داخلی
»مطالب کتابداری
»سخن هفته
لیزنا، دکتر حمید رضا جمالی مهموئی، دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی: یک موضوع مهم در مورد نشر مجله‌های علمی که جای تأمل دارد مسئله انگلیسی کردن منابع و ماخذ مقاله های فارسی است. من نمی دانم منشا این کار از کجاست. آیا مثلا اسکوپوس برای نمایه کردن مجله های غیر انگلیسی چنین شرطی دارد که باید منابع لاتین نوشته شوند وغیره که احتمالاً چنین نیست مجله پردازش و مدیریت اطلاعات که در اسکوپوس نمایه می شود، چنین شیوه‌ای ندارد. یا دلیلش چیز دیگر است. برای مثال مجله تعامل انسان و اطلاعات دانشگاه خوارزمی چنین شیوه‌ای دارد. نویسندگان برای انتشار مقاله در این مجله باید منابع فارسی انتهای مقاله را به انگلیسی ترجمه کنند. مجله البته ابتدا چنین شیوه‌ای نداشت ولی بعدها شیوه آن عوض شد. یعنی مثلا به مقاله دیانی در سال ۸۶ در فصلنامه کتابداری و اطلاع‌رسانی می‌خواهید استناد کنید باید اسم نویسنده و عنوان و اسم مجله و همه اینها را به انگلیسی ترجمه کنید و بنویسید. آخر داخل گیومه بنویسید «پرژن» یعنی منبع فارسی است. حالا تصور کنید که هر کسی این ترجمه عنوان مقاله و اسم مجله را به سلیقه خودش انجام می دهد (خصوصاْ که عده‌ای توانایی ترجمه درست انگلیسی ندارند). آوا نویسی اسم نویسنده هم که هر کس اسم ساده ای مثل دیانی را ممکن است یک جور بنویسند. خلاصه نتیجه کار بازار آشفته ای است که می‌توانید تصور کنید. تازه تاریخ هجری شمسی را هم باید به میلادی تبدیل کنید که آن هم ملاک درستی ندارد چون سالها از وسط هم را قطع می کنند.
یک طرف ماجرا این است که منابع فارسی مقاله چنان مثله می‌شوند که در عمل سودمندی خود را از دست می‌دهند. شما مقاله را بخوانید عملا هیچ کدام از منابع را نمی‌فهمید که چه هستند و چطور باید پیدایشان کنید (مگر نابغه باشید که اطلاعاتی را که یک نفر به غلط به انگلیسی ترجمه کرده بتوانید دوباره به شکل درست به فارسی ترجمه مجدد کنید). نمایه استنادی شیراز هم که احتمالا نتواند از این منابع برای نمایه استنادی درست کردن استفاده کند. یعنی رسماً یک بخش مهم و حیاتی از مقاله که مآخذش هست را بی خاصیت کرده‌ایم.
از طرف دیگر این استنادها به این شکل به درد نمایه استنادی خارجی مثل اسکوپوس و گوگل اسکالر هم نمی‌خورد. در واقع به درد که نمی‌خورد هیچ، آلودگی اطلاعات هم ایجاد می‌کند چون یک سری منبع ساختگی من درآوردی که نتیجه ترجمه غلط و آوانویسی نادرست ماست و اصلش وجود خارجی ندارد در آن نمایه ثبت میشود. خدا می داند با این شکل ثبت منابع مقاله چقدر آلودگی اطلاعاتی وارد پایگاه های نمایه میشود.
