کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی؛ خانه پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی

روز سه‌شنبه، ۲۸ آذرماه و همزمان با هفته پژوهش ساختمان جدید کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی با حضور منصور غلامی، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری افتتاح شد.

این کتابخانه در ادامه تکمیل طرح جامعه دانشگاه علامه طباطبایی ساخته شده است. ساختمان کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه با مساحت ۶ هزار و ۴۰۰ متر مربع یکی از بزرگترین کتابخانه های کشور محسوب می شود . خبرنگار لیزنا در مورد ویژگی های منحصر به فرد این مرکز با سید مهدی طاهری، رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی گفت و گو کرد.

دانشگاه علامه تا به امروز کتابخانه مرکزی نداشت

طاهری در مورد ساختمان جدید دانشگاه علامه طباطبایی و امکانات و تجهیزات آن توضیح داد:  بعد از اینکه از سال ۱۳۶۴ دانشگاه علامه طباطبایی از بهم پیوستن چند مرکز آموزش عالی ایجاد شد، تا به امروز کتابخانه مرکزی این دانشگاه جای به خصوصی نداشت و ما از دانشکده ای به دانشکده دیگر منتقل می‌شدیم و با وجود نقش ماثر کتابخانه مرکزی، نمی‌توانستیم به صورت مناسب ارائه خدمات کنیم. از چهار سال پیش برای اینکه بتوانیم این نقش را ایفا کنیم سعی کردیم تا در حوزه کتابخانه دیجیتالی کارهای خوبی را به انجام برسانیم.  در فضای دیجیتالی و فضای مجازی که طرفداران بیشتری نیز دارد و بیشتر از گذشته مورد استفاده قرار می گیرد، کتاب های دیجیتالی استاندارد و بر اساس امکانات موجود در ایران فراهم کردیم. در حوزه کتاب‌های دیجیتال موفق بودیم و خدمات بسیار گسترده ارائه می دهیم.

ظاهری ادامه داد: فعالیت های ما باید کامل می‌شد و در حوزه فیزیکی هم باید کار بیشتری انجام می‌گرفت. به همین دلیل از حدود  چهار سال پیش کار طراحی ساختمان کتابخانه دانشگاه علامه شروع شد. مبنای ما استاندارد کتابخانه‌های دانشگاهی ایران بود. البته به دلیل محدودیت‌های مالی ساختمان کتابخانه نسبت به طرح اولیه محدود شد. هرچند طرح اولیه چند هزار متر بیشتر طراحی شده بود ولی با همت مدیریت دانشگاه علامه، معاون پژوهشی و  معاونت توسعه و عمران دانشگاه ساخت کتابخانه به خوبی پیشرفت رفت.

ساختمان کتابخانه به شکل سبز طراحی شده است

وی در مورد ویژگی های  ساختمان کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه توضیح داد: این ساختمان ۶ هزار و ۸۰۰ مترمربع بنا و  ۸ سالن مطالعه دارد. طبقه منفی یک، مخزن کتابخانه است دارد. یکی از سالن های مطالعه بخش خدمات مرجع الکترونیکی و بخش دیگر مخصوص خدمات فیزیکی ماست. کتابخانه به صورت طبیعی ۷۰۰ هزار جلد کتاب گنجایش دارد که البته می‌توان تا یک میلیون هم افزایش داد. ساختمان کتابخانه ویژگی های بخصوصی دارد؛ این ساختمان به صورت سبز طراحی شده است و در دو بال اصلی یعنی بام کتابخانه از چمن طبیعی استفاده شده است. این کار بسیار سخت بود، زیرا باید از سیستم عایقبندی قوی استفاده می شد که بتوان چمن طبیعی را بر روی آن پرورش داد. همچنین سالن های مختلف ساختمان و حتی بخش اداری تا 80 درصد از نور طبیعی برخوردارند و فقط 20 درصد از نور مصنوعی استفاده می شود. ساختمان این کتابخانه برای بسیاری از مهمانان خارجی نیز قابل توجه و جالب بوده است.

او در مورد تجهیزات مورد استفاده در کتابخانه ضمن تشکر از بنیاد قلم چی گفت: این بنیاد هزار میز مطالعه و  قفسه کتابخانه ای را به ما اهدا کرد.  البته تجهیزات ما هنوز کامل نشده و تجهیزات بسیار بهتری خواهیم داشت. بسیاری از تجهیزات کتابخانه که در گذشته مورد استفاده قرار می گرفت نگهداری شده اند و در کتابخانه به نمایش گذاشته می شوند؛ مقایسه این تجهیزات با تجهیزات نوینی که در حال حاضر داریم می تواند حس بسیار خوبی را به کاربران منتقل نماید. همچنین نمایشگاهی از آثار نفیس موجود در کتابخانه به شکل دائمی برپا خواهد شد.

