خدمات کتابخانه در چرخه پژوهش علمی

(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک: 256): علی‌اصغر شریفی‌نیا، دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش شناسی:

به بهانه آغاز دوباره فصل شکوفایی علم و پژوهش و در آستانه بازگشایی مراکز و کانون­های فعالیت­های علمی و پژوهشی، در این نوشتار نگاهی اجمالی به چرخه پژوهش علمی و نقش خدمات کتابخانه­ای در آن با توجه به چرخه معرفی شده توسط موسسه مکس پلانک آلمان می­اندازیم.

در مورد خدمات پژوهشی کتابخانه­ها و ظهور و بروز این خدمات در فرآیند پژوهشی علمی می­توان به موارد متعددی اشاره کرد و به مسائل گوناگونی در مورد آن پرداخت. خدمات کتابخانه از مرحله ایجاد جرقه ذهنی در مورد یک مسئله و مشکل در ذهن پژوهشگر و محقق می­تواند نقش موثری داشته باشد. هم­چنین در تبدیل آن به ایده و الهام گرفتن از برخی خدمات موثر کتابخانه، جهت بسط و نضج ایده مطرح شده، تا نگارش و نشر و دوباره الهام بخشیدن به پژوهشگر و محقق در مورد مسئله­ای جدید و تکرار این چرخه دارای ابعاد متعددی می­باشد.

در این نوشته علاوه بر بیان چرخه پژوهش علمی به­صورت مصداقی به خدمات ارائه شده یا خدماتی که کتابخانه­ها و مراکز اطلاع رسانی می­توانند در صدد ارائه آن برآیند، پرداخته می­شود. این چرخه در شش مرحله و در هر مرحله با کمک و یاری خدمات کتابخانه­ای می­تواند از طرفی رهگشای پژوهشگران و محققان در به ثمر رساندن مطالعات و ایده­های آن­ها و از سوی دیگر معرفی و ایجاد تکاپوی جدید در کتابداران و اطلاع رسانان جهت ارائه خدمت در پشتیبانی از فعالیت­های پژوهشی بوجود آورد. ­

1- ایده

هسته اولیه ایده یک پژوهش علمی، می­تواند از فهرست کتابخانه و منابع دیگر موجود، توسط پژوهشگر الهام گرفته شود که این فرایند می­تواند با بررسی منابع مکتوب و غیر مکتوب در کتابخانه­ها آغاز شود.

2- جستجو و یافتن

بعد از الهام گرفتن و بوجود آمدن ایده­ای در ذهن با جستجو پیرامون آن، کتابخانه­ها می­توانند با خدمات کتابخانه­ای نظیر دسترسی به اطلاعات بوسیله پایگاه داده­ها، کتاب­ها و مجلات الکترونیکی و استفاده از توصیه­های افراد متخصص در آن زمینه و بهره­گیری از کتابداران مرجع در یافتن اطلاعات مربوط به موضوع و با یاری و استفاده از سامانه­های منابع اشتراک دانش در حوزه موضوعی مورد نظر، در شکل­گیری پژوهش، یاریگر پژوهشگر و محقق باشند.

3- پژوهش

در این مرحله پژوهش شکل می­گیرد و ساختار کلی آن اعم از شکلی و محتوایی مشخص می­شود و با کمک خدمات مدیریت مراجع کتابخانه، پژوهشگر آماده تهیه و تدوین پژوهش می­شود.        

4- نگارش و استناد

با توجه به ساختار شکلی و محتوایی مشخص شده، پژوهشگر اقدام به نگارش و تدوین پژوهش می­کند. خدمات استفاده و استناد برای جلوگیری از سرقت ادبی و ارائه خدمات مشاوره­ای حق مولف و چگونگی ارجاعات پژوهش از دیگر خدمات کتابخانه­ای در این زمینه است.

5- نشر

پژوهش در این مرحله به زیور نشر چاپی یا غیر چاپی آراسته می­شود. خدمات کتابخانه­ای از جمله دسترسی آزاد به پژوهش­های علمی و تحلیل استنادی این پژوهش­ها از دیگر خدمات در این حوزه بوسیله کتابخانه­ها می­باشد. هر چند توزیع انتشارات علمی این پژوهش­ها نیز خدمتی دیگر جهت در دسترس قرار دادن این پژوهش­ها می­باشد.

6- دیده و استناد شده

در این مرحله پژوهش با توجه به ابزارهای مختلف در دسترس، توسط پژوهشگران و محققین دیده شده و به آن استناد می­شود. مشخص شدن مجلات و کتاب­ها و آثار مکتوب و غیرمکتوب هسته در یک موضوع با تکنیک­های موجود کتابداری و علم سنجی یا از طریق موتورهای کاوش و ارائه این­گونه خدمات توسط کتابخانه­ها و ایجاد این خدمات روی تمام منابع اطلاعاتی، خود باعث الهام بخشیدن ایده­های نو و جدید به پژوهشگران و محققان در یک زمینه موضوعی و یک مسئله و مشکل می­شود و این چرخه برای پژوهش­های آینده وجود دارد.