توسعه ویترین کتاب کودک

به گزارش لیزنا، در آستانه روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نشست هم‌اندیشی مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اعضای هیأت مدیره انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان ۱۷ تیرماه در سالن جلسات کتابخانه مرکزی پارک شهر تهران برگزار شد.

لزوم همکاری نهاد و صنف ناشران کودک و نوجوان در حوزه سیاستگذاری

سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات در این نشست گفت: در گروه سنی کودک و نوجوان هم مصرف‌کننده و هم نیروی مولد فراوان است. در این بازاری که اجناس رنگارنگ، متنوع و بعضاً تقلبی تولید می‌شود، کارکرد صنف این است که در کنار اطلاع‌رسانی و شنیدن حرف اعضاء، برای تحقق آنچه مطلوب است، تلاش کند. همکاری نهاد و صنف ناشران کودک و نوجوان، نه فقط در حوزه خرید بلکه باید در حوزه سیاستگذاری باشد؛ چراکه ما در کتابخانه‌ها با کودکان و نوجوانان مواجهه واقعی داریم و بیشترین منابعی که برای کتابخانه‌ها می‌خریم، مربوط به گروه سنی کودک و نوجوان است.

وی تصریح کرد: ما از نیاز مخاطب صحبت می‌کنیم اما قطعاً منظور این نیست که هر آنچه مورد تقاضای مخاطب باشد را خریداری کرده و به خواندن آن توصیه می‌کنیم.

محمدرضا هراتی، معاون توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی در ادامه این نشست، ضمن ارائه آمارهایی از کتابخانه‌های فعال، به اقدامات نهاد در توسعه کتابخانه‌های عمومی، فعالیت‌های ویژه کودک و نوجوان و به تأثیر چنین نشست‌هایی در آشنایی متقابل اشاره کرد.

صرف سهم خوبی از بودجه خرید کتاب در حوزه کودک

حامد عبدوس، مدیرکل تأمین منابع کتابخانه‌ها گفت: سهم خوبی از بودجه خرید کتاب نهاد در حوزه کودک و نوجوان صرف می‌شود. همچنین ۱۳ کتابخانه ویژه کودک با عنوان هدهد سفید با کتابداران متخصص در کشور وجود دارد. بعلاوه در ۵۲ کتابخانه سیاری که ویژه خدمت‌رسانی در مناطق کمتربرخوردار است، اولویت ما کتاب کودک است.

عبدوس از تعامل مطلوب اداره‌کل تأمین منابع نهاد با ناشران خبر داد و گفت: به اعتقاد من توجه به حوزه نوجوان باید در اولویت باشد. در کودکی والدین توجه بسیاری به فرزند خود دارند. در نوجوانی، زمانی که توجه والدین نسبت به فرزندشان کم می‌شود، نیاز است ما بیشتر به آنها توجه کنیم. همچنین حساسیت‌های حوزه نوجوان باید بیشتر مدنظر ناشران قرار گیرد.

آمادگی انجمن برای توسعه ویترین کتاب کودک با همکاری نهاد

محمدتقی حق‌بین، مدیر انتشارات کتاب یک و انتشارات رنگین‌کمان با اشاره به پیشینه انجمن ناشران کودک و نوجوان گفت: انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان اولین انجمنی است که پس از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی برای مؤسسات فرهنگی، تأسیس شد. مجوز این انجمن در سال ۱۳۷۳ صادر شد، در حالی که از سال ۱۳۶۹ در حال فعالیت بوده است. از آن زمان تاکنون، یکی از مشکلات جدی در کشور بحث ویترین کتاب بوده است و ما ابتدا مسئولیت برگزاری نمایشگاه‌های وسیع در سراسر کشور را بر عهده داشتیم. مایه خرسندی است که امروز پس از سی و اندی سال انجمن همچنان پابرجا است و با تمام نهادهای دولتی و غیردولتی همکاری می کند. امروز بالغ بر ۶۵ درصد کتاب کودک و نوجوان کشور در این مجموعه تولید می‌شود و اگر بخش دولتی را از آن حذف کنیم، قریب به ۸۵ درصد تولید بخش خصوصی توسط اعضای این انجمن انجام می‌شود.