طراحی ساختمان کتابخانه دانشگاه طبق نظر اساتید کتابداری 

رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی در مورد الگو برداری از کتابخانه های دانشگاهی مدرن در دنیا در طراحی و ساخت این کتابخانه گفت: من ار بدو شروع همکاری با دانشگاه علامه فعالیت خود را در کتابخانه مرکزی آغاز کردم. با حمایت معاونت پژوهشی مشاور طراحان ساختمان جدید دانشگاه کتابخانه دانشگاه علامه شدم. این موضوع باعث شد تا ارتباط خوبی به وجود می‌آید و با مهندس نوری زاده طراح این بنا و بسیاری از بناهای دیگر در ایران، فضای تعاملی بسیار خوبی ایجاد کردیم. وی بر اساس استانداردهای موجود در ایران و با مشور کتابداران طرح‌های مختلفی را پیشنهاد داد که این طرح، طرح بلوغ یافته بود. طراحی بخش های مختلف ساختمان مانند سالن های مطالعه، بخش مرجع و غیره با مشاوره کتابداران انجام شد و نقشه ساختمان کاملا مورد تایید کتابداران قرار گرفت. در حین ساختمان نیز به نظرات اساتید کتابداری احترام می‌گذاشتند و اجرا می‌کردند. تعامل بسیار خوبی به وجود آمد و ما خوشحال هستیم از اینکه این کتابخانه بر اساس دیدگاه های کتابداران طراحی شده است.

او ضمن تشکر از همه اساتید کتابداری که در طراحی ساختمان مشاوره دادند مانند مهرداد نیکنام و کاظم حافظیان رضوی، بیان کرد:  کاظم حافظیان با استفاده از تصاویری که طی بازدید از کتابخانه های دنیا تهیه کرده بود توضیحات خوبی ارائه داد و طراحان ایده های بسیار خوبی از ایشان دریافت کردند.  همچنین با کتابخانه ملی تعامل خوبی داشتیم و از ساختمان کتابخانه ملی و چند کتابخانه دیگر بازدید کردیم و کار مطالعه ای بسیار خوبی انجام شد.

طاهری ویژگی‌های منحصر به فرد کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی را حاصل تعامل خوب میان طراحان و معماران ساختمان و کتابداران دانست و افزود: ما خوشحال هستیم از اینکه در طراحی این کتابخانه از خرد جمعی استفاده کردیم و اساتید کتابداری در زیبایی این کتابخانه سهیم هستند. البته این ساختمان و تجهیزات به تنهایی کاری انجام نمی دهد بلکه مهم خدماتی است که کتابخانه ارائه می‌دهد. امیدوارم با کمک و پشتیبانی همکاران بتوانیم همکاری بسیار خوبی به جامعه پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی داشته باشیم.

منابع مورد درخواست همه پژوهشگران را از سراسر دنیا تهیه می کنیم

وی در مورد منابع این کتابخانه و مقایسه آن با منابع قبلی گفت: در کتابخانه ۲۳۰ هزار شی  فیزیکی اعم از کتاب، پایان نامه، نشریه و غیره وجود دارد.  در طی سال های گذشته حمایت بسیار خوبی از سوی مدیریت جدید دانشگاه انجام گرفت. ما از بودجه بسیار مناسبی برای خرید کتاب هم در کتابخانه مرکزی و هم در کتابخانه‌های دانشگاهی برخوردار هستیم و چه در حوزه توسعه منابع فیزیکی و چه در حوزه توسعه منابع دیجیتالی حجم بسیار زیادی از منابع را تهیه کرده ایم.

