پنج اثر از احمد دهقان در نیستان

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام روابط عمومی انتشارات نیستان، احمد دهقان یکی از پدیده‌های ادبیات داستانی ایران و ادبیات دفاع مقدس به شمار می‌رود. نویسنده‌ای که در داستان‌پردازی، مرزهای کلیشه و احساسات را در نگارش آثار برای این گونه ادبی کنار گذاشته و با ایجاد گونه داستانی منحصر به فرد خود از پایه‌گذاران یک سبک ادبی و داستان‌نویسی خاص در ایران دهه هفتاد به بعد بوده است. سبکی که در آن داستان‌هایی بر پایه مستندات نویسنده نگارش می‌یابد؛ بدون اینکه بتوان ردی از او به عنوان نویسنده در داستان پیدا کرد. به عبارت دیگر دهقان در داستان‌نویسی سعی کرده است تا داستانی پراز جزئیات و پر کشش و تعلیق خلق کند که مخاطبش در کلمه به کلمه آن، مانند اثری سینمایی که با تکنیک دوربین روی دوش فیلم‌برداری شده است، با قهرمانش در کوچکترین اتفاقات و حس‌های او شریک می‌شود.

سفر به گرای 270 درجه

 رمان «سفر به گرای 270 درجه» در میان آثار داستانی احمد دهقان نماینده تام و تمام چنین اتفاقی به شمار می‌رود. داستانی که از زمان انتشار آن تاکنون منشا تاثیرگذاری زیادی در جریان ادبی ایران به شمار می‌رفته است و برای نویسنده و مخاطبانش اتفاقات و دریچه‌های تازه‌ای را باز کرده است.

این رمان، داستان یک سفر حیرت‌انگیز و حتی اشراقی یک نوجوان به عمق جبهه‌های جنگ تحمیلی و بازگشت دوباره به نقطه ابتدایی داستان یعنی زندگی او را روایت می‌کند. دهقان در این داستان مخاطب خود را از ابتدایی‌ترین بخش‌های جنگ در هر خانواده که شامل تمنای حضور یک جوان و مخالفت خانواده او است و در ادامه رفاقت‌ها و دوستی‌های شکل گرفته در بستر چنین رویدادی تا عمق خطر و روبرو شدن با مرگ و صحنه‌های کشتار در نبرد پیش می‌برد و در نهایت نیز مانند یک قطعه موسیقایی بار دیگر مخاطب اثر را به فرود در نقطه ابتدایی هدایت می‌کند.

راوی این کتاب؛ ناصر، رزمنده جوانی است که بارها سابقه شرکت در جبهه را داشته است و در بین امتحانات مدرسه، درس را رها کرده و به همراه دوستش علی راهی منطقه جنگی جنوب می‌شود. در آنجا ضمن دیدار مجدد با دوستان سابقش، از قریب‌الوقوع بودن عملیاتی مهم اطلاع می‌یابد که در ادامه و در حین آن بسیاری از دوستانش شهید و مجروح می‌شوند. ناصر در ادامه ماجرا مجروح شده و پشت خط می‌آید و بعد از چند روز به شهر خود بازگشته و زندگی عادی را از سر می‌گیرد تا اینکه پس از مدت کوتاهی با دریافت نامه‌ای از یکی از دوستانش خود را آماده بازگشت به منطقه می‌کند.

این کتاب تاکنون جایزه بیست سال داستان‌نویسی، جایزه کتاب سال دفاع مقدس و جایزه بیست سال ادبیات پایداری را به دست آورده و همچنین به زبان‌های انگلیسی و ایتالیایی ترجمه شده است.

گردان چهارنفره

 احمد دهقان بخش قابل توجهی از فعالیت خود را در سال‌های گذشته از عمرش به فعالیت داستانی برای مخاطبان نوجوان اختصاص داده است و به خلق داستان‌هایی برای این گروه سنی همت گذاشته و در راه تولید آن توسط سایر نویسندگان نیز کمک کرده است.

«گردان چهارنفره» یکی از نخستین تلاش‌های دهقان و جریان ادبیات دفاع مقدس برای خلق اثر داستانی با محوریت نوجوانان است. او در این رمان چهار نوجوان حاضر در صحنه نبرد را محور داستان خود قرار می‌دهد و آنها را برای یک ماموریت خطیر شناسایی پیش از عملیات اصلی، به مواضع نظامی عراق می‌کشاند.

