طرح استاندارد کتابخانه های عمومی ایران؛ مورد حمایت ایفلا

به گزارش لیزنا، به بهانه فرارسیدن روز جهانی استاندارد (۲۲ مهرماه) و تدوین طرح «استاندارد کتابخانه‌های عمومی ایران» با سفارش و نظارت نهاد کتابخانه های عمومی کشور و اجرای انجمن علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، فرامرز مسعودی، مدیر این پروژه به تشریح روند تدوین این طرح پرداخت.

فرامرز مسعودی، مدیر پروژه طرح استاندارد کتابخانه های عمومی ایران، در معرفی این طرح اظهار داشت: طرح استاندارد کتابخانه های عمومی، طرحی پژوهشی است که در سامانه طرح های پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز ثبت شده است؛ هدف این طرح تعریف و تدوین ۷ استاندارد برای کتابخانه های عمومی ایران است؛ این طرح طی قراردادی بین نهاد کتابخانه های عمومی کشور و انجمن علمی کتابداری و اطلاع رسانی ایران در مهرماه ۱۳۹۶، آغاز شد. علاوه بر نهاد کتابخانه های عمومی کشور به عنوان کارفرمای طرح، سایر سازمان های متولی کتابخانه های عمومی شامل کتابخانه های زیرمجموعه سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران، کتابخانه های زیرمجموعه ستاد عالی کانون های فرهنگی- هنری مساجد کشور و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در تدوین این طرح مشارکت می کنند.

وی در اشاره به پیشینه تدوین این طرح گفت: طرح تدوین استاندارد کتابخانه های عمومی از سوی نهاد کتابخانه های عمومی کشور مطرح شد و پس از انتشار فراخوان نهاد برای دریافت پروپوزال در این زمینه در سال ۱۳۹۵، انجمن کتابداری ایران با داشتن شرایط لازم، برای تدوین این طرح انتخاب و از آن زمان مذاکرات آغاز و منجر به تنظیم قرارداد شد.

مسعودی در تعریف استاندارد و ضرورت استانداردسازی کتابخانه های عمومی گفت: استاندارد بیان ویژگی ها و یا الزاماتی برای یک محصول یا فرایند است که چارچوب ها را برای تولید محصول و یا انجام اقدام مشخص می کند. استاندارد ها با تعریف حداقل ها کیفیت را تعیین و مسیر ارتقای محصول و یا فرایند را مشخص می کنند. با وجود استاندارد در حوزه کتابخانه های عمومی و تعریف چارچوب ها، از انجام فعالیت های سلیقه ای در این مراکز فرهنگی جلوگیری شده و کتابخانه ها به لحاظ مفهومی و کارایی به یکدیگر نزدیک شده، یکپارچه و هماهنگ می شوند.

وی در ادامه به ویژگی های طرح استاندارد کتابخانه های عمومی ایران اشاره کرد و گفت: نخستین بار است که برای کتابخانه های عمومی در سطح ملی استانداردی تدوین می شود؛ استانداردهای موجود در این طرح با توجه به ویژگی های کتابخانه های عمومی ایران تدوین می شود در حالی که تاکنون استانداردهای موجود ترجمه محور بوده است. پس از بررسی کتابخانه های عمومی در کشور، برای حصول اطمینان از جامعیت این استانداردها و قابلیت اجرای آن در کتابخانه های عمومی، از افراد متخصص و کتابداران کتابخانه های عمومی دعوت به همکاری شد و حدود ۵۰ تن از اساتید و متخصصان به صورت مستقیم در مراحل مختلف طرح همکاری داشتند؛ علاوه بر این پیش نویس استانداردی که به مرحله نهایی رسید، جهت نظرسنجی برای حدود ۲۰۰ نفر از متخصصان و اساتید در سراسر کشور ارسال و پس از جمع بندی و بررسی نظرات، تغییرات مورد نیاز در پیش نویس اعمال شد.

مسعودی ادامه داد: طرح استاندارد کتابخانه های عمومی ایران شامل ۷ استاندارد برنامه های کتابخانه عمومی است که عبارتند از خدمات اطلاعاتی، خدمات مشتریان، روابط عمومی و بازاریابی، کارکنان کتابخانه عمومی، مجموعه کتابخانه عمومی و ساعت کاری. برای تدوین این طرح منابع زیادی همچون ۱۲ سند بالادستی (شامل قانون تأسیس کتابخانه های عمومی، آیین نامه های اجرایی، قوانین شورای انقلاب فرهنگی و ...)، استانداردهای جهانی و نزدیک به ۶۰ استاندارد مربوط به کشورهای مختلف جمع آوری، بعضا ترجمه و مطالعه شد. این طرح قابل توسعه است؛ یعنی استانداردها به گونه ای تدوین شده که کتابخانه های عمومی را گامی به جلو می برد و صرفا بر اساس شرایط موجود نیست. همچنین در تدوین این طرح مسائل مربوط به کودکان و نوجوانان و نیز افرادِ با نیازهای ویژه در نظر گرفته شده و از این نظر، طرح جامعیت دارد.

وی تصریح کرد: یکی از مهم ترین معیارها در تدوین استانداردهای بومی،‌ بحث افعال وجهی است؛ در تعریف استانداردها عموما از واژه های «باید»، «می تواند» و «توصیه می شود» استفاده می شود که به لحاظ بار معنایی متفاوت هستند. در واقع با توجه به شرایط کتابخانه های عمومی باید تصمیم گرفت که انجام اقدام مورد نظر در کتابخانه اجباری باشد و یا برای اجرای آن به کتابدار قدرت اختیار داده شود. تشخیص اینکه در خصوص کدام اقدام از« باید» و کجا از «می تواند» و «توصیه می شود» استفاده شود، فرایندی چالش برانگیز است.

مسعودی تصریح کرد: ۱۶ مهرماه نخستین استاندارد طرح استاندارد کتابخانه های عمومی ایران، تحت عنوان «استاندارد برنامه های کتابخانه عمومی» پس از تأیید و تصویب اعضای هیئت مدیره انجمن کتابداری، به صورت رسمی به نهاد کتابخانه های عمومی کشور، تحویل داده شد.

مدیر پروژه طرح استاندارد کتابخانه های عمومی ایران با اشاره به ثبت جهانی این طرح، اظهار داشت: فدراسیون بین المللی انجمن ها و مؤسسات کتابداری (ایفلا) در برنامه ای استراتژیک، تحت عنوان «نقش کتابخانه ها در توسعه و پیشرفت جوامع»، از اقدامات مؤثر انجمن ها و مؤسسات کتابداری در پیشرفت جوامع، حمایت می کند. طرح استاندارد کتابخانه های عمومی ایران نیز بهمن ماه ۱۳۹۶ به عنوان اقدامی موثر در بخش حمایت جهانی ایفلا از برنامه های توسعه، ثبت شده و مورد حمایت این فدراسیون قرار گرفته است.

لازم به ذکر است، روز شنبه ۲۱ مهرماه جلسه معرفی طرح استاندارد کتابخانه عمومی ایران از سوی نهاد کتابخانه های عمومی کشور با حضور ذی‌نفعان از سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با امر اداره کتابخانه‌های عمومی و دبیران تدوین این طرح در سالن جلسات نهاد کتابخانه های عمومی کشور برگزار خواهد شد.