طاهری با بیان اینکه کار جدید بزرگی در دانشگاه علامه انجام می گیرد، توضیح داد: برای مثال هر پایان نامه و طرح پژوهشی که به دست کتابخانه می‌رسد در همان روز کارهای بررسی، آماده‌سازی، ایجاد فراداده و غیره برای آن انجام می شود و در دسترس قرار می گیرد. همچنین ما تلاش کردیم که به کاربران خود هرگز «نه» نگوییم. بر همین اساس هر منبع فیزیکی و دیجیتالی که اساتید و دانشجویان ما نیاز داشته باشند (چه در داخل و چه در خارج از ایران) تلاش خود را برای تهیه آن بکار می گیریم. اگر منبع مورد نیاز حتی در کشوری مانند آمریکا وجود داشته است، علارغم مشکلات موجود، با کمک کارگزاران مختلف توانستیم منبع را تهیه کنیم. ما این خدمات را (به خصوص در تهیه منابع الکترونیکی) محدود به دانشگاه و اساتید خود نکردیم بلکه هر پژوهشگری که منابع مورد نیاز خود در حوزه علوم انسانی را سفارش دهد، تمام تلاش خود را برای تهیه آن می کنیم و همان منبع را در کتابخانه دیجیتالی خود نیز در دسترس قرار می دهیم. مخاطبین ما نه فقط جامعه فرهیخته دانشگاه علامه، بلکه همه پژوهشگران حوزه علوم انسانی و اجتماعی هستند. 

در کتابخانه علامه طباطبایی غیر کتابدار نداریم

طاهری مورد نیروی انسانی کتابخانه، نوع خدمات آنان و امکان ارائه سرویس به عنوان مشاوران پژوهشی توضیح داد: بدون استثنا همه نیروهای ما متخصص هستند. حتی نیروهای خدماتی کتابخانه نیز دانشجویان کتابداری هستند. من این حساسیت را داشتم که همه افرار مشغول به کار در کتابخانه حتما تحصیلاتی در حوزه کتاب داشته باشند. به همین دلیل دو نفر از نیروهای خدماتی ما که در آغاز همکاری من با این مرکز دارای مدرک دیپلم بودند، در حال حاضر در رشته کتابداری و در مقطع کارشناسی مشغول به تحصیل هستند. همکار دیگر ما نیز در حال حاضر در مقطع ارشد رشته کتابداری تحصیل می کند. ما در کتابخانه علامه طباطبایی غیر کتابدار نداریم زیرا کتابخانه مرکزی تخصصی در حوزه کتاب است و  باید نیروهای متخصص در آن کار کنند.

وی در ادامه با بیان اینکه در این ساختمان بزرگ دچار محدودیت و کمبود نیرو هستیم افزود:  در حال حاضر ما این بحران را داریم که با حجم زیاد مراجعه به کتابخانه و نیروهای کم چه کار باید کرد؟ به همین دلیل حتی نیروهای خدماتی ما نیز سرویس‌های خدماتی حوزه کتابداری را ارائه می دهند.

این کتابدار تاکید کرد که ارائه خدمات در کتابخانه دانشگاه علامه به سمت research assistant  یعنی کتابدار به عنوان «دستیار پژوهش» صورت می گیرد. او گفت:  هدفمان این است که از بین دانشجویان مقطع دکتری،  همکارانی را در رشته های مختلف جذب کنیم. قرار است جلسه ای با معاونت توسعه و عمران دانشگاه برگزار شود تا حق الزحمه مناسب و راهکار پرداخت آن برای این دانشجویان در نظر گرفته شود تا بتوانیم از دانشجویان دکتری به عنوان دستیاران پژوهش در رشته‌های خودشان استفاده کنیم. این افراد آموزش های مختلفی را خواهند دید و هر کس در رشته تخصصی خود به مراجعه‌کنندگان سرویس می دهد. همچنین برای کتابداران نیر کارگاه‌های مختلف برگزار می کنیم تا توانایی آنها را بالا ببریم. آنان در حوزه های آشنایی با روش شناسی پژوهش، رویکردهای پژوهشی در حوزه های مختلف و غیره  آموزش می بینند تا بتوانند به عنوان دستیار پژوهش خدمت کنند.  در دنیای امروز کتابدار باید چنین نقش داشته باشد یعنی از ابتدا تا انتهای پژوهش کاربر را کمک کنند و در همه مراحل تحقیق موثر واقع شود.

کتابخانه دانشگاه علامه به همه پژوهشگران خدمات رایگان ارائه می دهد

طاهری در مورد امکانات این ساختمان برای برگزاری کارگاه ها، همایش ها و نشست های مختلف چه برای اعضا و دانشجویان این دانشگاه و چه برای دیگر پژوهشگران توضیح داد: مجهز ترین و شیک ترین سالن جلسات دانشگاه با گنجایش حدود 100 نفر در ساختمان کتابخانه قرار دارد. این سالن در شان دانشگاه و ویژه کتابخانه طراحی شده است. البته در طرح اولیه ساختمان، مرکز همایش های کتابخانه نیز پیشبینی شده بود ولی به دلیل اینکه قرار است مرکز همایش های بزرگتری در پشت ساختمان کتابخانه ساخته شود، ساخت سالن همایش برای کتابخانه در اولویت قرار نگرفت.