وی از پویایی این انجمن حتی در ایام همه‌گیری کرونا در بستر فضای مجازی خبر داد و گفت: نشست های تخصصی و کلاس های آموزشی انجمن با رویکرد تناسب با نیاز خانواده ها و نیز افزایش دانش حوزه ناشران برگزار می شود. یکی از دوره‌های بسیار مهمی که در دو سطح مقدماتی و پیشرفته برگزار شد، دوره «ویرایش متون کودکانه»، بسیار موفقیت آمیز و اثرگذار بود.

حق بین با اشاره به همکاری این انجمن با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، گفت: از سال ۱۳۹۴ تا هفته کتاب ۱۳۹۸ در مجموع کتاب‌هایی به ارزش دوازده میلیارد ریال به این مجموعه اهدا کرده‌ایم. امروز نیز برای همکاری با این مجموعه و توسعه ویترین کتاب کودک در فضاهای نهاد، آمادگی داریم.

هدایت بازار نشر با اعلام محتوای مورد نیاز کتابخانه‌های عمومی

در ادامه قدرت‌الله نیک‌بخت، مدیر انتشارات قو، با اشاره به سابقه مسئولیت خود در حوزه ایجاد و تجهیز کتابخانه‌های مدارس، گفت: در آن سالها به دلیل مسئولیتی که بر عهده داشتم به منظور دستیابی به نتایج مستند، پژوهشی برای بررسی وضعیت کتابخانه‌های مدارس انجام دادم؛ نتایج حاکی از آن بود که عموماً کتابخانه‌ها در بدترین نقطه مدرسه قرار داشتند؛ فاقد منابع به‌روز و مناسب برای دانش‌آموزان بودند و اساساً نوع تجهیز این کتابخانه‌ها بر پایه کتاب‌های اهدایی بود. واقعیت این است که امروز هم گمان نمی‌کنم کتابخانه‌های آموزش و پرورش وضعیت بهتری داشته باشد. درست است که در بعضی مدارس به طور سلیقه‌ای، کتابخانه به خوبی اداره می‌شود اما ضروری است آموزش و پرورش با طراحی مکانیسمی در کتابخانه‌های مدارس از کتابدار و تسهیلگر متخصص استفاده و منابعی به‌روز متناسب با نیاز دانش‌آموزان برای این کتابخانه‌ها ارسال کند. علاوه بر کتابخانه‌های مدارس، نکات مربوط به استانداردسازی کتابخانه در تمامی انواع کتابخانه‌ها، از جمله کتابخانه عمومی و... نیز باید رعایت شود.

نیک‌بخت با اشاره به نحوه خرید منابع در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، گفت: به اعتقاد من اینکه چه محتوایی مورد نیاز کتابخانه عمومی است باید تبیین شود؛ با مشخص شدن محتوای مورد نیاز، ما ناشران می‌توانیم بر روی موضوعات مشخص شده کار کنیم و تولید محتوا داشته باشیم. 

وی بازار نشر را دارای وضعیتی نابسامان دانست و گفت: در سال‌های اخیر بسیاری از ناشران که پیش از این در حوزه کمک درسی فعالیت نداشتند، به دلیل اقبال خوب جامعه به کتاب کودک و نوجوان به این حوزه روی آورده اند. به هر حال نشر، مؤسسه‌ای تجاری است و نوع محصولی که ایجاد می‌کند، آن را فرهنگی کرده است؛ با این حال می‌تواند کار ضدفرهنگی نیز ارائه کند اما چون در قالب کتاب است، دیده نمی‌شود. بنابراین اگر ما با همکاری یکدیگر به نقطه نظری مشترک برسیم و نیازسنجی انجام دهیم، این بازار سامان می‌گیرد.