داستان از لحظه حمله عراقی‌ها به قرارگاه ایران و رفتن چهار شخصیت داستان برای شناسایی قرارگاه عراقی‌ها قبل از شب حمله آغاز می‌شود. در شب شناسایی مسائل و مشکلات فراوانی پیش پای آنها قرار می‌گیرد و لحظات نفس‌گیری را تجربه می‌کنند، اما حاضر به بازگشت نمی‌شوند و تا قلب دشمن پیش می‌روند و سرانجام در این عملیات موفق و پیروزمندانه از هم‌رزمان استقبال می‌کنند.

از مهمترین ویژگی‌های این اثر که می‌توان در سایر آثار دهقان نیز آنها را ردیابی کرد، تلاش نویسنده برای روایت رئال، پر از حاشیه‌های جذاب و گاه نفس‌گیر، توصیف‌های بدیع از صحنه‌های نبرد که گاه مخاطب را مانند یک اثر سینمایی در جای خود میخکوب می‌کند و در نهایت توصیفی زیبا از ایثار و شجاعت رزمندگان ایرانی در صحنه‌های نبرد است؛ به گونه‌ای که مخاطب احساس نکند با اثری کلیشه‌ای روبرو است.

بچه های کارون

 «بچه‌های کارون» آخرین تلاش مکتوب او برای همین مهم به شمار می‌آید. داستانی که در آن تلاش شده تا حس ظریف نویسنده به احساسات انسانی در بستر جنگ به نمایش کشیده شود.

در این رمان قهرمان قصه پسرک نوجوانی است در منطقه خرمشهر که با گروهی از رزمندگان در تدارک حمله برای آزادسازی این شهر است. نوجوان اما در این فضا از شور و حرارت نوجوانی غافل نیست و شیطنت‌های قابل توجهی دارد. وجه دیگر از شخصیت او در رابطه عاشقانه‌اش با مادرش که در پشت جبهه در کار امداد به رزمندگان است خلاصه می‌شود. دهقان در «بچه‌های کارون» با ایجاد این شور و عشق در یک نوجوان به خلق یکی از جذاب‌ترین و ماندگارترین چهره‌های ادبی نوجوان در ادبیات ایران نائل شده است که تحلیل چیستی و چرایی خلق آن می‌تواند تا سال‌ها برای نویسندگان فعال در این عرصه یک درس تازه به شمار بیاید.

سال بازگشت

 در میان آثار داستانی احمد دهقان اما «سال بازگشت» اثر متفاوت و حتی به نوعی مهجور مانده به شمار می‌رود. اثری داستانی برپایه زندگی شهید محمد حسین نظرنژاد مشهور به بابانظر، از رزمندگان و فرماندهان خراسان در سال‌های دفاع مقدس که پس از پایان جنگ تحمیلی و تحمل جراحت‌های ناشی از آن به شهادت رسید.

داستان دهقان در این کتاب از روزمرگی‌های یک رزمنده سابق در دفتر نشریه‌ای شروع می‌شود که نویسنده از همان نخست سعی دارد با تیپ‌سازی و نگاه پر طعن و کنایه شخصیت، آن را نمادی از افراد و جریان‌هایی معرفی کند که نگاه بازاری و تبلیغاتی به جنگ دارند.

رزمنده‌ای که این روزها ویراستار مجله است، با تماس یکی از همرزمان سابق خود برای دیدار با بابانظر که وضع جسمانی خوبی ندارد دعوت می‌شود و این دعوت آغاز بازگشت ذهنی و سیر داستانی دهقان در گذشته این رزمنده و روایت از وقایع و خاطرات مشترک او با بابانظر است.

دهقان به سبک کاملا کلاسیک با فضاسازی‌های و فلاش‌بک‌های داستانی مخاطب خود را در رمانش به صحنه نبرد و رزم شهید نظرنژاد می‌برد و سیمای یک رزمنده و فرمانده نظامی ایرانی در هشت سال دفاع مقدس را ترسیم می‌کند. سیمایی که بازخوانی آن برای بسیاری از مخاطبان می‌تواند تلاشی برای جستجوی گمشده انسانیت در مراودات اجتماعی امروز ایران باشد. خاصیت شیوه روایت در این کتاب ایجاد حس همذات‌پنداری مخاطب با متن و ایجاد فرصتی برای خلوت با خود برای اندیشیدن درباره محتوای روابط انسانی و اجتماعی ترسیم شده در کتاب است که بدون شک گم‌شده این روزهای زندگی اجتماعی در ایران به شمار می‌رود و نویسنده با درک این مهم  به خوبی از عهده اجرای آن بر آمده است.

