بازدید علمی

 لیزنا، حمید رضا جمالی مهموئی ( دانشگاه خوارزمی): در استرالیا در بعضی از دانشگاه‌ها، دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی درس مستقلی دارند به نام بازدید علمی حرفه‌ای. روال درس به ویژه در دوره‌هایی که آموزش از راه دور هستند به این صورت است که مدرسان گروه با همکاری پرسنل اداری مربوط به این کار، برنامه‌ای را از پیش برای بازدید از انواع مختلف کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی تدوین می‌کنند. با مراکز تماس گرفته می‌شود و پس از جلب موافقت آنها، تاریخ و زمان مشخص می‌شود. طول این برنامه حدود سه چهار روز است و در این مدت هر دانشجو تقریباً از هفت مرکز بازدید می‌کند. دانشجویان که معمولاً در شهرهای مختلف زندگی می‌کنند در تاریخ مشخص شده برای برنامه با هزینه خودشان به شهر مورد نظر که معمولاً یکی از شهرهای بزرگ استرالیا است (مثل سیدنی، ملبورن، بریزبن و کانبرا) سفر می‌کنند و در آن چند روز به همراه یک مدرس از این کتابخانه‌ها و مراکز بازدید می‌کنند. گاه دانشجو حق انتخاب هم دارد.

به طبع هدف بازدیدها صرفاً بازدید از فضای فیزیکی و ساختمان نیست اگر چه آن نیز به نوبه خود گاه جالب است. بلکه هدف بیشتر آشنایی با ماهیت، مجموعه، نوع خدمات، کاربران و ویژگی‌های انواع مراکز و لازمه‌های کار در آن مراکز است. دانشجویان در این بازدیدها با انواع مراکز اطلاعاتی و نقش حرفه‌مندان اطلاعاتی در این مراکز آشنا می‌شوند و در طول مشاهده و بازدید با تأمل، آنچه را که در دروس مختلف آموخته‌اند با خدمات و عملیاتی که در این مراکز می‌بینند پیوند می‌دهند. پس از این بازدیدها، هر دانشجو گزارشی می‌نویسد که منعکس کننده تأمل وی درباره بازدید است. معمولاً تلاش می‌شود که در هر دوره از بازدید دست کم یک کتابخانه دانشگاهی، یک عمومی، یک آرشیو، یک کتابخانه مدرسه‌ای، یک کتابخانه تخصصی یا پژوهشی، یک کتابخانه پزشکی/بیمارستانی، یک کتابخانه حقوقی، و یک کتابخانه شرکتی/خصوصی در برنامه بازدیدها گنجانده شوند.

بخش اصلی بازدید از هر مرکزی معمولاً به صحبت‌های کتابداران و حرفه‌مندان اطلاعاتی آن مرکز اختصاص دارد و گاه بازدید از بخشهای مختلف هم در برنامه گنجانده می‌شود. مراکز در قبال این بازدیدها چیری دریافت نمی‌کنند و وقت پرسنل، فضا و امکانات خود را صرفاً به خاطر تعهد به حرفه خود و تربیت نسل آینده همکاران خود هزینه می‌کنند. آنچه در این بازدیدها خیلی جلب توجه می‌کند، شور و اشتیاق کتابداران و متخصصان آرشیو به کارشان است. برخی از آنان هنگام صحبت از کارشان از شدت علاقه، حالشان دگرگون می‌شود.

چالشهای عمده‌ای که در بسیاری از مراکز به آن اشاره می‌شود شامل فضای فیزیکی و بودجه است. رشد منابع و نبود فضای فیزیکی برای ذخیره آنها در همه جا یک چالش مداوم است. بودجه نیز در همه جا یا کم می‌شود یا رشدش به نسبتی که باید باشد نیست. در عوض تنوع و خلاقیتی که در خدمات دیده می‌شود و اثرگذاری آنها بر جامعه کاربران چشمگیر است. گوناگونی موقعیت‌های شغلی و وظایف نیز بسیار جالب توجه است. حتی در یک کتابخانه عمومی، گستردگی وظایف بسیار زیادی است و بر خلاف تصور، بخش زیادی از کارکنان به وظایفی مثل آموزش و طراحی دوره و ارتباط با جامعه و غیره مشغولند

اگر چه در کشوری مثل استرالیا، افرادی که وارد رشته تحصیلی می‌شوند آگاهی نسبی خوبی از رشته تحصیلی خود دارند، اما این به آن معنا نیست که همه فضاهای کاری یا فرصت‌های کاری رشته خود را می‌شناسند. از فواید بازدید علمی این است که بسیاری از دانشجویان پس از این چهار روز به درک بسیار روشن‌تری از انتخاب خود برای آینده حرفه‌ای خود می‌رسند. گاه به عنوان مثال پس از بازدید از یک آرشیو و گوش دادن به صحبت‌های متخصصان آرشیو، دانشجو به این نتیجه می‌رسد که آنچه واقعاً مورد علاقه وی است و با روحیه وی سازگار است کار در یک آرشیو است و نه مثلاً کتابخانه دانشگاهی. علاوه بر این، این بازدیدها به انتخاب محل کارورزی نیز کمک می‌کند. دانشجویان بر اساس علایقی که در بازدیدها در خود کشف می‌کنند ممکن است دروس انتخابی خود یا گرایش خود را انتخاب کنند یا تغییر دهند. همچنین این بازدیدها، فرصت خوبی برای برقراری ارتباط و گسترش شبکه ارتباطات آنها با دیگر دانشجویان و حرفه‌مندان است. انجمن کتابداری استرالیا با همکاری دانشگاه، معمولاً یک گردهمایی خودمانی که برای عموم آزاد است در همان چند روز بازدید برگزار می‌کند که دانشجویان هر دانشگاهی یا حرفه مندان می‌توانند در آن شرکت کنند و فرصت دیگری برای برقراری ارتباط و تبادل نظر است.

در ایران، بازدید علمی در برخی درس‌ها گنجانده شده است و خود مدرسان نیز گاهی از روی علاقه و با پشتکار، بازدیدهای مفیدی را از مراکز مرتبط با درس برای دانشجویان ترتیب می‌دهند. تداوم و تنوع این بازدیدها هم به پیوند دانشگاه با حرفه کمک می‌کند و هم به دانشجویان این فرصت را می‌دهد تا میان نظر و عمل پیوند برقرار کنند. با این حال، آنچه گاه این بازدیدها را کم فایده می‌کند، تأکید بیش از اندازه بر فضاهای فیزیکی است که به شکل تور برگزار می‌شود. گوش سپردن به صحبت شاغلان مراکز و آشنایی با خدمات، عملیات و فرایندها برای دانشجویان مفیدتر است. به یاد دارم در دوره دانشجویی در سفری طولانی با اتوبوس برای بازدید از کتابخانه‌ای بزرگ از شهری به شهر دیگر رفتیم و تمام بازدید به مشاهده در و دیوار و ساختمان گذشت و به اندازه نیم ساعت هم اطلاعات به ما از خدمات واقعی داده نشد. کسی ارائه‌ای نکرد و فرصت چندانی برای گفتگو نیز فراهم نشد.

  جمالی مهموئی، حمیدرضا. «بازدید علمی». سخن هفته لیزنا، شماره ۴46، ۱7 تیر ۱۳۹۸