کتاب «بیست مقاله قزوینی» بررسی شد

به گزارش لیزنا، دومین نشست از مجموعه نشست‎های «صد کتاب ماندگار قرن» با حضور نجفقلی حبیبی عضو هیات امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون و بهرام پروین گنابادی پژوهشگر زبان و ادب فارسی و جمعی از پژوهشگران و دانشجویان رشته‎های ادبیات و تاریخ برپا شد.

غلامرضا امیرخانی مشاور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و دبیر این نشستِ تخصصی ضمن خوش آمدگویی به مهمانان حاضر، با بیان اهداف برگزاری سلسله نشست‎های «صد کتاب ماندگار قرن»، گفت: برگزاری این نشست‎های تخصصی بر اساس پیشنهاد آقای مختارپور رئیس سازمان مطرح و عملیاتی شد که هدف آن، معرفی و بررسی برترین کتاب‎هایی است که در یکصد سال اخیر توسط نویسندگان ایرانی تالیف و در ایران به چاپ رسیده است.

وی با اشاره به قالب آثاری که در مجموع این نشست‎ها مورد بررسی قرار می‎گیرد، گفت: بر اساس برنامه‎ریزی انجام شده کتاب هایی با موضوعات مختلف به غیر از ادبیاتِ داستانی، رمان و نمایشنامه در سلسله نشست‎ها بررسی می‎شوند. البته کتاب‎های حوزه نقد ادبی نیز مشمول موضوعات مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

مشاور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران گفت:  نخستین نشست از سلسله نشست‎های «معرفی صد کتاب ماندگار قرن» در آیین بزرگداشت سی و یکمین دوره هفته کتاب برگزار شد که به معرفی و بررسی دو کتاب «تاریخ پیامبر اسلام»، اثر محمد ابراهیم آیتی و «نثر طوبی؛ دایره‌المعارف لغات قرآن کریم» اثر علامه ابوالحسن شعرانی اختصاص داشت.

امیرخانی گفت: در این نشست کتابِ «بیست مقاله قزوینی» از مجموعه پژوهش‎های علامه محمد قزوینی از منظر تاریخی و ادبی توسط سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون و بهرام پروین گنابادی پژوهشگر زبان و ادب فارسی بررسی می‎شود.

دقت قزوینی در تحقیق موضوعات و بیان نقل قول‎ها مثال زدنی است

سید صادق سجادی پژوهشگر تاریخ و متون در آغاز صحبت‎های خود علامه محمد قزوینی را فردی دقیق در پژوهش متون تاریخی معرفی کرد و افزود: کتابِ «بیست مقاله قزوینی» مشتمل بر مقاله‎های ادبی و تاریخی است که این مجموعه مقاله‎ها از حیث توجه و دقت بسیار بالای قزوینی در تحقیق موضوعات به خصوص بیان نقل قول‎ها مثال زدنی است.

وی ادامه داد: آنچه در کتابِ «بیست مقاله قزوینی» به همت ابراهیم پورداوود و عباس اقبال آشتیانی گردآوری شده، مربوط به تاریخ معاصر است. این کتاب علاوه بر نگاه علامه قزوینی به مباحث ادبی، از منظر شیوه پرداخت، نگارش و روایت‎های تاریخی او نیز قابل توجه است. قزوینی در توجه به تاریخ روش جالبی در نظر گرفته و به شیوه داستان در داستان موضوعات را در مقاله‎های تاریخی با یکدیگر تطبیق داده که این شیوه در  زمانه خود بدیع بوده و تازگی خود را  تا  امروز نیز حفظ کرده است.

مولف کتاب تاریخ برمکیان با اشاره به جایگاه تاریخ بیهق در مجموعه مقاله‎های علامه قزوینی گفت: از مجموعه نوشته‎های این نویسنده فرهیخته آنچه بیش از هر عنوانی مورد توجه‎ام قرار گرفته؛ توجه محمد قزوینی به تاریخ بیهق و متعلقات آن است. همچنین انتقادهایی که قزوینی نسبت به ورود زبان‎های فرنگی مانند فرانسوی و آلمانی به زبان اصیل فارسی وارد کرده است؛ مهم و آموختنی است. برخی از این اصطلاحات در ادبیات رسانه‎ای  به ویژه روزنامه نگاری و تلویزیون رایج شده و استفاده از آنها ادامه دارد.

وی ادامه داد: شیوه جستجو و تحقیق علامه قزوینی منحصر به فرد بود. زیرا او در انجامِ تحقیقات، خود را محدود به چارچوب نظری و عملی در روش تحقیق نمی‎کرد و حین بررسی و تحقیق منابع، اگر به موضوعات فرعی برمی‎خورد در همین میان، پیرامون هریک از آنها مقاله‎ای مستقل تحقیقی می‎نوشت.

سجادی عنوان کرد: آنچه قزوینی به شکل مبسوط به آن پرداخته، تاریخ بیهق است. او ابتدا به سرزمین بیهق یا سبزوار کنونی و دانشمندانی که از این سرزمینِ تاریخی برخواسته‎اند؛ اشاره کرده و در ادامه مباحث دیگری را مورد تحقیق و مباحثه قرار داده است. قزوینی در بخشی از این مقاله اشاره می‎کند که ابوالحسن بیهقی با خیام ملاقات کرده و همانطور که اشاره کردم شرح این دیدار و وقایع تاریخی را به صورت داستان در داستان روایت کرده که شیوه‎ای بسیار جذاب و خواندنی است.

