شب بخارا با محوریت «قرآن مجید و حافظ»

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در این جلسه که اداره آن برعهده علی دهباشی بود، «بهاءالدین خرمشاهی»، ساعتی از حافظ و ارتباطش با قرآن برای حاضران سخن گفت. او ابتدا به بیش از 50 هزار کتابی که درباره قرآن نوشته شده اشاره کرد که 10 هزار مورد آن خطی است.

 خرمشاهی ضمن ذکر این نکته که پایه حیات فرهنگی ما، قرآن است، گفت: فارغ از وجوه کلامی، جنبه ادبی قرآن بسیار بالا است و از این رو، می‌توان گفت که قرآن‌پژوهی مقدمه حافظ‌پژوهی است.

این استاد ادبیات درباره آن بیت معروف «عشقت رسد به فریاد ار خود به سان حافظ/ قرآن ز بر بخوانی در چارده روایت» گفت: این چهارده روایت که حافظ از آن می‌گوید، اشاره به قرائاتِ سَبع (هفت‌گانه) دارد که آن را با راوی هریک در نظر می‌گرفتند که به چهارده می‌رسید. مثلا در سوره حمد یا همان فاتحةالکتاب، هم «مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ» و هم «مَلِکِ یَوْمِ الدِّینِ» خوانده می‌شود که مصداق همین گفته است.

خرمشاهی سپس به نکته‌ای دیگر درباره حافظ اشاره کرد: همه ما شنیده‌ایم که حافظ به سبب حافظ قرآن بودن، حافظ نام گرفته است اما شنیده‌ام که یک موسیقی‌شناسِ وفات‌یافته گفته است که حافظ خوش‌خوان هم بوده و اصلا قرآن را به شیوه قَوّالی می‌خوانده که درست است؛ حافظ درست‌خوانی و خوش‌خوانیِ قرآن داشته و آن را به تَغَنی یعنی موسیقایی می‌خوانده است.

او همچنین پس از پرداختن به رابطه حافظ و تفسیر کشّاف زمخشری گفت: دیوان حافظ را می‌توان تفسیر قرآن قلمداد کرد ولی نه ترجمه آن. اما پرواضح است که حافظ، از قرآن شناسان برجسته روزگار خود بوده است.

این حافظ پژوه از تلمیح و تضمینِ قرآن در اشعار حافظ هم گفت: جناب لسان‌الغیب در بیتِ

چشم حافظ زیر بام قصر آن حوری سرشت/ شیوه جنات تجری تحتها الانهار داشت

تضمینی دارد از آیه  «جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا» و یا در قطعه

تو نیک و بد خود هم از خود بپرس     چرا بایدت دیگری محتسب

و من یتق الله یجعل له            و یرزقه من حیث لا یحتسب

به ترتیب آیات «وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجعَل لَهُ مَخرَجًا» و «وَ یَرزُقهُ مِن حَیثُ لا یَحتَسِب» را تضمین کرده است.

خرمشاهی، بعد، تاثیر ساختاری و محتواییِ قرآن بر غزل های حافظ را بررسی کرد و گفت که در بعضی جاها به ترجمه و در برخی دیگر به تفسیر شباهت دارد.

او همچنین در خصوص شان نزول و ترتیب تاریخی اشعار حافظ یادآور شدکه اگرچه نمی‌توانیم سیر تکاملی در اشعار او پیدا کنیم اما قطعا در گذر زمان تکامل یافته است.