روزهای آخر

 بخش مهمی از ادبیات مکتوب ایران در سال‌های دهه هفتاد و هشتاد را یادداشت‌ها، روزنوشت‌ها و خاطراتی تشکیل می‌دهد که بازماندگان از مهمترین حادثه ایران در نیم قرن گذشته، یعنی جنگ تحمیلی از این رویداد به ثبت رسانده‌اند. آنها از زاویه نگاه خود برای ثبت در تاریخ و حافظه جمعی نسلی که پس از آنها در این سرزمین رویش پیدا کرد و رابطه‌ای با آن نبرد و مردانش پیدا نکرد؛ به روایت از افرادی پرداختند که از نوجوان تا جوان تمامی آنچه داشت و نداشت را در طبق اخلاص قرار داد و به دفاع از سرزمین خود پرداخت.

احمد دهقان به عنوان راوی حاضر در سال پایانی جنگ در کتاب «روزهای آخر» خود سعی کرده تا آخرین تصاویر از چنین افرادی را به تصویر بکشد. افرادی که همه زندگی خود را به کناری نهاده و با حضور در جبهه سعی کردند تا بخشی از سدی باشند که در روزها و ماه‌های پایانی جنگ اجازه ورود بار دیگر دشمن به خاک وطن را نمی‌داد.

او در مقدمه خود بر این کتاب با اشاره به همین مساله تأکید می‌کند که این کتاب حاصل خاطرات و یادداشت‌نویسی‌های او از روزمرگی‌هایش در جبهه است و زمانی آنها را در قالب چنین کتابی مکتوب می‌کند که هنوز خود را نویسنده نمی‌دانسته است. او تأکید می‌کند که داستان افراد حاضر در صفحات این خاطرات که از عمیلات بیت‌المقدس 7 شروع می‌شود و سرنوشت آنها؛ یکی از شگفت‌انگیز‌ترین چیزهایی است که در زندگی می‌توان از آن سراغ گرفت و البته افسوس خود را از اینکه این متن و سرگذشت نوشت‌ها را کامل ننوشته است، انکار نمی‌کند.

دهقان اذعان دارد که با وجود اینکه متن این کتاب راویت گاه توام با شیرینی است اما از تلخ‌ترین رویدادهای ایران معاصر به شمار می‌رود. داستان زندگی افرادی که پس از گذشتن از همه مواهب زندگی و ورود به صحنه‌‌های نبرد ناگهان خود را در مقابل پدیده‌ای با عنوان آتش‌بس و پایان جنگ می‌بینند و بدون اینکه برنامه‌ای و یا فکری برای این دوران داشته باشند، به میان زندگی شهری پرتاب می‌شوند و حیران و گاه سرگشته در آن ذوب می‌شوند.

دهقان تأکید کرده که کتابش سعی کرده بازتابی از آن دوران و زندگی این افراد باشد و روایتی از روزهای پایانی زندگی آنها در نبرد و یا پس از نبرد باشد.

با وجود اینکه نویسنده می‌ گویدکه بازخوانی این متن به او قبولانده که می‌تواند بخش‌های دیگری را نیز به آن اضافه کند، اما به عنوان یک سند تاریخی ترجیح او این بوده که همان متنی که برای نخستین بار در سال 1370 به قالب این کتاب درآمد را حفظ کند و برای نسل‌های آتی نگاه دارد.

 کتاب نیستان در راستای انتشار مجموعه آثار احمد دهقان؛ رمان نوجوان «گردان چهارنفره» را در 116 صفحه و قیمت 10هزار تومان؛ رمان «بچه‌های کارون» را در 228 صفحه و قیمت 18هزار تومان؛ رمان «سفر به گرای 270 درجه» را در 240 صفحه و قیمت 20هزار تومان؛ رمان «سال بازگشت» را در 172 صفحه و قیمت 14هزار تومان و مجموعه خاطره «روزهای آخر» را در 188 صفحه و قیمت 15هزار تومان منتشر کرده است.