابع، حتی برای کودک و نوجوان، که بخش نوپایی در کتابخانه های نهاد است، با مشکل روبروست. چگونه نهاد می تواند به یکباره پذیرای فرزندخوانده ای تنومند شود.

ضروریست در چنین تصمیم هایی به امکان سنجی طرح پرداخته شود. طی حدود نیم قرن حیات خود، کانون اعتبار ملی زیادی برای ایران به بار آورد. تألیف آثار، رشد فیلم، تأتر کودک و نوجوان، شرکت در جشنواره های ملی و بین المللی و رشد هنرمندان و صاحبان اندیشه، که فرزندان کانون بودند، گواه این ادعاست. در واقع اگر کانون به فعالیت های گذشته خودش برگردد، سرمایه وصف نشدنی برای کشور است که باید به صورت مستقل حفظ شود.

پریرخ، مهری. « کانون ماناست». سخن هفته ویژه لیزنا، شماره ۶۰۷،  ۲۱ شهریور ۱۴۰۱