وی در پایان صحبت‎های خود تاکید کرد: شیوه نوین علامه قزوینی در تحقیقات تاریخی برای محققان و به خصوص دانشجویان تاریخ بسیار آموزنده و کاربردی است.

انتخاب کتابِ «بیست مقاله قزوینی» برای این نشست هوشمندانه بود

بهرام پروین گنابادی پژوهشگر زبان و ادب فارسی در ادامه این نشستِ تخصصی، کتابِ «بیست مقاله قزوینی» را از منظرویژگی‎های ادبی مورد بررسی قرار داد.

وی در آغاز صحبت‎های خود انتخاب این کتاب را برای دومین نشست از سلسله نشست‎های «صد کتاب ماندگار قرن»، انتخابی هوشمندانه دانست و گفت: متاسفانه به طور معمول در مقوله کتابخوانی به کتاب‎های مجموعه مقالات توجه نمی‎کنیم، در حالی که مقاله نویسی از مهم‎ترین منابع در روزگاری است که در آن زندگی می کنیم و به نوعی تاریخ ساز است. کتابِ «بیست مقاله قزوینی» که نزدیک به یکصد سال از نگارش مقاله‎های آن می‎گذرد؛ از این نظر حائز اهمیت است.

وی ادامه داد: مقاله‎های علامه قزوینی جزو نخستین نوشته‎ها در حوزه مقاله نویسی در ایران است. در واقع مقاله نویسی نوعی از نوشته متعلق به دوران مدرن و یا همان تجدد است که به دلیل بدیع بودن در نگارش، نوعی نوشته ادبی در دنیای متجدد به شمار می‎آید و همچنان در دنیای مدرن کاربرد دارد.

این استاد زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان این مطلب که تجدد به معنای سلسله تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بر مبنای انسان گرایی است؛ گفت: علامه قزوینی در دوره‎ای زندگی کرده که فردگرایی اهمیت داشته و مقاله نویسی هم مقوله‎ای فرد محور است که موضوع از صافی ذهن یک فرد می‎گذرد و بیانگر دیدگاه نویسنده نسبت به موضوعات مختلف است. در واقع مقاله نویسی از مقوله گفت و شنود، خارج و مبتنی بر چشم مداری می‎شود.

وی گفت: مسئله دیگری که در شیوه مقاله نویسی بر نوع نگارش نویسنده تاثیر می‎گذارد ایجاز است. ایجاز جوهره نویسنده است زیرا بی‎کم و کاست و به دور از پرداخت به حواشی مستقیم، سر اصل مطلب می‎رود و موجز سخن می‎گوید که این مهم یک امتیاز محسوب می‎شود. علامه قزوینی تمام این ویژگی‎های نوشتاری را داشت.

علامه قزوینی نماد دقت و روشمندی در تحقیق است

بهرام پروین گنابادی با اشاره به این مطلب که علامه قزوینی نماد دقت و روشمندی در تحقیق است؛ گفت: یکی از شیوه‎های درست و اصیل در مقاله نویسی ذکر منبع با همه جزئیات به دور از برداشت نویسنده است که قزوینی در مقاله نویسی خود این ویژگی را دارا بود. زیرا او هرگز برداشت خود از متون را در مقاله‎ها عنوان نمی‎کرد بلکه عین متن و نقل قول را می‎نوشت که این مهم حاکی از دقت بالای او است. بر همین اساس معتقد هستم اگر نویسنده و یا محققی می‎خواهد سیر تطور مقاله نویسی و نقد ادبی را در ایران بررسی کند باید به این مجموعه مقاله‎ها رجوع کند.

وی ادامه داد: یکی از جلوه‎های تجدد طرح دیدگاه‎های تجددگرایانه در روزنامه‎های کاوه و ایرانشهر بوده که علامه قزوینی در این دو نشریه قلم زده است. بیان دیدگاه او درباره جمالزاده و قصه «یکی بود یکی نبود» و نوشتن درباره شیوه نگارش این داستان نویس از جمله نوشته‎های او در این مجله‎هاست.

البته او در عرصه سیاست از فهم بالایی برخوردار است و این فهم در نامه‎هایی که به تقی‎زاده می‎نوشت و نظراتی که ارائه می‎کرده نمایان است منتها چون قزوینی انسانی بسیار تخصص‎گرا بود، هرگز به عرصه سیاست ورود نکرد.

بهرام پروین گنابادی پژوهشگر زبان و ادب فارسی در پایان تصریح کرد: علما و عرفای قدیم نوشتن زندگینامه را از جلوه‎های غرور و خودخواهی می‎دانستند و اغلب زندگینامه‎ها توسط شاگردان ایشان نوشته می‎شد. اما زندگینامه خودنوشت از مظاهر دنیای مدرن است و زندگینامه خودنوشت علامه قزوینی در کتابِ «بیست مقاله قزوینی»، آورده شده است. چنین شیوه نگارش در زمان حیات وی تامل برانگیز است و نشان می دهد که او تجدد را به خوبی درک کرده است.

در بخش پایانی این نشست، جلسه پرسش و پاسخ و ارائه دیدگاه، بین حاضرین و اساتید شکل گرفت.