به گفته او همه پژوهشگران می توانند برنامه های خود را اینجا برگزار کنند و در حال حاضر  دو تن از کتابدارانی که در آمریکا مشغول به فعالیت هستند (احسان محمدی و خانم افتخار) کارگاه های خود را در این دانشگاه برگزار می کنند. همچنین کلاس ها و کارگاه های اساتید رشته کتابداری مانند ابراهیم عمرانی، کاظم حافظیان رضوی، ابراهیم افشار در کتابخانه دانشگاه علامه برگزار می شود.

به اعتقاد وی آموزش و ارتقاء سطح دانش انگیزه ای بسیار قوی برای کتابداران به وجود می آورد تا بتوانند خدمات بهتری ارائه کنند؛ زیرا این احساس را دارند که در حال رشد هستند و دانشی جدید می آموزند و حتما علاقمند می شوند که همان دانش را  برای ارائه خدمات به کاربران به کار بگیرند.

او ادامه داد: من خوشحالم از اینکه دیدگاه هایی جدید در مورد اهمیت کتابخانه در فضای ایران به وجود آمده است.در سطح مدیران دانشگاهی نسبت به کتابخانه های دانشگاهی دید مثبتی وجود دارد بر این مبنا که کتابخانه یک ارزش افزوده و اعتبار برای دانشگاه است. ما از همه کتابداران فرهیخته کشور تقاضای کمک داریم که کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه را خانه خود بدانند. هر برنامه ای که داشته باشند با کمان میل حمایت می کنیم. ما به همه پژوهشگران خدمات رایگان ارائه می دهیم.  

او با بیان اینکه ما خوشحالیم که خانه دار شده ایم، گفت: کتابخانه می‌توانند میزبان دانشجویان و اعضای هیئت علمی و پژوهشگران حوزه علوم انسانی باشد. همانطور که در گذشته با وحود همه محدودیت ها پژوهشگران کشور و خارج از ایران را پذیرا بودیم، الان هم اعلام می کنیم همه پژوهشگران می توانند از خدمات کتابخانه به صورت رایگان استفاده نمایند. علاوه بر خدمات کتابخانه دیجیتالی، در حال حاضر می توانیم خدمات فیزیکی مناسبی نیز داشته باشیم.

وی ابراز امیدوری کرد که با توجه به نیاز کتابخانه و همینطور جهت استفاده از امکانات، کتابداران بیشتری جذب کتابخانه مرکزی علامه طباطبایی شوند و از خدمات آن استفاده نمایید.

طاهری در مورد سایت کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبایی توضیح داد: ما سایتی داریم که ساب دامین سایت دانشگاه است. این سایت سال گذشته از دید کاربران در بخش سایت های دانشگاهی رتبه اول را به دست آورد. وب سایتی هم به صورت ساب دامین، مخصوص کتابخانه های دیجیتال طراحی شده است. در این سایت بیش از 300 هزار منبع الکترونیکی را در دسترس قرار دادیم و بیش از ۲۰هزار پایان نامه و طرح پژوهشی در حوزه علوم انسانی داریم که تولیدات علمی دانشگاه و هم از لحاظ حجم و هم از نظر کیفیت مجموعه ای منحصر به فرد در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است.  همچنین بیش از هزار عنوان  فیلم آموزشی تخصصی در حوزه علوم انسانی و حدود ۱۰ هزار استاندارد را دارا هستیم.

لیزنا؛ مرجع اصلی حوزه کتابداری

رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز استاد دانشگاه علامه طباطبایی در پایان در مورد لیزنا گفت: پایگاه خبری کتابداری و اطلاع رسانی ایران جای بسیار خوبی در بین کتابداران پیدا کرده و تبدیل به مرجعی اصلی شده است. همه دست اندرکاران در این پایگاه خبری یا خود کتابدار هستند و یا به حوزه کتاب علاقه دارند. ما در کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه مانند گذشته از لیزنا حمایت می کنیم و بعد از این نیز حمایت های ما بیشتر و با کیفیت بالاتری خواهد بود