نیک‌بخت همچنین لزوم تأسیس کتابخانه‌هایی استاندارد در حوزه کودک و نوجوان برای رفع مشکلات این حوزه در کشور را یادآور شد و گفت: آخرین گزارش اجرای آزمون بین‌المللی تیمز و پرلز در ایران، نشان می‌داد سطح سواد خواندن در کودکان و نوجوانان ما پایین است و این زنگ خطر بزرگی است. این آزمون در واقع میزان موفقیت آموزش و پرورش را نیز نشان می‌دهد که رضایت بخش نیست. باید راهکارهایی برای ارتقای سطح سواد خواندن در فرزندانمان پیدا کنیم که همه اینها به کتاب برمی‌گردد؛ کتابی که پاسخگوی نیاز کودک بوده و جذاب باشد.

آمارها نشان می‌دهد میزان خرید کتاب در بخش خردسال و کودک نسبت به بخش نوجوان، بیشتر است. شاید یکی از دلایل این امر، تک‌فرزندی در خانواده‌ها است. بعلاوه برخی از کودکان ما از آنجا که زیاد کتاب خوانده‌اند، به خرید کتاب از بخش نوجوان، تمایل دارند. تمهیدی که در این مورد اندیشیده شده این است که کتاب‌هایی که در مرز کودکی و نوجوانی قرار می‌گیرند را در بخش نوجوان قرار می‌دهند تا کودکی که مایل به انتخاب کتاب از بخش کودک نیست، کتاب مورد نظر خود را از آنجا پیدا کند.

وی افزود: نکته حائز اهمیت این است که میزان مطالعه این کودکان وقتی به سن نوجوانی می‌رسند، افت می کند؛ یکی از دلایل آن می‌تواند موضوع کنکور باشد که بچه‌ها از سوم راهنمایی برای آن آماده شده و این امر باعث جدایی آنها از مطالعه آزاد می‌شود. با این حال نوجوانی که به کتابخوانی ادامه می‌دهد، یعنی در کودکی به خوبی سراغ کتاب رفته و خواندن برایش جذابیت دارد. به اعتقاد من بهتر است بر گروه سنی کودک تمرکز کنیم تا نسلی کتابخوان تربیت کنیم. با ایجاد عادت کتابخوانی در کودک، او را در نوجوانی و بزرگسالی هم بیمه کرده‌ایم.

زهرا یعقوبی، مدیر انتشارات کتاب پرنده خواستار حمایت نهاد از ناشران شد و گفت: در صورتی که نهاد آیین‌نامه‌ها و شیوه‌نامه‌های انتخاب و خرید کتاب را در اختیار ما قرار دهد، ما با ارائه آنها به ناشران، اطلاع‌رسانی می‌کنیم که کتاب با چه ویژگی‌هایی می‌تواند حمایت نهاد را داشته باشد.

تضمین آینده کتابخوانان با ترغیب کودکان به کتابخوانی

فتح الله فروغی، رئیس هیأت مدیره انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان ضمن تقدیر از اقدامات نهاد در حوزه کودک و نوجوان گفت: قطعاً با ترغیب کودکان به کتابخوانی، آینده کتابخوانانمان تضمین می‌شود؛ اما در حال حاضر ما با کمبود منابع مطالعاتی در حوزه نوجوان روبه‌رو هستیم و این موضوع نافی اهتمام به حوزه کودک نیست.

وی تأکید کرد: حوزه فرهنگ و موضوع مطالعه، امری چندوجهی است که یک دستگاه نمی‌تواند متولی آن باشد؛ اما اگر دستگاه‌های متولی در این حوزه کم‌کاری کنند، بار این مسئولیت بر شانه سایر دستگاه‌ها سنگینی خواهد کرد. کم‌کاری‌های آموزش و پرورش در حوزه ترغیب دانش‌آموزان به کتابخوانی، مسئولیت نهاد را سنگین‌تر می‌کند. انجمن نیز وظیفه خود می‌داند در این امر مشارکت کند و ما آماده همکاری هستیم.

فروغی در خاتمه به ارائه طرح‌های پیشنهادی خود برای همکاری با نهاد و ترویج کتابخوانی در بین کودکان و نوجوان از جمله طرح تقویت و توانمندسازی کارشناسان کتاب به منظور معرفی مؤثر کتاب، طرح جشنواره معرفی دقیق و مؤثر برای حوزه کتاب کودک نوجوان و آشنایی کتابداران و کارشناسان کتاب با موضوع ادبیات کودک و نوجوان پرداخت.