من واقعا مانده ام انگیزه این کار چیست و اگر امید به نمایه شدن در اسکوپوس و غیره است، آیا سود نمایه شدن در اسکوپوس به این زیان می‌ارزد یا نه. اساسا نمایه شدن در اسکوپوس برای یک مجله فارسی زبان (ولو این که چکیده انگلیسی داشته باشد) چه فایده و سودی دارد؟ فقط برای خوشایند ورازت علوم؟ یا وزارت بهداشت؟ (این شیوه در مجلات پزشکی به نظرم خیلی شایع است). مروج این شیوه البته مرحوم دکتر حری بود. در یادداشتی که در ویژه نامه علم سنجی کلیات نوشت این شیوه را راه ورود ما به جریان علم جهانی دانسته است (کتاب ماه کلیات، شماره ۱۵۴، مهر ۱۳۸۹، جایی در جریان علم جهانی، ۲۰-۲۱). البته ایشان منظورش این بود که همه این فرایند ترجمه و آوانویسی و غیره درست و اصولی انجام شود، اما حتی اگر اصولی هم انجام شود، سودش به زیانش نمی‌ارزد.
جمالی مهموئی، حمید رضا. «ایجاد آلودگی اطلاعاتی با انگلیسی کردن منابع مقاله های فارسی» .سخن هفته لیزنا، شماره ۳۷۵، ۱۶ بهمن ۱۳۹۶
زهرا اباذری؛ مهدیه عسکری سرکله؛ شهرام شهبازی. ۱۳۹۶. آسیب‌شناسی انگلیسی‌نویسی مآخذ فارسی در مقالات و چالش‌های آن در بازیابی اطلاعات از پایگاه‌های اطلاعاتی. فصلنامه مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات. دوره ۲۸ شماره ۴.
http://nastinfo.nlai.ir/article_2205_0e3fb388e1b9c459316dac47936c779d.pdf
با سلام و تشکر، نکتۀ مهمی را مطرح نموده اید. به این پدیدۀ گیج کننده برخورد کرده ام و بنده هم از دلیل آن بی خبرم. خیلی ممنونم. اما استفاده از اصطلاح «آلودگی اطلاعاتی» برای اشاره به این موضوع برایم تازگی دارد. آلودگی اطلاعاتی را قبلا در ارتباط با مسئلۀ بسیار جدی و شایعِ تکرار یک خبرِ جعلی از رسانه ها و یا نشرِ توده ایِ اطلاعات نادرست در شبکه های اطلاع رسانی به صورتی که کاربر قادر به یافتن اطلاعاتِ درست نباشد و باوری غلط را به عنوان اطلاعات علمی قبول کند شنیده بودم. به هر حال ممنونم.
اسفندیار عباسی
در خدمت اصلاح الگوی مصرف
www.eabbassi.ir/newpages.htm
از آقای دکتر جمالی ممنونیم که این مشکل بزرگ را مطرح کردند. بنظر می¬رسد که بوجود آورنده چنین وضعیتی سردبیران، مدیر مسئولان و اعضای هیئت تحریریه مجلات هستند بنابراین برای جلوگیری از این کار فقط باید به خدا متوسل شد چون کسی جرأت نزدیک شدن به چنین قفسه آهنین را ندارد.
مساله بسیار مهمی است، من هم چون موضوع پایان نامه ام بررسی صحت استنادی بود به این مساله بسیار برخورد کردم. در بررسی پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی (دانشگاه فردوسی مشهد) هم با این مساله مواجه شدم و در یک پیامی به آقای دکتر فتاحی این مساله را مطرح کردم که خوشبختانه فرمودند قانون اشتباه دانشگاه بوده است و اکنون اصلاح شده است و از آن زمان به بعد استنادها به زبان فارسی ارائه می شود.
متاسفانه این اقدام براساس یک آیین نامه اشتباه از مجلات وزارت علوم به دانشگاه ها رونق یافت و بسیاری از دانشگاه ها مجلاتشان را ملزم به انگلیسی کردن استنادهایشان کردند. اما خوشبختانه اکنون این مساله در بسیاری از مجلات ما حل شده است.
سپاس از مطلب زیبا و دقت نظرتان
بهروز باشید
رحمانی
به مساله خیلی مهمی اشاره کردید، من این شیوه استناددهی را در یکی از مجلات حوزه آموزش عالی دیدم و خیلی تعجب کردم چون تا الان که شما اشاره کردید این شیوه را در مجله های حوزه خودمان ندیده بودم.