حکایت همچنان باقی است..

(لیزنا: گاهی دور/ گاهی نزدیک ۲۱9): صالح زمانی، مشاور اموربین‌الملل کتابخانه ملی ایران: «حکایت همچنان باقی است[1]» این گزاره، عنوان شعار سال 2018 برای گرامیداشت روز جهانی میراث دیداری شنیداری است. یونسکو هر سال روز 27 اکتبر را به مناسبت روز جهانی میراث دیداری و شنیداری مورد اهمیت ویژه قرار می دهد. این توجه ریشه در یکی از برنامه های مهم فرهنگی این سازمان بین المللی دارد که از سال 1992 با عنوان «برنامه حافظه جهانی» از آن رونمایی شد. اگر چه موضوع حافظه جهانی به عنوان توجه به آثار مکتوب و غیر مکتوب فرهنگ های مختلف در قالب یک «برنامه» طراحی شده است و هیچ  اقدام الزام آوری هم برای آن در نظر گرفته نشده است اما در طول دو دهه گذشته بسیاری از کشورهای جهان، به صورت داوطلبانه تلاش کرده اند برنامه را در کشورهایشان اجرا کنند. این برنامه به کشورها کمک می کند تا میراث مستندشان را به عنوان زیربنای حافظه و هویت ملی شان به جهان معرفی کنند. این برنامه به کشورها کمک می کند تا از یک طرف، هم تفوق فرهنگی شان را به رخ جهانیان بکشند و از طرف دیگرآثار در دست فراموشی و یا در معرض خطر را از گزند پیشامدهای متعدد نجات بدهند.

در ایران اولین جلسه کمیته ملی حافظه جهانی در سال 1384 در کتابخانه ملی تشکیل شد و در آن نمایندگانی از برخی کتابخانه ها و برخی نسخه پژوهان حضور داشتند. از آن زمان تا به امروز جمهوری اسلامی توانسته است 10 اثر را در فهرست جهانی، 5 اثر را در فهرست منطقه ای و بیش از 50 اثر را در فهرست ملی ثبت نماید. این کارنامه برای مشارکت کشور ما در این برنامه جهانی مطلوب به نظر می رسد و نشان دهنده تمایل ملی برای ثبت میراث مستند است. توجه به حوزه دیداری و شنیداری (به عنوان آثار غیر مکتوب) هم از دیگر مزیت های این برنامه است. متاسفانه ما در این زمینه تا به امروز نتوانسته ایم پرونده ای را در فهرست جهانی به ثبت برسانیم اما یک اثر (مستند تلویزیونی جان مرجان) را در فهرست منطقه ای و چندین اثر را هم در فهرست ملی به ثبت رسانده ایم. امروز در گرامیداشت این روز جهانی 4 اثر رادیویی و تلویزیونی را به پیشنهاد صداوسیما در فهرست ملی به ثبت رساندیم و از آن رونمایی کردیم. این چهار اثر ( مستند خلیج فارس، مستند معماری ایرانی، سریال هزاردستان، مجموعه رادیویی مرزهای دانش) با توجه به در اختیار داشتن اولویت ها و مشخصه های فرهنگی، هویتی و میراثی ایران زمین حائز امتیازهای لازم برای ثبت ملی در نظر گرفته شدند که امیدوارم با تلاش های بعدی صداوسیما و کمیته ملی حافظه جهانی زمینه برای ثبت منطقه ای این آثار فراهم آید.

همزمان با بزرگداشت این روز لازم است به مهم ترین آسیب این برنامه فرهنگی و بین المللی در کشور توجه داشته باشیم. تجربه سال های اخیر نشان داده است که فقدان آگاهی و آموزش کافی سبب شده است نه تنها فرهنگ عمومی بلکه حتی برخی نخبگان حوزه فرهنگ نیز با این برنامه و مزیت های آن نا آشنا هستند. متاسفانه در کشور ما علی رغم بیش از یک دهه تجربه ثبت و ترویج توجه به اهمیت میراث مستند، هنوز اقدامات جدی برای فراگیر شدن و ترویج این برنامه صورت نگرفته است. باید برای آگاه سازی مجموعه داران شخصی و نهادهای مرتبط تلاش های گسترده ای را آغاز کرد تا از این طریق میراث مستند را از فرجام فراموشی به دور نگاه داشت. در کتابخانه ملی به عنوان دبیرخانه کمیته ملی حافظه جهانی تلاش کردیم از ابتدای امسال با برگزاری کارگاههای آموزشی در استان های متعدد، یکی از موانع برای آگاه سازی را از میان برداریم. در این میان لازم است آموزش و پرورش و صداوسیما برای فرایند آموزش و آگاه سازی اقدامات جدی را در دستور کار قرار دهند. باید به این نکته توجه کرد که ما به ازای بی توجهی به برنامه حافظه جهانی برابر با احساس و عدم تعلق و بی تفاوتی به هویت ملی است.

حکایت روزگار ما چیزی جز حفاظت و نگهداری از بازمانده های گذشتگانمان در حوزه میراث مستند نیست. در دنیای آشفته امروز که خشونت و ترور خطوط قرمز را پشت سر گذاشته است و صلح پایدار از عیار افتاده است برای همه جهانیان لازم است تا بر مستندات فرهنگی شان تاکید کنند. باید بیش از فکر کردن به ثبت یک اثر مستند به حفظ و اشاعه فرنگی آن توجه کنیم. باید باور داشته باشیم که برنامه حافظه چهانی در خدمت صلح و گفت و گو و مدارا معنا پیدا می کند. این برنامه کمک می کند تا کشورها دست از تداوم خشونت بردارند و یک گام به آرامش نزدیک شوند. باید با اتکا به این برنامه به دنیا نشان دهیم که حکایت تمدن و فرهنگ ایرانی هنوز پایان نیافته است و ایرانیان همواره برای جهان دارای پیام صلح و دوستی هستند.  امید می رود به مناسبت این رخداد مهم فرهنگی، آرشیو های دیداری و شنیداری کشور دست از اختفای اسناد بردارند و برای رونمایی از آنها دست به اقدامات جدی بزنند. در کشور ما آثار متعدد دیداری و شنیداری از فرهنگ، سیاست، هنر و اندیشه ایرانی وجود دارد که می تواند برای بخشی از تاریخ منطقه و جهان را از تاریکی و سکوت نجات دهد و در عین حال بر ارزش های مدارا طلبی و همدلانه ایرانیان در طول تاریخ صحه گذارد.